Teknoloji ve Vasıf İlişkisi Bağlamında Hekimlerin Emek Süreci: Bir Saha Araştırması

Yıl 2023, Cilt: 25 Sayı: 1, 195 - 228, 11.04.2023

Sercan Dereli , Yücel Uyanık

https://doi.org/10.26745/ahbvuibfd.1244403

Öz

Emek süreci teorisi kapsamında üretim yapılanması; emeğin kendisi, nesnesi ve araçları olmak üzere üç temel unsur üzerinden analiz edilmektedir. Teknoloji ve üretim aracı ilişkisi teorinin odak noktalarından birini oluşturmakta ve teknoloji emek sürecinin bütüncül dönüşümüne neden olan faktör olarak kabul edilmektedir. Emek sürecinin kapitalist formunda, teknolojinin ya da makineleşmenin etkisiyle emeğin vasıf düzeyinin kademeli olarak azaldığı savunulmaktadır. Bu çalışmada, profesyonel meslek uygulayıcısı olan hekimlerin emek sürecinde teknolojik gelişmelerin neden olduğu dönüşümler analiz edilmeye çalışılmıştır ve özellikle tıbbi teknolojilerde sağlanan gelişmelerin, hekimlerin günlük pratikleri ile vasıf düzeyi üzerindeki etkilerinin saptanması amaçlanmıştır. Çalışma, hekimlerin klinik vasıflarının teknoloji nedenli etkiler ile aşınıp aşınmadığı sorusu üzerine kurgulanmıştır. Bu bağlamda öncelikle yoğun bir literatür taraması ve ardından nitel bir araştırma yöntemi benimsenerek 36 hekim ile derinlemesine mülakat yapılmıştır. Görüşme yapılan hekimlerden elde edilen nitel verilerin betimsel analiz yaklaşımı ile analizi sonucunda, tıbbi teknolojilerdeki gelişmeler ile hekimlerin emek sürecinde köklü bir dönüşümün yaşandığı ve vasfı tanımlayan bilgi ve özerklik unsurları bağlamında hekimlerin klinik vasıflarının aşınma eğilimi içerisinde olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Vasıfsızlaşma, Hekimlerin Emek Süreci, Olgusal Bilgi, Özerklik, Deskilling, Labor Process of Physicians, Factual Knowledge, Autonomy

Labor Process of Physicians in the Context of Technology and Skill Relationship

Öz

Production structuring within the scope of labor process theory; It is analyzed through three basic elements: labor itself, its object and its tools. The relationship between technology and means of production constitutes one of the focal points of the theory and technology is accepted as the factor that causes the holistic transformation of the labor process. In the capitalist form of the labor process, it is argued that the skill level of labor gradually decreases with the effect of technology or mechanization. In this study, it was tried to analyze the transformations caused by technological developments in the labor process of physicians, who are professional practitioners, and it was aimed to determine the effects of the developments especially in medical technologies, on the daily practices of physicians and their level of skills. The study is based on the question of whether the clinical skills of physicians are eroded by the effects of technology. In this context, first of all, an intensive literature review and then a qualitative research method were adopted and in-depth interviews were conducted with 36 physicians. As a result of the analysis of the qualitative data obtained from the interviewed physicians with the descriptive analysis approach, it has been determined that there has been a radical transformation in the labor process of the physicians with the developments in medical technologies and that the clinical skills of the physicians are in a tendency to erode in the context of the knowledge and autonomy elements that define the skill.

