Modern Hukuk ve İslam’da Vatandaşlık Kavramının Hukukî Temeli

Yıl 2012, Cilt: 16 Sayı: 3, 185 - 216, 01.07.2012

Ali Aslan Topçuoğlu

Öz

Bir kişinin belirli devlete aidiyetini ifade eden vatandaşlık kavramının hukukî temelinin ne olması gerektiği hususu ilk çağlardan itibaren toplumların meşgul oldukları konulardan birini oluşturmaktadır. Nitekim vatandaşlık kavramının tarihi gelişim süreci olarak ilk çağlarda din, vatandaşı yabancıdan ayıran en önemli faktör olmuş ve bu vatandaşlık vasfı, genellikle doğum yolu ile babadan çocuğa intikal etmiştir. “kan esası” na dayalı bu vatandaşlık anlayışından kesin olarak vazgeçilmesi, üç-dört yüzyıllık bir zamanı almıştır. Orta çağda da vatandaşlık, feodalite felsefesine uygun olarak toprağa bağlılığın bir ifadesi şeklinde ortaya çıkmıştır. Aslında bu devirlerde şahsın, doğduğu toprağın senyörüne bağlılığı, vatandaşlığın temelini teşkil etmiştir. Bu nedenle ilk devirlerde sadece “kan esası” na göre kazanılan vatandaşlık, “toprak esası”na bağlanmıştır. İslâm hukuku literatüründe ise vatandaşlık anlamında bir kavram bulunmamaktadır. Ancak ilk dönemlerde bu kavramı ifade eden, “ehlüdâri’l-İslâm” veya “ehludârinâ”, sonraki kaynaklarda ise “tabiîyet” veya“cinsiyye” terimleri, devlete siyasî ve hukukî olarak bağlı bulunan insanları ifade etmek için kullanılmıştır. Modern devlet anlayışıyla kavramsal nitelikte çok daha belirginlik kazanmış olan vatandaşlık anlayışı, belirli bir tarihi gelişim sürecinden geçerek bugünkü halini almıştır

Anahtar Kelimeler

Hukuk, İslam Hukuku, Roma Hukuku, Devlet, Vatandaşlık

THE LEGAL BASIS OF THE CONCEPT OF CITIZENSHIP IN MODERN LAW AND ISLAM

Öz

The matter what the legal basis of the concept of citizenship expressing one’s belonging to a particular state must be constitutes one of the subjects that societies have dealt with since ancient times. Hence, the religion in ancient times as the historical development process of the concept of citizenship has become the most important factor distinguishing the citizen from the foreigner, and this quality of citizenship has generally transmitted from father to child through birth. Abandoning defi nitely this understanding of citizenship based on “blood tie” has taken three or four centuries. Citizenship in the Middle Ages emerged as an expression of loyalty to the land in accordance with the feudal philosophy. Indeed, in these ages the loyalty of the person to the master of the land, in which he was born, constituted the basis of citizenship. Thus, the citizenship obtained through only “blood tie” in early periods was transferred to “land tie”.In the literature of Islamic law, there is not a concept meaning citizenship. Yet, the terms “ehlüdâri’l-İslam” or “ehludarinâ” expressing this concept in early periods, “tabiîyet” or “cinsiyye” in later sources were used to express those who were politically or legally tied to the state. Understanding of citizenship, which has got more prominence in the conceptual context through the understanding of modern state, has taken its current form passing through a particular historical development process

