Afet Yönetimi; Devletin Pozitif Yükümlülüğü ve İdarenin Sorumluluğu

Yıl 2025, Cilt: 29 Sayı: 1, 111 - 157, 31.01.2025

Süheyla Suzan Gökalp , Melike Çolakoğlu

https://doi.org/10.34246/ahbvuhfd.1562909

Öz

Ülkemiz doğal afetler sebebiyle yüksek risk grubundaki ülkeler arasında bulunmaktadır. Türkiye deprem, heyelan, sel, çığ gibi pek çok doğa kaynaklı afetle karşı karşıya kalmaktadır. Doğal afetler; bireylerin yaşam hakkı, mülkiyet hakkı gibi en önemli temel haklarını etkileyebilmekte ve bu konuda devlete düşen önemli yükümlülükler bulunmaktadır. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi’nin bu konuda vermiş oldukları ihlal kararları yol gösterici niteliktedir. Hukuk devletinin en önemli unsurlarından biri idarenin mali sorumluluğudur. Anayasa’nın 125. Maddesi ile idare vermiş olduğu zararları tazmin etmekle yükümlüdür. Doğal afetler sebebiyle idari yargı kararlarında idarenin hizmet kusuru nedeniyle sorumlu tutulduğuna ilişkin pek çok karar bulunmaktadır. İdarenin doğal afet sırasında ve sonrasındaki işlemleri ile mücbir sebep teşkil eden olayların idarenin sorumluluğuna etkisi tartışılmış ve yeni bir sorumluluk anlayışının kabul edilmesi gerektiği öngörülmüştür. Ayrıca sorumluluğun tartışılması gereken en önemli hususlarından biri idarenin denetim ve gözetim yetkisini yerine getirmemesi ve yapı denetim şirketlerine devretmesidir. Bu husustaki Anayasa Mahkemesi kararı da önem arz etmektedir. Çalışmamızda idarenin doğal afetler nedeniyle sorumluluğu konusu mevzuat, idari yargı ve Anayasa Mahkemesi kararları çerçevesinde incelenmiş, idarenin sorumluluğuna ilişkin öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Afet Yönetimi, İdarenin Sorumluluğu, Devletin Pozitif Yükümlülüğü, Yaşam Hakkı, Anayasa Mahkemesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi

DISASTER MANAGEMENT; POSITIVE OBLIGATION OF THE STATE AND RESPONSIBILITY OF THE ADMINISTRATION

Öz

Our country is among those with a high risk of natural disasters. Turkey faces various nature-related disasters such as earthquakes, landslides, floods, and avalanches. Natural disasters can significantly impact fundamental rights, such as the right to life and property, and the state has important obligations in this regard. The violation decisions made by the European Court of Human Rights and the Constitutional Court are guiding in this matter. One of the key elements of the rule of law is the financial responsibility of the administration. According to Article 125 of the Constitution, the administration is obliged to compensate for the damages it causes. There are numerous administrative court decisions holding the administration responsible for service defects due to natural disasters. The administration's actions during and after natural disasters and the impact of force majeure events on the administration's liability have been discussed, leading to the proposal for a new understanding of responsibility. Additionally, one of the most critical issues regarding liability is the administration's failure to fulfill its supervisory and oversight duties and its delegation of these responsibilities to building inspection companies. The Constitutional Court’s ruling on this matter is also significant. In our study, we examined the topic of the administration's liability due to natural disasters within the framework of legislation, administrative judiciary, and Constitutional Court decisions, and presented recommendations regarding the administration's responsibility.

Anahtar Kelimeler

Disaster Management, Administrative Responsibility, State, Right to Life, Constitutional Court, European Court of Human Rights

