Örgütsel Adaletin İşten Ayrılma Niyeti Üzerine Etkisinde Örgütsel Sinizmin Aracılık Rolü Savunma Sanayi Çalışanlarına Yönelik Bir Araştırma

Yıl 2021, Cilt: 23 Sayı: 1, 233 - 250, 18.04.2021

Nilüfer Köse , Enver Aydoğan

Öz

Örgütlerin sahip olduğu insan kaynağı, küresel rekabette en önemli stratejik araç ve değerlerden biri olarak bilinmektedir. Kalifiye ve birikimli insan kaynağını bünyesinde bulunduran şirketler günümüzün yoğun rekabet dünyasında önemli bir avantaja sahip olmaktadır. Şirketlerin bu rekabet avantajını sürdürülebilir kılmaları ise işinde yetkin ve tecrübeli olan çalışanların örgütte tutulmasına bağlıdır. Büyük projelerin en hızlı ve verimli bir biçimde gerçekleştirilebilmesinde şirketler hedefe yönelik olarak uzmanlaşmış kişilerle faaliyetlerini devam ettirerek performanslarının artırılmasına katkı sağlamaktadır. Personel devir hızının yüksek olması ise şirketler için büyük maliyetlere sebep olmaktadır. Bu çalışmada ise savunma sanayiinde faaliyette bulunan bir işletme çalışanlarının örgütsel adalet algılarının işten ayrılma niyetleri üzerindeki etkisinde örgütsel sinizmin rolü araştırılmıştır. Ankara ve İstanbul’da savunma sanayiinde faaliyet gösteren bir işletmenin 255 işgörenine kolayda örneklem yöntemi ile anketler dağıtılmış ve 252 anket üzerinden analizler yapılmıştır. Araştırma kapsamında dağıtımsal adalet, prosedürel adalet, etkileşimsel adalet, örgütsel sinizm ve işten ayrılma niyeti olarak 5 boyut ele alınmıştır. Analiz neticesinde örgütsel adalet algısının ve boyutlarının örgütsel sinizm üzerinde negatif yönde etkisi olduğu görülmüştür. Sinizmin, dağıtımsal, prosedürel ve etkileşimsel adalet olarak adalet boyutlarının işten ayrılma niyeti üzerindeki aracılık etkisini incelediğimizde örgütsel sinizmin tam aracılık etkisi olduğu görülmüştür. Böylelikle çalışma kapsamında işgörenlerin örgütsel adalet algılarının işten ayrılma niyeti üzerindeki etkisi incelendiğinde örgütsel sinizm tam aracılık rolü olduğu ortaya konmuştur. İlgili araştırmanın savunma sanayiinde ilk kez gerçekleştirilmesi ile literatüre katkı sağlanması hedeflenmiştir. Çalışma sonunda ise, yönetsel uygulamalara katkı sağlayacak ve gelecekte gerçekleştirilecek çalışmalara yönelik değerlendirme ve öneriler paylaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

örgütsel adalet, örgütsel sinizm, işten ayrılma niyeti

Kaynakça

• Adams, J. S. (1965). Inequity In Social Exchange. In L. Berkowitz (Ed.), Advances In Experimental Social Psychology (Vol. 2, Pp. 267–299). New York: Academic Press.
• Ahmadi, F. (2011). Job Involvement In Iranian Custom Affairs Organization: The Role Of Organizational Justice And Job Char- Acteristics. International Journal Of Human Resource Studies, 1(2), 40–45.
• Agin, Ö. (2010). İşe Bağlanma Düzeyinin İşten Ayrılma Niyeti Üzerine Etkileri. (YL). Kocaeli Üniversitesi, Kocaeli.
• Ajzen, I. ve Fishbein, M. (1980). Understanding Attitudes and Predicting Social Behavior, Prentice Hall, New Jersey.
• Altınöz, M., Çöp, S. ve Sığındı, T. (2011). Algılanan Örgütsel Bağlılık Ve Örgütsel Sinizm İlişisi: Ankara’daki Dört Ve Beş Yıldızlı Konaklama İşletmeleri Üzerine Bir Araştırma. Selçuk Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 15(21), 285 – 315.
• Andersson , L. ve Bateman, T. (1997). Cynicism In The Work Place Some Causes And Effects. Journal Of Organizational Behavior, 18(5), 449-469.
