Türk Halk Bilgisi Derneği ve Çalışmaları

Yıl 2023, Sayı: Cumhuriyetin Yüzüncü Yılı Özel Sayısı, 95 - 105, 14.04.2023

Selcan Teke

https://doi.org/10.56387/ahbvedebiyat.1185036

Öz

Türkiye’de folklor terimi ilk kez 1913 yılında Ziya Gökalp’ın “Halk Medeniyeti I” başlıklı yazısında “halkiyat” kelimesiyle ifade edilir. Ancak folklor terimi Macar araştırmacı Ignacz Kunos ile Ahmet Vefik Paşa’nın konuşmasında geçtiğnden 1885 yılında terimin ilk kez kullanıldığı kabul edilir. Türkiye’de folklor biliminin ilk derneği ise 1927 yılında kurulur. Folklor çalışmalarını bağımsız ve akademik bir perspektifle ele alan Türk Halk Bilgisi Derneği, Türkiye’de folklor çalışmalarının teorik ve uygulama alt yapısının oluşturulması bakımından oldukça önemlidir. Dernek o döneme kadar birbirinden habersiz ve amatör bir ruhla gerçekleştirilen folklor çalışmalarının daha sistemli ve bilimsel hale getirmeyi amaçlar. Dernek özellikle bilimsel derlemeciliğin bilimsel temellerini atması ve derleme faaliyetlerine ivme kazandırması açısından oldukça dikkate değerdir. Çıkardığı ilk derleme kılavuzuyla, Türkiye’nin çeşitli bölgelerine gerçekleştirdiği derleme gezileriyle ve yayımladığı Halk Bilgisi Haberleri adlı dergiyle Türk Halk Bilgisi Derneği Türk folklor tarihinde ayrıcalıklı bir yere sahiptir. Bu yazıda Türk Halk Bilgisi Derneğinin kuruluşundan halkevlerinin açıldığı döneme kadar gerçekleştirdiği folklor çalışmalarına odaklanılacaktır. Türk Halk Bilgisi Derneği, ülke genelinde başlattığı derleme seferberliği ile ciddi bir halk kültürü külliyatının derlenmesini sağlamıştır. Amatör folklorcular bir
okul rolü üstlenmiş dernekle birlikte profesyonel bakış açıları kazanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk Halk Bilimi tarihi, derleme, derleme kılavuzu, kaynak kişi, derleme seyahatleri

Turkish Folklore Association and Its Activities

Öz

The term ‘folklore’ was first stated as “halkiyat” in Ziya Gokalp’s article entitled “Halk Medeniyeti I” in Türkiye in 1913. However, as the term ‘folklore’ was used in a conversation between the Hungarian researcher Ignacz Kunos and Ahmet Vefik Pasha in 1885, the first usage of the term goes back to 1885. The first folklore association in Turkey was founded in 1927. Türk Halk Bilgisi Association, which had an independent and academic perspective, proved very important in that it was made possible to form the theoretical and practical basis of folklore studies in Türkiye. The Association aimed to make more systematic and scientific the folklore studies which were performed in an amateur spirit and unaware of each other until then. The Association is especially remarkable in that it laid the scientific foundation of scientific fieldwork studies and gave impetus to the fieldwork studies. Türk Halk Bilgisi Association has a privileged position in Turkish folklore history through its publication of the first guide of field work studies and the journal of Halk Bilgisi Haberleri as well as its realization of fieldwork trips to different parts of Türkiye and it publishing. This study is intended to focus on folklore studies from the establishment of The Association to the opening of Halkevleri (Public Houses). The Association has made it possible to compile a respectable folk culture collection by initiating the fieldwork mobilization throughout the country. Amateur folklorists have gained a professional view and perspective thanks to the Association, which has so far served as a school.

