FRIENDLY SETTLEMENT AND UNILATERAL DECLARATION PROCEDURE IN THE EUROPEAN COURT OF HUMAN RIGHTS: THE CONFLICT BETWEEN EFFICIENCY AND JUSTICE

Yıl 2024, , 453 - 496, 29.10.2024

Esra Yılmaz Eren

https://doi.org/10.34246/ahbvuhfd.1489775

Öz

The European Court of Human Rights strives to address human rights issues raised by applicants within a reasonable time, despite its limited human resources. To alleviate the workload, procedures such as the friendly settlement procedure and unilateral declarations are introduced. These methods aim to resolve disputes especially in repetitive cases through agreements supervised by the Court. However, starting from 2019, the offering of friendly settlements has become a general rule for all applications. It is posited that this measure will expedite the trial proceedings and bolster the efficacy of the Court. Nevertheless, the application of this procedure to all cases may engender rights infringements for applicants. Moreover, in cases involving grave human rights violations, this procedural approach could potentially undermine both the mandate and standing of the Court alongside the rights of the victim. This article examines the friendly settlement and unilateral declaration mechanisms within the framework of judicial system reforms. By analyzing the the merits and drawbacks of each remedy, it addresses the potential risks of establishing a uniform application that functions almost as an expedited procedure for all applications before the Court. It is emphasized that in human rights adjudications, the legitimacy of reconciliation must be carefully assessed, and supervisory authority should be vested in the Committee of Ministers. A judicious equilibrium between augmenting the Court's efficiency and upholding justice must be meticulously deliberated upon.

Anahtar Kelimeler

ECtHR, effectiveness of ECtHR, friendly settlement, unilateral declaration, over-burdening, striking out decision

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Yargılamasında Dostane Çözüm ve Tek Taraflı Deklarasyon Usulü: Adalet Verimlilik Çatışması

Öz

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, başvuru sahipleri tarafından gündeme getirilen insan hakları sorunlarını sınırlı insan kaynağı ile makul sürede çözmeye çalışmaktadır. İş yükünü azaltmak amacıyla dostane çözüm ve tek taraflı deklarasyon gibi usuller yargılamanın parçası haline getirilmiştir. Böylece özellikle yerleşik içtihadın bulunduğu mükerrer davalarda tarafların Mahkeme gözetiminde anlaşması ile uyuşmazlıkların çözüme kavuşturulması amaçlanmaktadır. Öte yandan Mahkeme 2019 yılından itibaren bütün başvurular bakımından dostane çözüm teklifinde bulunmayı ana kural haline getirmiştir. Bu uygulamanın yargılama sürecinin hızlanmasına ve Mahkemenin etkinliğinin arttırılmasına katkıda bulunacağı ifade edilmektedir. Ancak usulün otomatik olarak tüm davalar bakımından uygulanması başvurucular bakımından hak kaybına yol açabilecek ve madde 2 ve 3 gibi ciddi insan hakları ihlalleri bakımından bu usul, mağdur yanında Mahkeme’nin misyon ve itibarına da zarar verebilecektir. Bu makalede, AİHM’in iş yüküne çare olarak geliştirilen dostane çözüm ve tek taraflı deklarasyon usulleri, yargılama sistemi reformları ışığında ele alınmaktadır. Her bir çözüm yolunun olumlu ve olumsuz yönleri incelenerek, mahkeme önündeki bütün başvurular bakımından adeta hızlandırılmış usul şeklinde yeknesak bir uygulama oluşturulmasının AİHM yargılama sistemi bakımından sakıncalarına değinilmektedir. İnsan hakları yargılamasında uzlaşmanın hangi hallerde meşru sayılabileceği değerlendirilerek özellikle tek taraflı deklarasyon usulünde mağdurların rızası hilafına başvurunun sonlandırılması karşısında bu usulün madde 2 ve 3 ihlali gibi ciddi nitelikteki insan hakları ihlalleri bakımından daha titizlikle uygulanması ve Bakanlar Kurulu’na da denetim yetkisi tanınması gerektiği ifade edilmektedir. Başvuruların hızlıca çözüme kavuşturularak Mahkemenin verimliliğinin arttırılması ile insan hakları ihlallerinin tespiti ve mağdurun tatmini suretiyle adaletin sağlanması arasındaki denge doğru belirlenmelidir.