Anahtar Kelimeler

Law, İslamicLaw, Roman Law, State, Citizenship

Kaynakça

• AKTAN, Hamza, Mukayeseli İslâm Miras Hukuku, b.1, İşaret Yayınları, İstanbul, 1991.
• ALTUĞ, Yılmaz, Devletler Hususî Hukuku, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1973.
• ANA BRİTANİCA GENEL KÜLTÜR ANSİKLOPEDİSİ, I-XX, Güzel Sanatlar Matbaası, İstanbul, 1980.
• ARMAĞAN, Servet, İslâm Hukukunda Temel Hak ve Hürriyetler, b.2, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1992.
• ARSAVA, Ayşe Füsun, Azınlık Kavramı ve Azınlık Haklarının(Uluslararası Belgeler ve Özellikle Medenî ve Siyasî Haklar Sözleşmesinin 27. Maddesi Işığında) İncelenmesi, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, 1993.
• ATAÖV, Türkkaya, Azınlıklar Üstüne Bazı Düşünceler, A.Ü.S.B.F.D.,c.XLII, no:1-4(Ocak-Aralık), Ankara, 1987, 49-66.
• AYBAY, Rona, Vatandaşlık Hukuku, b.5, İstanbul, 2003.
• BERKİ, Osman Fazıl, Devletler Hususî Hukuku Tabiiyet ve Yabancılar Hukuku, b.7, Güzel Sanatlar Matbaası, Ankara, 1970.
• BİLGE, Necip, Hukuk Başlangıcı, b.18, Turhan Kitabevi, Ankara, 2004.
• BOZKURT, Gülnihal, İslâm Hukukunda Zimmîlerin Hukukî Statüleri, Prof, Dr. Kudret Ayiter Armağanı, D.E.Ü.H.F.D., c. III, no: 1-4, Ankara, 1987, s. 115-155.
• BÜYÜK LAROUSSE SÖZLÜK VE ANSİKLOPEDİSİ, I-XXIV, Milliyet Gazetecilik A.Ş. İstanbul, 1986.
• CİN, Halil-AKGÜNDÜZ Ahmed, Türk Hukuk Tarihi, I-II, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul, 1996.
• ERDEM, B. Bahadır, Türk Vatandaşlık Hukuku, b.2, Beta Yayınları, İstanbul, 2011.
• FATTAL, Antoine, Le StatutLegaldesnon- Musulmans en Paysd’Islam, Imprimerie Catholıque, Beyrut, 1958.
• FİŞEK, Hicri, Türk Vatandaşlık Hukuku, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara, 1959.
• -- İsviçre Tabiiyetinin İktisabı ve Kaybı Hakkında Federal Kanun, A.Ü.H.F.D., X, sy. 1-4, 1953, s. 755-769.
• GANNUŞÎ, Raşid, İslâm Toplumunda Vatandaşlık Hakları, çev: Abdulmecit Can, Birleşik Yayıncılık, İstanbul, 1996.
• GÖĞER, Erdoğan, Türk Tâbiiyet Hukuku, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara, 1972.
• GÜNEŞ, Ahmet, Hoşgörünün Hukukî Temelî, Yeni Akademi Yayınları, İstanbul, 2006.
• HAMİDULLAH, Muhammed, İslâm’da Devleti İdaresi, çev. Hamdi Aktaş, Beyan Yayınları, İstanbul, 1998.
• --Devletler Hukukunun Yüzüncü Yıldönümü Münasebetiyle”,İslâm’ın Hukuk İlmine Yardımları, (Makaleler Külliyatı), Der: Salih Tuğ, Milliyetçiler Derneği Neşriyatı, İstanbul, 1962.
• --İslâm’da Devletler Özel Hukuku”, İslâm Hukuku Etüdleri, çev. Ali Kuşçu, Bir Yayıncılık, İstanbul, 1984.
• -- “Hz. Peygamber Gayr-i Müslimlere Nasıl Davrandı?” İslâm Anayasa Hukuku, çev. Subhi Seyf, Beyan Yayınları, İstanbul, 1995.
• HASAN SIRRI, Hususî Hukukîye-î Düvel, İstanbul, 1326.
• İBN ÂBİDÎN, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdullazîz, Reddu’l-Muhtârale’d- Durri’l-Muhtâr, I-V, Dâruİhyâi’t -Turasi’l-Arabî, Beyrut, ty.
• İBN HİŞÂM, Ebû Muhammed Abdulmelik el-Muafi rî, es-Sîretu’n-Nebeviyye, I-IV, Matbaatu Mustafa el-Bâbî el-Halebî, Kahire, 1355/1936.
