THE ALTERNATIVENESS OF THE TURKISH LEFT IN THE 1960S: SOCIALISM AND NATIONALISM

Yıl 2021, Cilt: 23 Sayı: 3, 859 - 890, 31.12.2021

Berkan Güngör

https://doi.org/10.26745/ahbvuibfd.913864

Öz

Nationalism is generally considered a right ideology, while left ideology is associated with anti-communist discourses such as non-nationalism or irreligious in Turkey. Although the idea of left-wing nationalism (ulusalcılık), which has come to the fore as the nationalist center-left, slightly demolishes this perception, the 1960s, when the Turkish Left reached its peak, are ignored. The Turkish Left, relatively which lived its freest days in the history of Turkey with the 1961 Constitution, has manifested itself in various forms. It can be easily said that many of these movements could not get out of the influence of Kemalism and nationalism originating from an anti-imperialist spirit. Apart from a few radical examples, there is an obvious emphasis on nationalism in left movements. Especially in some discourses of Yön, TİP and MDD movements, a dominant Turkish nationalism is observed. Likewise, the TKP / ML movement is clearly Kurdish nationalist. Left movements' approach to nationalism has mostly developed as anti-colonial and reactive nationalism. Although their approach to nationalism sometimes carries pragmatist qualities, it cannot be denied that it contains sincere beliefs. An important point determined in the study is that the left movements that came to the fore with Socialist theses emphasized the nationalist arguments even more than the basic arguments of socialism. In short, the Turkish left seems to have a nationalist and socialist alternative in the 1960s.

Anahtar Kelimeler

nationalism, turkish left, socialism, kemalism, 1960s

1960’lı Yıllarda Türk Solunun Almaşıklığı: Sosyalizm ve Milliyetçilik

Öz

Türkiye’de milliyetçilik genelde sağ ideolojilere mahsus bir kavram olarak düşünülmekte sol ideoloji ise, milliyet veya din olgusundan arınmış ve hatta ona karşı olacak söylemlerle bağdaştırılmaktadır. Milliyetçi merkez sol olarak ön plana çıkan ulusalcılık fikri bu algıyı biraz yıksa da, aslında sol ve milliyetçilik arasındaki ilişkide incelemelerin Türk Solu’nun zirve yaptığı 1960’lı yıllar göz ardı edilerek yapılmış görünmektedir. 1960’lı yıllarda görece Türkiye tarihindeki en hegemonik günlerini yaşayan Türk Solu, çeşitli formlarda kendini göstermiştir. Bu hareketlerin birçoğunun Kemalizm’in ve antiemperyalist bir ruhtan kaynaklı milliyetçiliğin etkisinden çıkamadıkları rahatlıkla söylenebilecektir. Radikal birkaç örnek dışında sol hareketlerde bariz bir milliyetçilik vurgusu vardır. Özellikle Yön, TİP ve MDD hareketlerinin bazı söylemlerinde hâkim bir Türk milliyetçiliği (ulusalcılığı) gözlemlenmektedir. Keza benzer şekilde TKP/ML hareketi de bariz bir şekilde Kürt milliyetçisidir. Sol hareketlerin milliyetçiliğe yaklaşımları çoğunlukla sömürge karşıtı ve tepkisel milliyetçilik olarak gelişmiştir. 1960’lı yıllardaki sol hareketlerin Milliyetçiliğe yaklaşımları ise kimi zaman pragmatist nitelikler taşısa da, samimi inançlar barındırdığı da inkâr edilemeyecektir. Çalışmada tespit edilen önemli bir nokta ise Sosyalist tezlerle öne çıkan sol hareketlerin, milliyetçi argümanları sosyalizmin temel argümanlarından bile daha çok vurgulamış olmalarıdır. Hülasa 1960’lı yıllarda Türk solu milliyetçi ve sosyalist bir almaşıklığa sahip görünmektedir.