Anahtar Kelimeler

AİHM, AİHM'in etkiliği, dostane çözüm, tek taraflı deklarasyon, iş yükü, kayıttan düşürme kararı

Kaynakça

• Abazadze T, “European Human Rights Advocacy Centre: Friendly Settlements and Unilateral Declarations at the European Court of Human Rights”, Eur. Hum. Rts. Advocacy Ctr., <https://ehrac.org.uk/resources/friendly-settlements-and-unilateral-declarations-at-the-european-court-of-human-rights/> Erişim Tarihi 20 Eylül 2024. Ang F/Berghmans E, “Chapter IV. Friendly Settlements and Striking out Applications”, Protocol No.14 and the Reform of the European Court of Human Rights, Paul Lemmens/Wouter Vandenhole (ed.), Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2005.
• Aslan V, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Işığında Dostane Çözüm Yolu, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Mahkeme İç Tüzüğü, 22 Ocak 2024, <https://www.echr.coe.int/documents/d/echr/rules_court_tur>, Erişim Tarihi 20 Eylül 2024.
• Aybay R, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Konusunda Bazı Genel Gözlemler ve 14. Protokol”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 88, 2010, <https://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2010-88-597> Erişim Tarihi 20 Eylül 2024, s.225-260.
• Barreto IC, “Friendly Settlement before the European Court of Human Rights”, Alternatives to Litigation between Administrative Authorities and Private Parties: Conciliation, Council of Europe (Ed.), Mediation and Arbitration –Proceedings, Multilateral Conference Lisbon (Portugal), 31 May-2 June 1999, Strasbourg, Council of Europe Publishing, 2000, s.35-59.
• Bilir F, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Yapısı ve 14 Nolu Protokol”, AÜHFD, 55(1), 2006, <https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/628139> Erişim Tarihi 20 Eylül 2024, s.135-156.
• Bilir F, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Yargılama Yetkisi, Genişletilmiş 2. Baskı, Adalet Yayınevi, 2012.
• Cengiz S, “14 No’lu Protokol ile Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne Getirilecek olan Değişiklikler”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 56, 2005, <https://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2005-56-114> Erişim Tarihi 20 Eylül 2024, s.341-358.
• Coleman J/Silver C, “Justice in Settlements”, Social Philosophy and Policy, 4(1), 1986, s.102-144.
• Council of Europe, Commitee of Ministers, Resolution Res(2002)59 concerning the practice in respect of friendly settlements, (Adopted by the Committee of Ministers on 18 December 2002 at the 822nd meeting of the Ministers' Deputies), <https://search.coe.int/cm/Pages/result_details.aspx?ObjectId=09000016804de98a> Erişim Tarihi 20 Eylül 2024.
• Council of Europe, Explanatory Report to Protocol No. 11 to the Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms, restructuring the control machinery established thereby, European Treaty Series- No. 155, Strasbourg, 11.V.1994, <https://rm.coe.int/16800cb5e9> Erişim Tarihi 20 Eylül 2024.
• Council of Europe, Explanatory Report to Protocol No. 14 to the Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms, amending the control system of the Convention, Council of Europe Treaty Series-No. 194, Strasbourg, 13.V.2004 <https://rm.coe.int/16800d380f> Erişim Tarihi 20 Eylül 2024.
• Council of Europe, Explanatory Report to the Protocol No. 8 to the Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms, European Treaty Series No. 118, Vienna, 19.III.1985, para. 31, <https://rm.coe.int/16800c96fe> Erişim Tarihi 20 Eylül 2024.
• Council of Europe, Protocol No. 3 to the Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms, amending Articles 29, 30 and 34 of the Convention, European Treaty Series No. 45, Strasbourg, 6.V.1963, <https://rm.coe.int/168006b65b> Erişim Tarihi 20 Eylül 2024.
• Çoban AR, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Koruma Mekanizmasında Reform: 14. Protokol Mahkemenin İş Yükü Derdine Deva Olur mu?”, AÜHFD, 54(2), 2005, https://dergipark.org.tr/tr/pub/auhfd/issue/42639/514079> Erişim Tarihi 20 Eylül 2025, s.319-345.
• Ergül E, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Uygulaması, Yargı Yayınevi, 2003.
• Fikfak V, “Against settlement before the European Court of Human Rights”, International Journal of Constitutional Law, 20(3), 2022, s.942–975.
• Gemalmaz HB, “AİHM Yargısında Yeni Dönem: Protokol No.14’le Getirilen Yeni Kabuledilebilirlik Ölçütünün Uygulanmasına Eleştirel Bakış”, Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, 31(1), 2011, <https://dergipark.org.tr/tr/pub/iumhmohb/issue/9399/117754> Erişim Tarihi 20 Eylül 2024, s.209-242.
• Glas LR, “Unilateral declarations and the European Court of Human Rights: Between efficiency and the interests of the applicant”, Maastricht Journal of European and Comparative Law, 25(5), 2018, s. 607–630.
• Gölcüklü F, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde Barışçı Yoldan Çözüm”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 41(1), 1986, <https://dergipark.org.tr/tr/pub/ausbf/issue/3231/45005> Erişim Tarihi 20 Eylül 2024, s.105-121.