• Bağcı, Z. (2013). Çalışanların Örgütsel Adalet Algılarının Örgütsel Bağlılıkları Üzerindeki Etkisi, Uluslararası Yönetim İktisat Ve İşletme Dergisi, Cilt 9, Sayı 19.
• Bal, V. (2014). Örgütsel Adalet Ve Örgütsel Bağlılık İlişkisi: Manisa’daki Eğitim Kurumlarında Bir Araştırma. Aksaray Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(1), 1-9.
• Barlett, K.R. (1999). The Relationship Between Training and Organizational Commitment In The Health Care Field. The Degree Of Doctor Of Philosophy, Urbana, The University Of Illinois.
• Bayerçelik, E.B. ve Fındıklı, M. M. (2017). İş Tatmininin, Örgütsel Adaletin İşten Ayrılma Niyeti İlişkisinde Aracılık Rolü. Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (10): 16-31.
• Beugre, C. D. (2002). Understanding Organizational Justice and Its Impact on Managing Employees: An African Perspective. International Journal Of Human Resource Management, 13 (7), 1091-1104.
• Bies, R. J. ve Moag, J. S. (1986). Interactional Justice: Communication Criteria Of Fairness. In R. J. Lewicki, B. H. Sheppard, & M. Bazerman (Eds.), Research On Negotiation In Organizations (Vol. 1, Pp. 43–55). Greenwich, CT: JAI Press.
• Brandes, P. M. (1997). Organizational Cynicism: Its Nature, Antecedents and Consequences. Unpublished Doctoral Dissertation, University Of Cincinnati, School Of Business, Cincinnati.
• Brandes, P., Dharwadkar, R. ve Dean, J. W. (1999). Does Organizational Cynicism Matter? Employee and Supervisor Perspectives on Work Outcomes. Eastern Academy of Management Proceedings, 150-153.
• Byrne, Z. S. (2005). Fairness Reduce The Negative Effects of Organizational Politics on Turnover Intentions, Citizenship Behavior and Job Performance. Journal of Business and Psychology, 20 (2): 175-200.
• Chiaburu, D.S., Peng, A..C., Oh, I.-S., Banks, G.C. ve Lomeli, L.C. (2013). Antecedents and Consequences of Employee Organizational Cynicism: A Meta-Analysis. Journal of Vocational Behaviour, 83 (2), 181–197. Doi: 10.1016 / J.Jvb.2013.03.007.
• Cohen, R.L. (1987). Distributive Justice: Theory and Research. Social Justice Research, 1 (1), 19–40.
• Cohen-Charash, Y. ve Spector, P. E. (2001). “The Role of Justice In Organizations: A Meta-Analysis”. Organizational Behavior And Human Decision Processes, 86(2), 278- 321.
• Colquitt, JA., Conlon, DE., Wesson MJ., Porter COLH. ve Yee Ng K. (2001). Justice at The Millennium: A Meta-Analytic Review of 25 Years of Organizational Justice Research. Journal of Applied Psyhology, 86(3), 425-445.
• Colquitt, J. A., ve Greenberg, J. (2003). Organizational Justice: A Fair Assessment of The State of The Literature. In J. Greenberg (Ed.), Organizational Behavior: The State Of The Science (Pp. 165–210). Mahwah, NJ: Erlbaum.
• Cropanzano, R., Byrne, Z. S., Bobocel, D. R. ve Rupp, D. E. (2001). Moral Virtues, Fairness Heuristics, Social Entities, and Other Denizens Of Organizational Justice. Journal Of Vocational Behavior, 58, 164–209.
• Cropanzano, R. ve Greenberg, J. (1997). Progress In Organizational Justice: Tunneling Through The Maze. In C. L. Cooper & I. T. Robertson (Eds.), International Review Of İndustrial and Organizational Psychology (Pp. 317–372). New York: Wiley.
• Çarıkçı, İ. H. ve Çelikkol, Ö. (2009). ‘İş-Aile Çatışmasının Örgütsel Bağlılık Ve İşten Ayrılma Niyetine Etkisi’, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9, S. 153-170.
• Dailey, R. C. ve Kirk, D. J. (1992). Distributive and Procedural Justice As Antecedents of Job Dissatisfaction and Intent To Turnover. Human Relations, 45, 305–317.
• Dean, J. W. Jr., Brandes, P. ve Dharwadkar, E. (1998). Organizational Cynicism. The Academy Of Management Review, 23(2), 341-352.