Anahtar Kelimeler

The History of Turkish Folklore, Field Work, Field Work Guides, Informant, Field Work Visits

Kaynakça

• Abdülkadir. (1929). “Köroğlu”na Ait Kitabiyat.” Halk Bilgisi Haberleri. 2: 13-15.
• Alangu, T. (1983). Türkiye Folkloru El Kitabı. İstanbul: Adam Yayınları.
• Banarlı, N. S. (1951). “Yeni Hamlesi Münasebetile ‘Türk Halkbilgisi Derneği’ Tarafından Neşredilen Beyanname.” Türk Folklor Araştırmaları. 18: 273.
• Bayrı, M. H. (1930). “Başlangıç.” Birinci İlmi Seyahate Dair Rapor. Abdülkadir İnan. İstanbul: İktisat Matbaası. Bayrı, M. H. (1936). “Altıncı Yıl.” Halk Bilgisi Haberleri. 61: 1-3.
• Bayrı, M. H. (1939). Halk Âdetleri ve İnanmaları. İstanbul: Burhanettin Basımevi, İstanbul-Eminönü Halkevi, Dil, Tarih ve Edebiyat Şubesi Neşriyatı.
• Bayrı, M. H. (1941). “On Birinci Yılın Başında.” Halk Bilgisi Haberleri. 121: 1-2.
• Bayrı, M. H. (1942). “İstanbulda Mektebe Başlama.” Halk Bilgisi Haberleri. 123: 49-55.
• Bayrı, M. H. (1952/1). “Halkbilgisi Derneğine Aid Hatıralar. IV. Şubeler ve Temsilcilikler.” Türk Folklor Araştırmaları, sayı: 30: 474-475.
• Bayrı, M. H. (1952/2). “Halkbilgisi Derneğine Aid Hatıralar. Konferanslar, Törenler, Anketler ve Derleme Seyahatleri.” Türk Folklor Araştırmaları. 31: 489-490.
• Bayrı, M. H. (1952/3). “Halkbilgisi Derneğine Aid Hatıralar IX. Son Safha.” Türk Folklor Araştırmaları. 36: 570-571. Erbilek. İ. N. (1940). “Yüzüncü Nüsha.” Halk Bilgisi Haberleri. 100: 65-67.
• Halk Bilgisi Mecmuası. 1928. İstanbul: İktisat Matbaası.
• “İkinci Seyahat.” 1930. Halk Bilgisi Haberleri. 11: 9-13.
• İnan, A. (1930). Birinci İlmi Seyahate Dair Rapor. İstanbul: İktisat Matbaası.
• İsmail Hikmet. (1930). “Türk Ülkelerinde Halk Bilgisi Hareketleri.” Halk Bilgisi Haberleri. 3: 1-3.
• Koşay, H. Z. (1974). “1927’de Etnografya Cemiyeti Kurma Teşebbüsü.” Etnografya, Folklor, Dil, Tarih v.d. Konularda. Makaleler İncelemeler. Ankara: Ayyıldız Matbaası. ss. 81-82.
• Mehmet Halit. (1930). “İlk Merhalede.” Halk Bilgisi Haberleri. 12: 1-7.
• “Okuyucularımıza.” Nisan 1933. Halk Bilgisi Haberleri. 20: 161.
• Özen, K. (1984). “Divriği Yağıbasan Köyü Muallimi Halil Sami’nin Sivas İlinde İlk Köy Folkloru Araştırması.” Halk Kültürü. 1: 103-12.
• Şaul, M. (1974). “Halkbilimi Dergileri.” Folklora Doğru. 33: 3-6.
• Tan, N. (2006). Kuruluşunun 80. Yılı Dolayısıyla Türk Halk Bilgisi Derneği. Ankara: BRC Basım Matbaacılık.
• Ülkütaşır, M. Ş. (1938). “Sinop’ta Çocuklara Ait Halk İnanmaları.” Halk Bilgisi Haberleri. 75: 49-54.
• Ülkütaşır, M. Ş. (1972). Cumhuriyetle Birlikte Türkiye’de Folklor ve Etnografya Çalışmaları. Ankara: Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı. Yönetken, H. B. (1969). “Bizde İlk Halk Bilgisi Derneği Teşebbüsü ve Bir Tarihî Belge. Türk Folklor Araştırmaları. 133: 2197-98.