Anahtar Kelimeler

Deskilling, Labor Process of Physicians, Factual Knowledge, Autonomy

Kaynakça

• Abbott, A. (1988). The System of Professions: An Essay on the Division of Expert Labor. Chicago: The University of Chicago Press.
• Aglietta, M. (2015). A Theory of Capitalist Regulation The US Experince. New York: Verso.
• Albertini, J. M. (1995). Ekonomik Sistemler: Uygulamada Kapitalizm ve Sosyalizm. Bursa: Ekin Kitabevi Yayınları.
• Andersson, J. (2014). Representing Human-Automation Challenges a Model Based Approach for Human Factors Engineering in Industrial Practice, Degree of Doctor, Chalmers University of Technology, Göteborg.
• Arendt, H. (2011). İnsanlık Durumu. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Arslanoğlu, K. (2012). Hekimliğin Temel Hastalıkları: Sorular ve Yanıtları., İ. Arslanoğlu. (Editör). Tıp Bu Değil. İstanbul, İthaki, s. 11-30.
• Artut, S. (2014). Teknoloji İnsan Birlikteliği. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Asher, R. (1949). “The Seven Sins of Medicine”. The Lancet, 254(6574), 358-360.
• Aydoğanoğlu, E. (2011). Fabrikada Emek Denetimi. İstanbul: Evrensel Basım Yayın.
• Bailey, J. E. (2011). “Does Health Information Technology Dehumanize Health Care?”. Virtual Mentor, 13(3), 181-185.
• Bakan Kalaycıoğlu, D. (2020). 1987’den 2017’ye Hekimlerin Uzmanlık Alanı Tercih Değişimleri, Tıp Eğitimi Dünyası, 19(59), 158-171.
• Başer, A., Başer Kolcu, M. İ., Kolcu, G., Gök Balcı, U. (2014). Defansif Tıp Uygulamaları Tutum Ölçeğinin Türkçe Formunun Geçerlilik ve Güvenilirliği: Ön Çalışma, Tepecik Eğitim Hastanesi Dergisi, 24(2), 99-102.
• Belek, İ. (2016). Sağlığın Politik Ekonomisi: Sosyal Devletin Çöküşü. İstanbul: Yazılama Yayınevi.
• Blauner, R. (1964). Alienation and Freedom: The Factory Worker and His Indusrty. Chicago: The University of Chicago Press.
• Bloch, M. (1983). Feodal Toplum. Ankara: Savaş Yayınları.
• Bordage, G. (1995). Where are the History and Physical?, Canadian Medical Association Journal, 152(10), 1595-1598.
• Boreham, P., Parker, R., Thompson, P., Hall, R. (2008). New Technology @ Work. London: Routledge Taylor & Francis Group.
• Borger, R., Seaborne, A. E. M. (1967). The Psychology of Learning. Baltimore: Penguin Books.
• Braverman, H. (2008). Emek ve Tekelci Sermaye Yirmi Birinci Yüzyılda Çalışmanın Değersizleşmesi. İstanbul: Kalkedon Yayınları.
• Broom, A. (2005). Medical Specialists’ Accounts of the Impact of the Internet on the Doctor/Patient Relationship, Health: An Interdisciplinary Journal for the Social Study of Health, Illness and Medicine, 9(3), 319-338.
• Bulut, F., Civaner, M. M. (2016). Modern Tıp İnsancıl Özünü Yitiriyor: Artık “Hasta Yok, Hastalık Var!”, Türkiye Biyoetik Dergisi, 3(2), 66-73.
• Callinicos, A. (2004). Making History: Agency, Structure, and Change in Social Theory. Leiden: Brill.
• Cassell, E. J. (1997). Doctoring: The Nature of Primary Care Medicine. New York: Oxford University Press.
• Civaner, M. (2005). Teknoloji Sağlık Hizmetlerine Bakışımızı Nasıl Etkiliyor?, Toplum ve Hekim, 20(4), 279-284.
• Clawson, D. (1980). Bureaucracy and the Labor Process: The Transformation of U.S. Industry 1860-1920. New York: Monthly Review Press.
• Cook-Deegan, R. M. (1988). “The Physician and Technological Change”. In N. M. P. King, L. R. Churchill and A. W. Cross (Eds.). The Physician As Captain of the Ship: A Critical Reappraisal. Dordrecht, D. Reidel Publishing Company, pp. 125-158.
• Çağlayaner, H. (2006). Hekim, Hastası, Meslektaşları: Sevk ve Konsültasyon, Türkiye Aile Hekimliği Dergisi, 10(1), 31-38.
• Detsky, A. S., Gauthier, S. R., and Fuchs, V. R. (2012). Specialization in Medicine How Much Is Appropriate?, The Journal of the American Medical Association, 307(5), 463-464.
• Dikmen, A. A. (2015). Makine, İş, Kapitalizm ve İnsan. Ankara: NotaBene Yayınları.
• Dowd, D. (2013). Kapitalizm ve Kapitalizmin İktisadı Eleştirel Bir Tarih. İstanbul: Yordam Kitap.
• Erkök, Ş. (1978). Teknoloji Seçimi ve İstihdam Sorunları. Ankara: Ankara İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi, Yayın No: 118.