Anahtar Kelimeler

milliyetçilik, türk solu, sosyalizm, kemalizm, 1960'lar

Kaynakça

• AĞIRNASLI, N. (1964). Türkiye İşçi Partisi radyo konuşmaları yurt sorunları ve çözüm yolu içinde (Derleyen: TİP Ankara İli Araştırma ve Yayın Bürosu). Ankara: Kardeş Matbaası.
• AĞIRNASLI, N. (1967). Milliyetçilere çağrı. Türk Solu, 3, s. 5
• AHMAD, F. (2012). Modern Türkiye’nin oluşumu (11. Basım). (Çeviren: Y. Alogan). İstanbul: Kaynak Yayınları.
• AKIN, Y. (2008). Türkiye Sol Hareketinin Önemli Polemikleri. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt: 8 – Sol (2. Baskı) (Editör: M. Gültekingil) içinde ss. 86-103. İstanbul: İletişim Yayınları.
• AKSAKAL, H. (2009). “Güler Yüzlü” bir Sosyalist, ilkeli bir siyasetçi: Mehmet Ali Aybar’ın Türk siyasal yaşamındaki yeri ve önemi. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20, s. 79-102
• ALTAN, Ç.(1962). Yaşasın Liberalizm. Yön, 1, s. 9
• ATAÖV, T. (1962). Türk Sosyalizmine doğru. Yön, 12, s. 14
• ATILGAN, G. (2017). ‘68’in kapıları. Türkiye’nin 1960’lı Yılları içinde (Hazırlayan: M. K. Kaynar). ss. 315-340. İstanbul: İletişim Yayınları.
• AVCIOĞLU, D. (1962a). Sosyalizm anlayışımız. Yön, 36, s. 3.
• AVCIOĞLU, D. (1962b). Yapıcı Milliyetçilik. Yön, 4, s. 3
• AVCIOĞLU, D. (1962c). Kaynağa dönüş. Yön, 47, s. 2
• AVCIOĞLU, D. (1965). Az gelişmiş ülkelerde antiemperyalist mücadele halkçı, devletçi, devrimci ve milliyetçi kalkınma yolu. Yön, 111, s. 8-9
• AVCIOĞLU, D. (1966a). Sınıf mücadelesi, sosyalizm ve milliyetçilik. Yön, 182, s. 3.
• AVCIOĞLU, D. (1966b). TİP’e dair. Yön, 168, s. 3
• AYBAR, M. A. (1947). Her şeyden evvel ve her şeyin üstünde istiklal. Zincirli Hürriyet, 1(1), s. 4
• AYBAR, M. A. (1964). Türkiye İşçi Partisi radyo konuşmaları yurt sorunları ve çözüm yolu içinde (Derleyen: TİP Ankara İli Araştırma ve Yayın Bürosu). Ankara: Kardeş Matbaası.
• AYBAR, M. A. (2015). Türkiye Sosyalizmi. Türkiye Sosyalist Solu Kitabı 1 (3. Baskı) içinde (Hazırlayan: E. A. Türkmen). ss. 127-165. Ankara: Dipnot Yayınları.
• AYÇİÇEK, E. (2020). Türkiye Sosyalist Hareketi: Özgün ve Milli. Milliyetçilik içinde (Editör: T. Erdem), ss. 1033-1049, İstanbul: Otorite.
• AYDEMİR, Ş. S. (1962a). Don Kişot’un yel değirmeni İle savaşı. Yön, 9, s.7
• AYDEMİR, Ş. S. (1962b). Sosyalizm ve Kapitalizm. Yön, 37, s. 20
• AYDEMİR, Ş. S. (1963). Türk Sosyalizminin ilkeleri. Yön, 56, s. 8
• AYDIN, S. (1998). “Millî Demokratik Devrim”den “Ulusal Sol”a Türk solunda özgücü eğilim. Toplum ve Bilim, 78, ss. 59-91.
• AYDIN, S. (2008a). Sosyalizm ve Milliyetçilik: Galiyefizm’den Kemalizm’e Türkiye’de üçüncü yol arayışları. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt: 4 – Milliyetçilik (3. Baskı) (Editör: T. Bora) içinde. ss. 438-482. İstanbul: İletişim Yayınları
• AYDIN, S. (2008b). Türkiye Solunda özgücülük ve milliyetçilik. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt: 8 – Sol (2. Baskı) (Editör: M. Gültekingil) içinde ss. 543-577. İstanbul: İletişim Yayınları.
• BAŞKAYA, F. (2008). Türkiye’de sol hareketin ideolojik geri planı üzerine bazı göndermeler. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt: 8 – Sol (2. Baskı) (Editör: M. Gültekingil) içinde ss. 73-77. İstanbul: İletişim Yayınları.