• Gözübüyük AŞ, Gölcüklü F, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması- Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İnceleme ve Yargılama Yöntemi, 11. Protokole göre Hazırlanıp Genişletilmiş 11. Bası, Turhan Kitabevi, 2016.
• Gözübüyük AŞ, Gölcüklü F, Saygılı A, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması- Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İnceleme ve Yargılama Yöntemi, 12. Bası, Turhan Kitabevi, 2019.
• Hardt M/Haumont G, “Why was Totopa v. Spain struck out from the list? A case of silenced vulnerability of a migrant mother under complex procedural constraints”, Strasburg Observers, February 24, 2023, <https://strasbourgobservers.com/2023/02/24/why-was-totopa-v-spain-struck-out-from-the-list-a-case-of-silenced-vulnerability-of-a-migrant-mother-under-complex-procedural-constraints/> Erişim Tarihi 20 Eylül 2024.
• Harris, D / O'Boyle M / Bates E / Buckley C, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Hukuku, Mehveş Bingöllü Kılcı, Ulaş Karan (Çev.), Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2021.
• Jomarjidze N/Leach P, “What Future for Settlements and Undertakings in International Human Rights Resolution?”, Strasburg Observers, April 15, 2019, <https://strasbourgobservers.com/2019/04/15/what-future-for-settlements-and-undertakings-in-international-human-rights-resolution>, Erişim Tarihi 20 Eylül 2024.
• Kamminga MT, “Is the European Convention on Human Rights Sufficiently Equipped to Cope with Gross and Systematic Violations?”, Netherlands Quarterly of Human Rights, 12(2), 1994, s.153-164.
• Keller H/Forowicz M/Engi L, Friendly Settlements before the European Court of Human Rights, Oxford University Press, 2010.
• Keller H/Suter D, “Friendly Settlements and Unilateral Declarations: An Analysis of the ECtHR’s Case Law after the Entry into Force of Protocol No. 14”, The European Court of Human Rights after Protocol 14-Preliminary Assessment and Perspectives (Forum Europarecht 22), Samantha Besson (Ed.), Schulthess 2011, s. 55–92.
• Leach P, Taking a Case to the European Court of Human Rights, 4. Bası, Oxford University Press, 2011.
• Leach P/Hardman H/Stephenson S, “Can the European Court’s Pilot Judgment Procedure Help Resolve Systemic Human Rights Violations? Burdov and the Failure to Implement Domestic Court Decisions in Russia”, Human Rights Law Review,10(2), 2010, 346-359.
• Luban D, “Settlements and the Erosion of the Public Realm”, The Georgetown Law Journal, 83(7), 1995, s.2619-2662.
• Mauri D, “Relationship between Municipal and International Law: Domestic Bodies on the Same Page: The Corte di Cassazione Extends the “European Revision” to ECtHR Decisions under Article 37(1) ECHR”, The Italian Yearbook of International Law Online, 32(1), 2023, s.484-490.
• Menkel-Meadow C, “Whose Dispute Is It Anyway? A Philosophical and Democratic Defense of Settlement (In Some Cases)”, The Georgetown Law Journal, 83(7), 1995, 2663-2696.
• Mowbray A, Cases, Materials, and Commentary on the European Convention on Human Rights, 3. Bası, OUP, 2014.
• Myjer BEP, ‘It Is Never Too Late for the State – Friendly Settlements and Unilateral Declarations’, Human Rights-StrasbourgViews / Droits de l’homme – Regards de Strasbourg. Liber Amicorum Luzius Wildhaber, N.P. Engel Publishers, L. Caflisch et al. (eds.), 2007, s.309-328.
• Pasqualucci JM, “The Whole Truth and Nothing but the Truth: Truth Commissions, Impunity and the Inter-American Human Rights System”, Boston Univeristy International Law Journal, 12, 1994, s.321-370.
• Protocol No. 11 to the Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms, 11 May 1994, in force Nov. 1, 1998, ETS No. 155.
• Rozakis CL, “Unilateral Declarations as a Means of Settling Human Rights Disputes: A New Tool for the Resolution of Disputes in the ECHR’s Procedure”, Promoting Justice, Human Rights and Conflict Resolution through International Law, Marcelo G. Kohen (Ed.), Koninklijke Brill NV Leiden, 2007, s.1003-1014.
• Rules of Court (July 2009), <https://www.echr.coe.int/documents/d/echr/Library_2009_RoC_ENG>, Erişim Tarihi 20 Eylül 2024.
• Salihpaşaoğlu Y, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Yargılamada Kullandığı Yöntem, İlke ve Usuller, Adalet Yayınevi, 2020.
• Weber GS, “Who Killed the Friendly Settlement? The Decline of Negotiated Resolutions at the European Court of Human Rights”, Pepperdine Dispute Resolution Law Journal, 7(2), 2007, <https://digitalcommons.pepperdine.edu/drlj/vol7/iss2/4> s. 215-267.
• Zwaak L, “A Friendly Settlement in the European Inter-State Complaints Against Turkey”, SIM Newsletter, No. 13, 1986.
• Zwaak L, “The Procedure Before The European Court of Human Rights”, Theory and Practice of the European Convention on Human Rights, Pieter van Dijk, Fried van Hoof, Arjen van Rijn, Leo Zwaak (Eds), Intersentia, 4. Bası, 2006, s.98-287.