• Evans, H. (1993). Losing Touch: The Controversy over the Introduction of Blood Pressure Instruments into Medicine, Technology and Culture, 34(4), 784-807.
• Feddock, C. A. (2007). The Lost Art of Clinical Skills, The American Journal of Medicine, 120(4), 374-378.
• Field, M. J., and Lohr, K. N. (1994). Clinical Practice Guidelines: Directions for a New Program. Washington: National Academy Press.
• Form, W. (1987). On the Degradation of Skills, Annual Review of Sociology, 13, 29-47.
• Freidson, E. (1986). Professional Powers: A Study of the Institutionalization of Formal Knowledge. Chicago: The University of Chicago Press.
• Gaines, J., Domagalski T. A. (1996). An Alternative Employee Rights Paradigm: Labor Process Theory, Employee Responsibilities and Rights Journal, 9(3), 177-192.
• Galbraith, J. K. (2011). Kuşku Çağı. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
• Galdston, I. (1958). The Birth and Death of Specialties, The Journal of the American Medical Association, 167(17), 2056-2061.
• Gamst, F. C. (2015). Work, Sociology of, International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences, 25, 687-693.
• Gartman, D. (1978). Marx and the Labor Process: an Interpretation, Insurgent Sociologist, 8(2-3), 97-108.
• Genuis, S. J., Genuis, S. K. (2004). Resisting Cookbook Medicine, British Medical Journal, 329, 178.
• Giddens, A. (2014). Kapitalizm ve Modern Sosyal Teori: Marx, Durkheim ve Marx Weber’in Çalışmalarının Bir Analizi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Gordon, J. S. (1980). “The Paradigm of Holistic Medicine”. In A. C. Hastings, J. Fadiman and J. S. Gordon (Eds), Health for the Whole Person: The Complete Guide to Holistic Medicine. Colorado, Westview Press, pp. 3-27.
• Gorz, A. (1972). Technical Intelligence and the Capitalist Division of Labor, Telos, 12, 27-41.
• Göze, A. (2000). Siyasal Düşünceler ve Yönetimler. İstanbul: Beta Basım.
• Günay, D. (2017). Teknoloji Nedir? Felsefi Bir Yaklaşım, Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 7(1), 163-166.
• Gürbüz, S., Şahin, F. (2016). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri: Felsefe-Yöntem-Analiz. Ankara, Seçkin Yayıncılık.
• Harrison, S (2002). New Labour, Modernisation and the Medical Labour Process, Journal of Social Policy, 31(3), 465-485.
• Harvey, D. (2015). On Yedi Çelişki ve Kapitalizmin Sonu. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Haslam, N., Loughnan, S. (2014). Dehumanization and Infrahumanization, Annual Review of Psychology, 65, 399-423.
• Haug, M. R., Sussman, M. B. (1969). Professional Autonomy and the Revolt of the Client, Social Problems, 17(2), 153-161.
• Haug, M. R. (1975). The Deprofessionalization of Everyone?, Sociological Focus, 8(3), 197-213.
• Haug, M. R. (1996). Profesyonelleşmeme: Gelecek İçin Alternatif Bir Hipotez., Z. Cirhinlioğlu. (Editör). Meslekler ve Sosyoloji. Ankara. Gündoğan Yayınları, s. 129-150.
• Heidegger, M. (2015). Teknik ve Dönüş & Özdeşlik ve Ayrım. Ankara: Pharmakon.
• Himmelstein, D. A., Woolhandler, S. (1988). The Corporate Compromise: A Marxist View of Health Maintenance Organizationsand Prospective Payment, Annals of Internal Medicine, 109(6), 494-501.
• Hobsbawm, E. J. (2013). Sanayi ve İmparatorluk. Ankara: Dost Kitabevi.
• Hoff, T. (2011). Deskilling and Adaptation Among Primary Care Physicians Using Two Work Innovations, Health Care Management Review, 36(4), 338-348.
• Hopkins, A., Solomon, J., and Abelson, J. (1996). Shifting Boundaries in Professional Care, Journal of the Royal Society of Medicine, 89, 364-371.
• Kapp, M. B. (1990). 'Cookbook' Medicine A Legal Perspective, Archives of Internal Medicine, 50(3), 496-500.
• Keefe, J. H. (1991). Numerically Controlled Machine Tools and Worker Skills, ILR Review, 44(3), 503-519.
• Knaapen, L. (2014). Evidence-Based Medicine or Cookbook Medicine? Addressing Concerns over the Standardization of Care, Sociology Compass, 8(6), 823-836.
• Kumar, V., Kumar, U., and Persaud, A. (1999). Building Technological Capability Through Importing Technology: The Case of Indonesian Manufacturing Industry, Journal of Technology Transfer, 24, 81-96.
• Lambert, H. (2006). Accounting for EBM: Notions of Evidence in Medicine, Social Science & Medicine, 62, 2633-2645.
