HELAL GIDA SERTİFİKASYONUNUN İDARİ BOYUTU VE REKABET HUKUKU AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2023, Cilt: 27 Sayı: 4, 475 - 513, 31.10.2023

Elif Banu Varlı , Sümeyye Şimşek

https://doi.org/10.34246/ahbvuhfd.1318533

Öz

Helal sertifikasyonu, gıda da dahil pek çok alanı içine alan bir faaliyettir. Fakat hem dünyada hem ülkemizde helal sertifikasyon kuruluşlarının dağınık bir yapısı bulunmakta ve bunlar farklı standartlar benimseyebilmektedir. Bu durumun sebep olduğu uygulama farklılıkları karşısında akreditasyon kurumlarının rolü ve etkinliğinin incelenmesi önem arz etmektedir. Sertifikasyon kurumları ve akreditasyon yetkisi bakımından idare hukukunu, rekabet ihlalleri bakımından ise rekabet hukukunu ilgilendiriyor oluşu konunun idare hukuku ve rekabet hukuku boyutlarıyla detaylı şekilde incelenmesini gerekli kılmıştır. Helal sertifikası veren kuruluşlar özel hukuk tüzel kişiliğine sahip olabildiği gibi kamu hukuku tüzel kişiliği şeklinde de olabilmektedir. Akreditasyon yetkisi ise bir kamu tüzel kişiliği olan Helal Akreditasyon Kurumuna (HAK) aittir. Sertifika kuruluşları 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’da düzenlenen yasaklanan faaliyetlerin bulunması durumunda düzenleyici ve denetleyici bir üst kurul olarak Rekabet Kurumu tarafından cezai müeyyidelere tabi tutulmaktadır. Rekabetin ihlal edildiği noktada Rekabet Kurumu, piyasadaki güvenli rekabet ortamını sağlayarak piyasa düzenini sağlamalıdır.

Anahtar Kelimeler

İdare Hukuku, Rekabet Hukuku, Akreditasyon, Rekabet Kurumu, Helal Akreditasyon Kurumu

Administrative Aspects of Halal Food Certification and its Evaluation in Terms of Competition Law

Öz

Halal certification is an activity that encompasses many areas, including food. However, both globally and in our country, halal certification organizations have a dispersed structure and can adopt different standards. It is crucial to examine the role and effectiveness of accreditation bodies in the face of the differences in implementation caused by this situation. The fact that administrative law is relevant in terms of certification bodies and accreditation, and competition law is relevant in terms of competition infringements, necessitates a detailed examination of the issue with its administrative law and competition law dimensions. Organizations issuing halal certificates can be legal bodies under private law as well as public law. The authority for accreditation belongs to the Halal Accreditation Institution, a public legal entity. If the conditions of the organizations issuing certificates are formed within the framework of Law No. 4054 on the Protection of Competition, their impact on the market that restricts or inhibits competition can be subject to the acts prohibited by the Law. At the point where competition is violated, as a regulatory and supervisory superior board, the Competition Authority must ensure market order by ensuring a safe competition environment in the market.

Anahtar Kelimeler

Administrative Law, Competition Law, Accreditation, Competition Authority, Halal Accreditation Agency