• BAYRAK, M. (T.Y.). Sinemilliler: Bir Kürt – Alevi Aşireti. Erişim tarihi: 26.11.2020 https://kulseyyid.com/sinemilliler-bir-kurt-alevi-asireti/
• BEKTAŞ, M. (2015). Kemalizm ve Sosyalizm. Ankara: İmge Kitabevi.
• BELGE, M. (2008). Marksizm’in “Millileşmesi” mi, “Yerlileşmesi” mi?. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt: 8 – Sol (2. Baskı) (Editör: M. Gültekingil) içinde ss. 105-113. İstanbul: İletişim Yayınları.
• BELLİ, M. (1969). Millet gerçeği. Aydınlık Sosyalist Dergi, 7, s. 23-39.
• BELLİ, M. (2015). Milli Demokratik Devrim. Türkiye Sosyalist Solu Kitabı 1 (3. Baskı) içinde (Hazırlayan: E. A. Türkmen). s. 199-264. Ankara: Dipnot Yayınları.
• BEHRAM, N. (2001). Darağacında üç fidan. İstanbul: Everest Yayınları.
• BORA, T. (2018). Cereyanlar Türkiye’de siyasi ideolojiler (6. Baskı). İstanbul: İletişim Yayınları.
• BOSTANCI, M.N. (1999). Bir kolektif bilinç olarak milliyetçilik. İstanbul: Doğan Kitapçılık.
• CİHANGİR, E. (2020). Milliyetçilik ve Sosyalizm. Milliyetçilik içinde (Editör: T. Erdem), 200-217, İstanbul: Otorite.
• ÇAYAN, M. (2015). Aydınlık Sosyalist Dergi’ye açık mektup. Türkiye Sosyalist Solu Kitabı 1 (3. Baskı) içinde (Hazırlayan: E. A. Türkmen). s. 335-359. Ankara: Dipnot Yayınları
• DÜNYA BANKASI (2020). Population total, Turkey. Erişim Tarihi: 25.11.2020, https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.TOTL?locations=TR
• EKİNCİ, T. Z. (1964). Türkiye İşçi Partisi radyo konuşmaları yurt sorunları ve çözüm yolu içinde (Derleyen: TİP Ankara İli Araştırma ve Yayın Bürosu). Ankara: Kardeş Matbaası.
• ERDEM, T. (2020). Milliyetçilik. Milliyetçilik içinde (Editör: T. Erdem), ss. 28-52, İstanbul: Otorite.
• ERTEN, B. (2008). Doğu Perinçek. Modern Türkiye’de siyasi düşünce Cilt: 4 – Milliyretçilik (3. Baskı) (Editör: T. Bora) içinde. ss. 462-482. İstanbul: İletişim Yayınları
• GELLNER, E. (2018). Uluslar ve ulusçuluk (3. Baskı) (Çevirenler: B. Ersanlı ve G. G. Özdoğan). İstanbul: Hill Yayın.
• HEYWOOD, A. (2012). Siyaset (6. Baskı) (Çevirenler: B. B. Özipek, B. Şahin, M. Yıldız, Z. Kopuzlu, B. Seçilmişoğlu, A. Yayla). Ankara: Adres Yayınları.
• İNAN, H. (2015). Türkiye devriminin yolu. Türkiye Sosyalist Solu kitabı 1 (3. Baskı) içinde (Hazırlayan: E. A. Türkmen). ss. 425-490. Ankara: Dipnot Yayınları.
• KARAMAN, S. (1967). Milliyetçilik nedir? Türk Solu, 3, s. 2
• KARAN, M. (1962). Kemalizm ve Türk Sosyalizmi. Yön, 39, s. 6
• KARPAT, K. H. (2015). Türk siyasi tarihi (6. Baskı). İstanbul: Timaş Yayınları
• KAYA, Y. ve YÜCER, R. (2018). Kadro ve Yön hareketlerinin ideolojik analizi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7(2), ss. 561-582
• KAYPAKKAYA, İ. (2015). Türkiye’de milli mesele. Türkiye Sosyalist Solu Kitabı 1 (3. Baskı) içinde (Hazırlayan: E. A. Türkmen). ss. 491-556. Ankara: Dipnot Yayınları.
• KAYPAKKAYA, İ. (2016a). Türkiye’de milli mesele. İbrahim Kaypakkaya Bütün Eserleri (7. Baskı) içinde. İstanbul: Nisan Yayıncılık.
• KAYPAKKAYA, İ. (2016b). TİİKP program taslağı eleştirisi. İbrahim Kaypakkaya Bütün Eserleri (7. Baskı) içinde. İstanbul: Nisan Yayıncılık.