• Demircan, N.Ç. ve Yıldız, S., (2009). Örgütsel Adaletin İş Tatmini Üzerindeki Etkisi: Algılanan Örgütsel Destek” Bir Ara Değişken Mi?, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Bahar, 8 (28).
• Darmon, R. Y. (1990). ‘Identifying Sources of Turnover Costs: A Segmental Approach.’ Journal of Marketing, 54 (2), 46-56.
• Doğan, H. (2002). İş Görenlerin Adalet Algılamalarında Örgüt İçi İletişim ve Prosedürel Bilgilendirmenin Rolü. Ege Üniversitesi Akademik Bakış Dergisi, 2(2), 69-76.
• Eberlin, R. J. ve Tatum, B. C. (2008), Making Just Decisions: Organizational Justice, Decision Making, and Leadership. Management Decision, 46, 310-329.
• Eib, C. (2015). Process of Organizational Justice: Insights Into the Perception and Enactment of Justice. Unpublished Ph.D Thesis, Department of Psychology Stockholm University, Stockholm.
• Erdost, H. E., Karacaoğlu, K. ve Reyhanoğlu, M. (2007). Örgütsel Sinizm Kavramı ve İlgili Ölçeklerin Türkiye’deki Bir Firmada Test Edilmesi. 15. Ulusal Yönetim Ve Organizasyon Kongre Bildiriler Kitabı, Sakarya, 514-524.
• Eren, E. (2010). Örgütsel Davranış ve Yönetim Psikolojisi, Beta Basım Dağıtım, İstanbul.
• Folger, R. ve Lewis, D. (1993). Self-Appraisal And Fairness İn Evaluations. R. Cropanzano (Ed.), Justice İn The Workplace, Hillsdale, NJ: Lawrence Earlbaurn, 107-131
• Gilliland, S. W. (1993). The Perceived Fairness of Selection Systems: An Organizational Justice Perspective. Academy of Management Review, 18(4), 694-734.
• Greenberg, J. (1996). The Quest For Justice On The Job: Essays And Experiments. London: Sage Publications.
• Greenberg, J. ve Colquitt, J.A. (2013). Handbook of Organizational Justice, Psikoloji Yayınları.
• Gürpınar, G. (2006). An Emprical Study of Relationships Among Organizational Justice, Organizational Commitment, Leader-Member Exchange and Turnover Intention.Yeditepe Üniversitesi, İstanbul.
• Hassan, A. (2002). Organizational Justice As A Determinant of Organizational Commitment And İntention To Leave. Asian Academy Of Management Journal, 7(2), 55-66.
• Helvacı, M. A. (2010). Örgütsel Sinizm. H. B. Memduhoğlu ve K. Yılmaz, (Ed.). Yönetimde Yeni Yaklaşımlar İçinde (383-397). Ankara: Pegem Akademi.
• Jahangir, N., Akbar, M. ve Begum, N. (2006). The Role of Social Power, Procedural Justice, Organizational Commitment, And Job Satisfaction To Engerder Organizational Citizenship Behavior. ABAC Journal, 26(3):21-36.
• Jewell, L. N. (1998), Contemporary Industrial/Organizational Psychology. (3th ed.) Kaliforniya: Brooks/Cole Publishers.
• Kalağan, G. (2009), Araştırma Görevlilerinin Örgütsel Destek Algıları ile Örgütsel Sinizm Tutmları Arasındaki İlişki, Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Antalya.
• Khan, M. A. (2014). Organizational Cynicism And Employee Turnover İntention: Evidence From Banking Sector İn Pakistan. Pakistan Journal of Commerce and Social Sciences, 8(1), 30-41.
• Kıratlı, M (2015). Örgütsel Adaletin İşten Ayrılma Niyetine Etkisinde Örgütsel Güvenin Aracı Rolü: Ev Mobilyası Üretimi Yapan İşletmeler Üzerinde Bir Uygulama. Türk Hava Kurumu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kim, T.-Y., Bateman, T., Gilbreath, B. ve Andersson, L. (2009). Top Management Credibility And Employee Cynicism: A Comprehensive Model. Human Relations, 62(10), 1435-1458.
• Konovsky, M. (2000). Understanding Procedural Justice and Its Impact On Business Organizations, Journal Of Management, 26 (3), 489-511. DOI: 10.1016 / S0149-2063 (00) 00.042-8.