• İBN KUDÂME,MuvaffakuddînEbû Muhammed Abdullah b. Ahmed, el- Muğnî ala Muhtasari’l-Hırakî, I-X, Mektebetü’l-Ficâleti’l-Cedîde, Mısır, 1389/1969.
• KARADENİZ, Özcan-ÇELEBİCAN, Roma Hukuku, b.3, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara 1986.
• KARAMAN, Hayreddin, Mukâyeseli İslâm Hukuku, I-III, Nesil Yayınları, İstanbul, 1991.
• KÂSÂNÎ, Alâuddin EbûBekr b. Mes’ud, Bedâiu’s-Sanâî fi Tertibi’ş-Şerâyî, I-VII, Beyrut, 1394/1974.
• KAYA, Ali, İslâm Hukukuna Göre Vatandaşlığın Temel Esasları, U.Ü.İ.F.D. c. VII, sy: 7, Bursa, 1998, s.338-351.
• KOSCHAKER, Paul, Modern Hususî, Hukuka Giriş Olarak Roma Hususî Hukukunun Ana Hatları, Thk. Kudret Ayiter, Sevinç Matbaası, Ankara, 1975.
• KÖSE, Murtaza, İslam Hukuku Açısından Hükmî Şahsiyet, Yeni Akademi Yayınları, İstanbul, 2008.
• MARDİN, Ebûl’ula, Medenî Hukuk Cephesinden Ahmet Cevdet Paşa, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1996.
• MERAY, Seha Lütfi , Devletler Hukukuna Giriş, I-II, 2. Baskı, Ankara Üniversitesi Basımevi Ankara, 1968.
• MERGİNÂNÎ, Burhânuddin Ebû’l-Hasen Ali b. Ebî Bekr b. Abdilcelil, el- Hidâye ŞerhuI-II, Bidâyeti’l-Mubtedî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1410/1990.
• MEYDAN LAROUSSE BÜYÜK LÜGÂT VE ANSİKLOPEDİ, I-XII, Meydan Yayınevi, İstanbul, 1971.
• MÜSLİM, el-İmâmEbu’l-Huseyn b. el-Haccâc, Sahihu’l-Müslim, I-V, Thk. Muhammed Fuat Abdulbaki, Dâru’l-İhya’il-Kütübi’lArabiyye, 1375/1956.
• NOMER, Ergin, Türk Vatandaşlık Hukuku, b. 18. Filiz Kitabevi, İstanbul, 2010.
• OVACIK, Mustafa, Hukuk Sözlüğü (Türkçe-İngilizce),Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, b.4, Sözkesen Matbaacılık, Ankara, 1999.
• ÖZEL, Ahmet, İslâm Hukukunda Ülke Kavramı, İz Yayıncılık, İstanbul, 1998.
• SERÂHSÎ, Şemsu’l-Eimme EbûBekr Muhammed b. Ebî Sehl, el-Mebsût, I-XXX, Mısır, 1324.
• --Şerhu’s-Siyeri’l-Kebîr,Thk. Selâhuddin el-Müneccid, I-V, Matbaatu Şerketi’l-İ’lânati’ş-Şarkiyye, by. 1971.
• SEVİĞ, Muammer Raşit-SEVİĞ, Vedat Raşit, Devletler Hususî Hukuku, İstanbul 1962.
• TİRMİZÎ, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Serve, es-Sünen, I-V,Thk. İbrahim Atveİvez,Beyrut, ty.
• TUĞ, Salih, İslâm Ülkelerinde Anayasa Hareketleri, İrfan Yayınevi, İstanbul, 1969.
• TURNAGİL, Ahmed Raşid, İslâmiyet ve Milletler Hukuku, Sebil Yayınevi, İstanbul, 1972.
• TÜRCAN, Talip, Devletin Egemenlik Unsuru ve Egemenlikten Kaynaklanan Yetkileri, Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 2001.
• UDEH, Abdulkadir (v.1954), et-Teşriu’l-Cinai’l-İslâmî, I-II, Beyrut, ty.
• ULUOCAK, Nihal, Türk Vatandaşlık Hukuku, Filiz Kitabevi, İstanbul, 1984.
• UNAT, İlhan, Türk Vatandaşlık Hukuku (Metinler-Mahkeme Kararları),Sevinç Matbaası, Ankara, 1966.
• ÜÇOK, Coşkun-Mumcu, Ahmet-Bozkurt, Gülnihal, Türk Hukuk Tarihi, Savaş Yayınevi, Ankara, 1999, s. 289.
• YÖRÜK, Abdülhak Kemal, Devletler Hususî Hukuku, I-II, İstanbul, 1938.
• ZEYDAN, Abdülkerim, Ahkâmu’z-Zimmiyyînve’lMüste’minîn fi Dâri’l- İslâm, Bağdat, 1382/1963.
• ZUHAYLİ, Âsâru’l-Harb fi ’l-Fıkhi’l-İslamî, Dâru’l-Dımeşk, 1965.