• KAYPAKKAYA, İ. (2016c). Şafak revizyonizminin, Kemalist Hareket, Kemalist İktidar Dönemi, İkinci Dünya Savaşı Yılları, savaş sonrası ve 27 Mayıs Hakkındaki Tezler. İbrahim Kaypakkaya Bütün Eserleri (7. Baskı) içinde. İstanbul: Nisan Yayıncılık.
• KAYPAKKAYA, İ. (2016d). Şafak revizyonizmi ile ayrıldığımız başlıca noktalar. İbrahim Kaypakkaya Bütün Eserleri (7. Baskı) içinde. İstanbul: Nisan Yayıncılık.
• KIŞLALI, A.T. (2017). Siyasal sistemler siyasal çatışma ve uzlaşma. İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi.
• KOÇ, E. (2010). Behice “Bir devrimci… Bir kadın… Bir anne…”. İstanbul: Destek Yayınevi
• ODABAŞI, Levent (2017). Fikir Kulüplerinden Devrimci Gençliğe. Türkiye’nin 1960’lı Yılları içinde (Hazırlayan: Mete Kaan Kaynar). ss. 341-358. İstanbul: İletişim Yayınları.
• OKTAY, A. (1998). Türk Solu ve kültür. Toplum ve Bilim, 78, ss. 38-58.
• ÖZBAY, T. (2019). Uğur Mumcu Kemalizm ve Sosyalizm (3. Baskı). Ankara: Telgrafhane Yayınları.
• PDA (1970). Proleter enternasyonalizmi ve burjuva milliyetçiliği. Proleter Devrimci Aydınlık, 8-22. ss. 261-272.
• PERİNÇEK, D. (1970a). “İki Taktik” üzerine. Proleter Devrimci Aydınlık. ss. 225-240
• PERİNÇEK, D. (1970b). Marksizm-Leninizm-Mao Zedung Düşüncesi Bütün İnsanlığın Malıdır. Proleter Devrimci Ayrdınlık, 10(24). ss. 479-496.
• SAYIN, M. (2008). Milliyetçilik ve Demokrasi Arasında Sol Düşünce. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt: 8 – Sol (2. Baskı) (Editör: M. Gültekingil) içinde ss. 578-584. İstanbul: İletişim Yayınları.
• SÜLKER, K. (1964). Türkiye İşçi Partisi Radyo Konuşmaları Yurt Sorunları ve Çözüm Yolu içinde (Derleyen: TİP Ankara İli Araştırma ve Yayın Bürosu). Ankara: Kardeş Matbaası.
• TİP (1964). Türkiye İşçi Partisi Programı. İstanbul: Ersa Matbaacılık.
• TİP (1965). Türkiye İşçi Partisi Seçim Bildirisi. İstanbul: Yenilik Basımevi.
• TİP (1969a). Türkiye İşçi Partisi Tüzüğü (8. Baskı). Ankara: Balkanoğlu Matbaacılık.
• TİP (1969b). Türkiye İşçi Partisi El Kitabı. Ankara: Çınar Matbaası.
• TUNÇAY, M. (2001). TKP Lideri Mustafa Suphi İktisat Vekili!. Başka Bir Tarih ve Başka Bir Türkiye içinde (Derleyen: S. Öngider). ss. 193-203. İstanbul: Aykırı Yayınları.
• TURAN, E. (2017). Siyaset. Konya: Palet Yayınları.
• TÜRKEŞ, A. (2019). Milli Doktrin 9 Işık. İstanbul: Bilge Karınca.
• ÜNÜVAR, K. (2008). Doğu Perinçek. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt: 8 – Sol (2. Baskı) (Editör: M. Gültekingil) içinde ss. 710-723. İstanbul: İletişim Yayınları.
• YANIK, A. ve BORA, T. (2017). Altmışlı Yıllarda Türkiye’nin Siyasi Düşünce Hayatı. Türkiye’nin 1960’lı Yılları içinde (Hazırlayan: M. K. Kaynar). s. 275-300 İstanbul: İletişim Yayınları.
• YARDIMOĞLU, O. (2015). Bir Türk Aydınının İdeolojik Seyri: Doğu Perinçek Örneği. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• YURTSEVER, H. (2008). Yükseliş ve Düşüş Türkiye Solu 1960-1980. İstanbul: Yordam Kitap.
• ZÜRCHER, E.J. (2020). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi (4. Baskı), (Çeviren: Y. Saner). İstanbul: İletişim.