• Küçükodacı, Z. B. (2014). Birey-Örgüt Uyumu, Örgütsel Adalet Algısı ve İşten Ayrılma Niyeti Arasındaki İlişkisi Üzerine Bir Araştırma, Marmara Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi.
• Küçükusta, D. (2007). Konaklama İşletmelerinde İş-Yaşam Dengesi Sorunları ve Çözüme Yönelik Yaklaşımlar, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:9, S. 3.
• Lemons, M. A. ve Jones, C. A. (2001). Procedural Justice In Promotion Decisions: Using Perceptions of Fairness To Build Employee Commitment. Journal Of Managerial Psychology, 16(4), 268–280.
• Leventhal, G. S. (1976). The Distribution of Rewards And Resources In Groups And Organizations. In L. Berkowitz & W. Walster (Eds.), Advances in Experimental Social Psychology (Vol. 9, Pp. 91–131). New York: Academic Press.
• Leventhal, G. S. (1980). What Should Be Done With Equity Theory? New Approaches To The Study Of Fairness İn Social Relationship. In K. J. Gergen, M. S. Greenberg, & R. H. Willis (Eds.), Social Exchange: Advances İn Theory And Research (Pp. 27–55). New York: Plenum.
• Li, A. ve Cropanzano, R. (2009). Grup Düzeyinde Adalet: Adalet İklimi ve Adaletler Arası İklim. Journal Of Management, 35, 564-599.
• Mobley, W.H. (1982). Employee Turnover: Causes, Consequences and Control. Massachusetts: Addison-Wesley Series On Managing Human Resources.
• Moorman, R.H. (1991). Relationship Between Organization Justice and Organizational Citizenship Behaviors: Do Fairness Perceptions Influence Employee Citizenship?, Journal of Applied Psychology, 76, 845-855.
• Niederhoffer, A. (1967). Behind The Shield: The Police In Urban Society, Garden City, New York: Doubleday & Company, Inc.
• Niehoff, B.P. ve Moorman, R.H. (1993). Justice As A Mediator of The Relationship Between Methods Of Monitoring And Organizational Citizenship Behavior. Academy Of Management Journal, 36(3), 527-556.
• Olkkonen, M.E. ve Lipponen, J. (2006). Relationships Between Organizational Justice, Identification with Organization and Work Unit, and Group-Related Outcomes, Journal of Organizational Behaviour and Human Decision Process, 100: 202-215.
• Onay, M. ve Kılcı, S. (2011). İş Stresi ve Tükenmişlik Duygusunun İşten Ayrılma Niyeti Üzerine Etkileri: Garsonlar ve Aşçıbaşılar. Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 3(2), 363-372.
• Ögüt, A., Kaplan, M. ve Bickes, D.M. (2009), Algılanan Örgütsel Adaleti İle Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Arasındaki İlişkinin Otel İşletmeleri Örnekleminde Bir Analizi, 7. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi Bildiriler Kitabı, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, S. 158-164.
• Özmen, Ö. N. T. Arbak, Y. ve Süral Özer, P. (2007). Adalete Verilen Değerin Adalet Algıları Üzerindeki Etkisinin Sorgulanmasına İlişkin Bir Araştırma. Ege Akademik Bakış Dergisi, 7(1), 17-33.
• Polat, M. ve Meydan, C. (2010). Örgütsel Özdeşleşmenin Sinizm ve İşten Ayrılma Niyeti İle İlişkisi Üzerine Bir Araştırma. Savunma Bilimleri Dergisi, 9(1), 145-172.
• Polat, S. (2007). Ortaöğretim Öğretmenlerinin Örgütsel Adalet Algıları, Örgütsel Güven Düzeyleri İle Örgütsel Vatandaşlık Davranışları Arasındaki İlişki. Doktora Tezi. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.
• Poole, W.L. (2007). Organizational Justice As A Framework For Understanding Union-Management Relations In Education., Canadian Journal of Education, 30(3), 725-748.
• Rawls, J. (1999). A Theory of Justice, Harvard University Press, ISBN 0-674-00078-1.
• Rifai, H. A. (2005). A Test of The Relationships Among Perceptions of Justice, Job Satisfaction, Affective Commitment and Organizational Citizenship Behavior. Gadjah Mada International Journal of Business, 7(2), 131‐154.