Kaynakça

• Akyılmaz, B. vd., Türk İdare Hukuku, 13. Bası, Savaş Yayınları, 2021.
• Apaydın, B., “Türk Rekabet Hukukunda İdari Para Cezalarında Esas Alınacak Ciro Yılının Belirlenmesi Sorunu ve Danıştay Uygulaması”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 25(1), 2019, s. 27-52.
• Bael, I. V. & Bellis, J-F., Competition Law of the EEC, Wolters Kluwer Law & Business, 2010.
• Barkan, Ö. L. “XV. Asrın sonunda Bazı Büyük Şehirlerde Eşya ve Yiyecek Fiyatlarının Tespit ve Teftişi Hususlarını Tanzim Eden Kanunlar, I. Kanunname-i İhtisab-ı İstanbul El-Mahrûse”, Tarih Vesikaları, 1(5), 1942, s. 326-340.
• Batu, A. “Türkiye’de Helal (Mahzursuz) Gıda ve Helal Belgelendirme Sistemi”, Gıda Teknolojileri Elektronik Dergisi, 7(1), 2012, s. 51-61.
• Bruce, S., Choice and Religion: A Critique of Rational Choice, Oxford University Press, 2000.
• Chambolle, M., “Food Policy And The Consumer”, Journal Of Consumer Policy, 1988, s. 435-448.
• Coşkun, S. Y., “Türk Rekabet Hukukunda Rekabet İhlalinin Özel Hukuktaki Sonuçları”, 6. Uluslararası Multidisipliner Çalışmalar Kongresi, Asos Yayınevi, 2019.
• Çağlayan, R., “Hukukumuzda Kamu Tüzel Kişiliği Kavramı ve Kıstasları”, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, 7, 2016, s. 373-398.
• Çağlayan, R., İdare Hukuku Dersleri, 8. Bası, Adalet Yayınevi, 2020.
• Çiçek, B. ve Kurtoğlu, R. “Tüketicilerin Helal Ürünler Hakkındaki Algılama, Tutum ve Beklentilerini Tespit Etmeye Yönelik Bir Araştırma”, Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 8(3), 2013, s. 181-205.
• Dünya Helal Vakfı (DHV), “Dünya Helal Vakfı Neden Kuruldu?” <https://www.dunyahelalvakfi.org/> Erişim Tarihi 14 Mart 2023.
• Erdem, H. E., “Birleşme ve Devralmalar: Rekabetin Korunması Hakkında Kanun”, Rekabet Kurulu Tebliğleri, AT Konsey Tüzüğü 4064/89, Beta Yayınları, İstanbul, 2003.
• Ertürk, Y. E., Gıda Sanayinde Kullanılan Kalite Güvence Sistemlerinin Tüketicilerin Satın Alma Davranışlarına Etkisi: ISO 9000, ISO 22000 (HACCP) Örneği, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.
• Evans, S. “Halal Certification in Indonesia” <Halal certification in Indonesia - HalalFocus.net - Daily Halal Market News> Erişim Tarihi 12 Mart 2023.
• Fındık, M. A. “Malezya’nın Helal Gıda Sertifikasyonundaki Rolü”, Helal ve Etik Araştırmalar Dergisi, 1(2), 2019, s. 82-104. Fındık, S. Türkiye’de Helal Gıda Sertifikasyon Faaliyetleri ve İlgili Kuruluşların Çalışma Prensiplerinin Karşılaştırılması, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Fischer, J., “Branding halal: A photographic essay on global Muslim markets”, Anthropology Today, 28(4), 2012, s. 18-21.
• Fischer, J., Religion, Culture, and Business Legitimacy, çev. J. Rendtorff, Handbook of Business Legitimacy, Springer, Cham, 2020.
• Gıda ve İhtiyaç Maddeleri Denetleme ve Sertifikalama Araştırmaları Derneği (GİMDES), “Dünden Bugüne GİMDES” <http://www.gimdes.org/kurumsal> Erişim Tarihi 12 Mart 2023.
• Gıda ve İhtiyaç Maddeleri Denetleme ve Sertifikalama Araştırmaları Derneği (GİMDES), “Standartlarımız” <http://www.gimdes.org/gimdes-standartlari> Erişim Tarihi 13 Mart 2023.
• Havinga, T. “Regulating Halal and Kosher Foods: Different Arrangements between State, Industry and Religious Actors”, Erasmus Law Review, 3(4), 2010, s. 241-255.
• Helal Akreditasyon Dairesi Başkanlığı (HAK) “Helal Uygunluk Değerlendirme Kuruluşlarına Yönelik Şahit/Tanık Denetimi Uygulama Rehberi” <https://www.hak.gov.tr/data/5dc2c44a13b876761460c896/AKR-Pr01-Rh-004-Rv02.pdf> Erişim Tarihi 08 Mart 2023.
• Helal Akreditasyon Dairesi Başkanlığı (HAK), “Helal Akreditasyon Denetimi Usul ve Esasları Rehberi” <https://www.hak.gov.tr/data/5dc2c44a13b876761460c896/AKR-Pr01.pdf> Erişim Tarihi 08 Mart 2023.
• Helal Akreditasyon Kurumu (HAK), “Akreditasyon ve Helal Akreditasyon Nedir?” <https://www.hak.gov.tr/> Erişim Tarihi 05 Mart 2023.
• Helal Akreditasyon Kurumu (HAK), “Akredite Kuruluşlar” <https://www.hak.gov.tr/akredite-kuruluslar> Erişim Tarihi 27 Mart 2023.
• Helal Akreditasyon Kurumu (HAK), “İslam Ülkeleri Standardlar ve Metroloji Enstitüsü (SMIIC)” <https://www.hak.gov.tr/dis-iliskiler/uluslararasi-kuruluslar/islam-ulkeleri-standardlar-ve-metroloji-enstitusu-smiic> Erişim Tarihi 12 Mart 2023.
• Helal Akreditasyon Kurumu (HAK), “Sıkça Sorulan Sorular” <Helal Akreditasyon Kurumu (hak.gov.tr)> Erişim Tarihi 08 Mart 2023.