Kaynakça

• Akandji-Kombe J, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Kapsamında Pozitif Yükümlülükler”, İnsan Hakları El Kitapları No:7, Avrupa Konseyi, 2020.
• Akduman Ö, “Türk Afet Mevzuatının Bütünleşik Afet Yönetimi Açısından İncelenmesi”, İdealkent, 16(45), s.1753-1784. Akyılmaz B/ Sezginer M/ Kaya C, Türk İdari Yargılama Hukuku, 17. Bası, Seçkin Yayınları, 2023.
• Armağan T, İdarenin Sorumluluğu ve Tam Yargı Davaları, 1. Bası, Seçkin Yayınları, 1997.
• Atay E, İdare Hukuku, 2. Bası, Seçkin Yayınları, 2019.
• Aydın M, İdarenin Hizmet Kusurundan Doğan Sorumluluğu, 1. Bası, Adalet Yayınevi, 2016.
• Azimli Çilingir G, Türkiye’de Afet Yönetimi ve İdarenin Sorumluluğu, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
• Balamir M, “Afet Politikası, Risk ve Planlama”, TMMOB Afet Sempozyumu Bildiriler Kitabı, TMMOB Yayınları, 2007, s.31-45.
• Baş K, “Belediyelerin Afet Yönetimi Kapasitelerinin Değerlendirilmesi”, Yönetim Bilimleri Dergisi, 22(54), 2024, s.2098-2116.
• Çağlayan R, İdari Yargılama Hukuku, 15. Bası, Seçkin Yayınları, 2023.
• Çilingir Azimli G/ Örçen Güler İ, “Afet Politikalarında Risk Unsuru ve Afet Mevzuatında Risk Yönetimi”, Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, 3(1), 2020, s.152-165.
• Çolakoğlu Kaplan M, İdari Yargı Kararları Kapsamında Deprem Nedeniyle İdarenin Kusur Sorumluluğu, 2. Bası, Adalet Yayınevi, 2024.
• Duran L, Türk İdaresinin Sorumluluğu, Sevinç Matbaası, 1974.
• Ergünay O, “Afet Yönetiminde Kurumsal Yapılanma ve Mevzuat Nedir? Nasıl Olmalıdır?”, İstanbul Depremini Beklerken Sorunlar ve Çözümler Bildiriler Kitabı, 20 Eylül 2008 CHP İstanbul Deprem Sempozyumu, 2008, s.95-104.
• Erkal T/ Değerliyurt M, “Türkiye’de Afet Yönetimi”, Doğu Coğrafya Dergisi, 14(22), 2009, s.147-164.
• Esen A, “Afet Zararlarının Azaltılması Bağlamında Avrupa Konseyinin Türkiye’de Yerel Yönetimler Hakkındaki İzleme Komitesi Raporu Üzerine Düşünceler”, Avrasya Dosyası, 15(1), 2024, s.9-37.
• Esin Y, Danıştay'da Açılacak Tazminat Davaları: İdarenin Hukuki Sorumluluğu, Balkanoğlu Matbaacılık LTD. Şti., 1973.
• Gökalp S. S, “Çevre Sorunları, Devletin Pozitif Yükümlülüğü ve İdarenin Sorumluluğu”, Memleket Siyaset Yönetim (MSY), 17(38), 2022, s.267-300.
• Gözler K, İdare Hukuku, c.2, 3. Bası, Ekin Yayınları, 2019.
• Gözübüyük Ş, Yönetim Hukuku, 21. Bası, Turhan Kitapevi, 2004.
• Gözübüyük Ş/ Tan T, İdare Hukuku, c.1, 13. Bası, Turhan Kitapevi, 2019.
• Kozanoğlu G, Türk İdare Hukukunda Doğal Afetler Nedeniyle İdarenin Sorumluluğu, 1. Bası, Adalet Yayınevi, 2020.
• Metin Y, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin Yaşamın ve Sağlığın Korunması ile İlgili Olarak Taraf Devletlere Yüklediği Pozitif Yükümlülükler”, Uluslararası İlişkiler, 7(27), 2010, s.111-132.
• Özkan Duvan A, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 2. Maddesi Çerçevesinde Yaşam Hakkının Korunmasında Devletin Yükümlülüğü”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 24(2), 2018, s.660-681.
• Özmen B/ Özden T, “Türkiye'nin Afet Yönetim Sistemine İlişkin Eleştirel Bir Değerlendirme”, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 49, 2013, s.1-28.
• Özmen B/ Nurlu M/ Kuterdem K/ Temiz A, “Afet Yönetimi ve Afet İşleri Genel Müdürlüğü”, Kocaeli Deprem Sempozyumu Özet Bildiri Kitabı, 2005, s.1472-1474.
• Partigöç N, “Afet Risk Yönetiminde Yapay Zekâ Kullanımının Rolü”, Bilişim Teknolojileri Dergisi, 15(4), 2022, s.401-411.
• Şengün H, “Afet Yönetimi Sistemi ve Marmara Depremi Sonrasında Yaşanan Sorunlar”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, On Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (2019-2023), 2019.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, On İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (2024-2028), 2023.
• T.C. Kalkınma Bakanlığı, Onuncu Beş Yıllık Kalkınma Planı (2014-2018), 2013.
• T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı, 2019-2023 Stratejik Plan, 2022.
• Tümer Ö, “Doğal Afetlerde Afet Yönetimi ve Risk Azaltmada Yerel Yönetimlerin Rolü”, Fiscaoeconomia, 8(3), 2024, s.1495-1515.
• Ulusoy A, Türk İdare Hukuku, 6. Bası, Yetkin Yayınları, 2023.
• Yılmaz C, “Yerel Yönetimlerin Afet ve Acil Durum Yönetimindeki Yeri: Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Örneği”, Gaziantep University Journal of Social Sciences, 23(3), 2024, s.1187-1213.