• Rusbelt, E.C., Farrel, D., Rogers, G. ve A. G. Mainous (1988), Impact of Exchange Variables On Exit, Voice, Loyalty And Neglect: An Integrative Model of Responses To Decline Job Satisfaction, Academy of Management Journal, 31 (2), S. 599-627.
• Sanderson, P.A.(2003). “The Relationship Between Empowerment and Turnover Intentions In A Structured Environment: An Assesment of The Navy’s Medical Service Corps.”, Regent University, School Of Leadership Studies, s.46.
• Schermelleh-Engel, K., Moosbrugger, H. ve Müller, H. (2003). Evaluating The Fit of Structural Equation Models: Test of Significance and Descriptive Goodness of Fit Measures (Online). Methods of Psychological Research Online, 8(2), 23-74.
• Skarlicki, D. P. ve Folger, R. (1997). Retaliation In The Workplace: The Roles of Distributive, Procedural And Interactional Justice. Journal of Applied Psychology, 82(3), 434-443.
• Stephen, A.S. ve Hartman, K. (1984). Individual Exploration To Organizational Commitment Or Withdrawal. Academy of Management Journal. 27 (2): //Doi.Org/10.5465/255927.
• Sur, Özlem (2010). Örgütsel Sinizm: Eskişehir İli Büro Çalışanları Üzerine Bir Alan Araştırması (Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi: Ankara.
• Tett, R. P. ve Meyer J. P. (1993). Job Satisfaction, Organizational Commitment, Turnover Intention, And Turnover: Path Analyses Based On Meta Analytic Findings, Personnel Psychology, 46 (2): /Doi.Org/10.1111/J.1744-6570.1993.Tb00874.X.
• Thibault, J.W. ve Walker, L. (1975). Procedural Justice: A Psychological Analysis. Hillsdale, NJ: Erlbaums.
• Toplu, Duygu. (2010). Örgütsel Adaletin Yöneticiye Güven Üzerindeki Etkisi ve Bir Araştırma (Elektronik Versiyon). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tutar, H. (2007). Erzurum'da Devlet ve Özel Hastanelerde Çalışan Sağlık Personelinin İşlem Adaleti, İş Tatmini ve Duygusal Bağlılık Durumlarının İncelenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12 (3): 97-120.
• Wasti, S. A. (2001). Örgütsel Adalet Kavramı ve Tercüme Bir Ölçeğin Türkçe’de Güvenirlik Ve Geçerlik Analizi. Yönetim Araştırmaları Dergisi, 1: 33-50.
• Wayne, S. J., Shore, L. M. ve Liden, R. C. 1997. Perceived Organizational Support and Leader-Member Exchange: A Social Exchange Perspective. Academy Of Management Journal, 40 (1): 82–111.
• https://www.sasad.org.tr/uploaded/Insan-Kaynaklari-Calistay-Raporu-Yonetici-Ozeti.pdf
• Yalçın, K. (2017). Duygusal Zekanın İş Performansına Olan Etkileri: Ankara Pursaklar İlçesinde Otomotiv Yetkili Bayileri Üzerine Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Türk Hava Kurumu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Yang, J.T. (2008). Effect Of Newcomer Socialisation On Organizational Commitment, Job Satisfaction and Turnover Intention In The Hotel Industry, The Service Industries Journal, vol.28(84), s.429-443.
• Yasım, Y. ve Uğur, A. (2016). Bankacı Kadınların Örgütsel Sinizm Algılarının İşten Ayrıma Niyetine Etkisi: Ordu İli Örneğİ. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, (15), 554- 572.
• Yavuz E. (2010). Kamu ve Özel Sektör Çalışanlarının Örgütsel Adalet Algılamaları Üzerine Bir Karşılaştırma Çalışması. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 2, 302-312.
• Yılmaz, B. ve Halıcı, A. (2010). “İşgücü Devir Hızını Etkileyen Etmenler: Sekreterlik Mesleğinde Bir Araştırma”, International Journal of Economic and Administrative Studies, 2(4): 93-108.
• Yücel, İ. ve Demirel Y. (2013). Mevcut İş Alternatiflerinin İş Tatmini ve İşten Ayrılma İlişkisi Üzerine Etkisi: Başka Bir Yol Daha Olmalı, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve idari Bilimler Dergisi, 27 (2).