• Het Parool, “Rechter buigt zich over religieus gehalte van kroket”, (1 September 1999); Het Parool, “Geen straf voor foute kroketten”, 11 Eylül 1999; Trouw, “Halal-producenten wensen kermerk voor rein voedsel”, 29 Nisan 2000.
• Hoffmann, R., “The Experimental Economics of Religion” International Centre for Behavioural Business Research Working Paper No. 2011-03, Nottingham University Business School Research Paper No. 2011-02, 2011, s. 813-845.
• International Organization for Standardization (ISO), “Benefits of Standards” <https://www.iso.org/benefits-of-standards.html> Erişim Tarihi 26 Şubat 2023.
• International Organization for Standardization (ISO), “Conformity Assessment”, <https://www.iso.org/conformity-assessment.html> Erişim Tarihi 03 Mart 2023.
• Islamic Chamber Research & Information Center (ICRIC), “Halal” <https://www.icricinternational.org/halal/> Erişim Tarihi 12 Mart 2023.
• Kalabalık, H. İdare Hukuku Dersleri Cilt-I, 5. Bası, Seçkin Yayınları, 2019.
• Kurt, A. O. “Yahudilikte Koşer ve Koşer Ekonomisi”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 147(2), 2010, s. 103-149.
• Lytton, T. D., “Kosher Certification as a Model of Private Regulation: Third-Party Certification Has Benefits over Both Government Regulation and Unregulated Markets”, Regulation, 36(24), 2013, s. 24-27.
• Oberdorfer, C. W. vd., Common Market Cartel Law: a commentary on articles 85 and 86 of the EEC treaty and regulations nos. 17, 27, and 26, Commerce Clearing House, 1971.
• Özdemir, T., İstatistiksel Kalite, Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Döner Sermaye Yayınları, 2000.
• Rajagopal, S. vd., “Halal certification: implication for marketers in UAE”, Journal of Islamic Marketing, 2(2), 2011, s. 138-153.
• Sağlık, Güvenlik ve Helal Derneği (HELALDER), “Hakkımızda” <https://www.helalder.org.tr/kurumsal.asp?id=1&helalder=Hakk%C4%B1m%C4%B1zda> Erişim Tarihi 13 Mart 2023.
• Şimşek, M., “Helal Belgelendirme ve SMIIC Standardı”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 22(22), 2013, s. 19-44.
• Taşkıran, N., Bilişim Alanında Kalite Uygulamaları ve Standartlar, Kırıkkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi, 2010.
• Topçuoğlu, M. vd. “Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun Açısından Helal Ürün Sorunu ve Sonuçları”, TAAD, 7(30), 2017, s. 19-56.
• Topçuoğlu, M. Ve Özkul, B., “Rekabet Hukuku Özellikle Haksız Rekabet Açısından Helal Gıda Sertifikası”, Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 4(1), 2019, s. 1-26.
• Topçuoğlu, M., “Rekabet Hukuku Uygulamasında Teşebbüs Birlikleri”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 50(4), 2001, s. 129-171.
• Türk Akreditasyon Kurumu (TÜRKAK), “Akreditasyon Nedir?” <https://www.turkak.org.tr/akreditasyon/akreditasyon-nedir.html> Erişim Tarihi 05 Mart 2023.
• Türk Standartları Enstitüsü (TSE), “Helal Belgelendirme Hizmetleri” <https://www.tse.org.tr/helal-belgelendirme-hizmetleri-2helal-belgelendirme-islemleri/> Erişim Tarihi 13 Mart 2023 ve 27 Mart 2023.
• Türk Standartları Enstitüsü (TSE), “Helal Belgelendirme Usul ve Esasları”, <https://statik.tse.org.tr/upload/tr/dosya/icerikyonetimi/6899/11072016154132-2.pdf> Erişim Tarihi 27 Mart 2023.
• Türk Standartları Enstitüsü (TSE), “Kanunname-i İhtisab-ı Bursa”, <https://statik.tse.org.tr/upload/tr/dosya/icerikyonetimi/7865/26092017113800-2.pdf> Erişim Tarihi 03 Mart 2023.
• Türkiye Diyanet Vakfı (TDV) İslam Ansiklopedisi, “Narh”, <https://islamansiklopedisi.org.tr/narh> Erişim Tarihi 02 Mart 2023.
• Tüzüner, Ö. “Helâl Sertifikasına Yöneltilen Eleştiriler ve Bu Sertifikadan Kaynaklanması Muhtemel Özel Hukuk İhtilafları”, Doğu Anadolu Sosyal Bilimlerde Eğilimler Dergisi 4(2), 2020, s. 17-31.
• Yalçın, İ. “Fıkıh ve Siyaseti Şer’iyye Bağlamında Küresel Helal Belgelendirme Çalışmalarına Eleştirel Bir Bakış”, Journal of History Culture and Art Research, 6(3), 2017, s. 437.472.
• Yener, D. “Factors That Affect the Attitudes of Consumers Toward Halal-Certified Products in Turkey”, Journal of Food Products Marketing, 21(2), 2015, s. 160-178.
• Yıldız, M. “Osmanlı’da Ürünlerin Dinî/Şerî Standardizasyonunda Dönüm Noktası: Tâhirdir Damgalı Sertifikasyona Geçiş”, Turkish Studies, 5(1), 2010, s. 1468-1493.
• Young, L. A., Rational Choice Theory and Religion, Routledge, 1997.