• Landes, D. S. (1969). The Unbound Prometheus: Technological Change and Industrial Devolopment in Western Europe from 1750 to the Present. Cambridge: Cambridge University Press.
• Lauder, H. (2011). Education, Economic Globalisation and National Qualifications Frameworks, Journal of Education and Work, 24(3-4), 213-221.
• Light, D., Levine, S. (1996). Tıp Mesleğinin Değişen Yanı: Kuramsal Bir İnceleme., Z. Cirhinlioğlu. (Editör). Meslekler ve Sosyoloji. Ankara. Gündoğan Yayınları, s. 169-196.
• Littler, C. R. (1990). “The Labour Process Debate: A Theoretical Review 1974-1988”. In D. Knights and H. Willmott (Eds.). Labour Process Theory. Londra, The Macmillan Press, pp. 46-94.
• Löwy, M. (2018). Demir Kafes: Max Weber ve Weberci Marksizm. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Lu, J. (2016). Will Medical Technology Deskill Doctors?, International Education Studies, 9(7), 130-134.
• Mangione, S., Nieman, L. Z., Gracely, E., and Kaye, D. (1993). The Teaching and Practice of Cardiac Auscultation during Internal Medicine and Cardiology Training, Annals of Internal Medicine, 119, 47-54.
• Marglin, S. A. (1974). What Do Bosses Do?: The Origins and Functions of Hierarchy in Capitalist Production, Review of Radical Political Economics, 6, 60-112.
• Marx, K., Engels, F. (2014). Komünist Manifesto. İstanbul: Can Sanat Yayınları.
• Marx, K. (2013). 1844 El Yazmaları. İstanbul: Birikim Yayınları.
• Marx, K. (2020). Kapital I. Cilt. İstanbul: Yordam Kitap.
• McKinlay, J. B., Arches, J. (1985). Towards the Proletarianization of Phyicians, International Journal of Health Services, 15(2), 161-195.
• McKinlay, J. B., Stoeckle, J. D. (1988). Corporatization and the Social Transformation of Doctoring, International Journal of Health Services, 18(2), 191-205.
• McKinlay, J. B. (1977). The Business of Good Doctoring or Doctoring as Good Business: Reflections on Freidson's View of the Medical Game, International Journal of Health Services, 7(3), 459-483.
• McManus, I. C., Vincent, C. A., Thom, S., and Kidd, J. (1993). Teaching Communication Skills to Clinical Students, British Medical Journal, 306, 1322-1327.
• Meda, D. (2012). Emek: Kaybolma Yolunda Bir Değer mi?. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Merriam, S. B. (1998). Qualitative Research and Case Study Applications in Education. San Francisco, Jossey-Bass Publishers.
• Narin, Ö. (2008). Kapitalizm ve Bilimin Üretimi, Bilimsel Emek Sürecindeki Dönüşüm, İktisat Dergisi, 494-495, 25-39.
• Neuman, W. L. (2014). Toplumsal Araştırma Yöntemleri: Nitel ve Nicel Yaklaşımlar II. Ankara: Yayınodası.
• Noble, D. F. (1978). Social Choice in Machine Design: The Case of Automatically Controlled Machine Tools, and a Challenge for Labor, Politics & Society, 8(3-4), 313-347.
• Omay, U. (2017). Post Homo Servus. İstanbul: Beta.
• Öngen, T. (2009). Marks (Sınıf) ve Weber (Statü) Çözümlemelerinde Bir Uğrak Olarak Meslek ve Hekimlik, Toplum ve Hekim, 24(2), 83-90.
• Örs, Y. (2015). Biyotıp Etiği ve Felsefenin Sınırları., H. Tepe. (Editör). Etik ve Meslek Etikleri: Tıp, Çevre, İş, Basın, Hukuk ve Siyaset, Ankara. Türkiye Felsefe Kurumu, s. 67-79.
• Patton, M. Q. (2015). Qualitative Research & Evaluation Methods: Integrating Theory and Practice / Fourth Edition. New York: SAGE Publications.
• Phillips, D. (1996). Medical Professional Dominance and Client Dissatisfaction, Social Science & Medicine, 42(10), 1419-1425.
• Prechel, H., Gupman, A. (1995). Changing Economic Conditions and Their Effects on Professional Autonomy: An Analysis of Family Practitioners and Oncologists, Sociological Forum, 10(2), 245-271.
• Rastegar, D. A. (2004). Helath Care Becomes an Industry, Annals of Family Medicine, 2(1), 79- 83.
• Savran, S. (2014). Yalın Üretim ve Esneklik: Taylorizmin En Yüksek Aşaması., S. Savran, K. Tanyılmaz ve E. A. Tonak. (Editörler). Dünyada ve Türkiye’de Sınıflar ve Mücadeleleri. İstanbul. Yordam Kitap, s. 123-165.
• Schwalbe, M. L., Staples, C. L. (1986). Class Position, Work Experience, and Health, International Journal of Health Services, 16(4), 583-602.
• Sennett, R. (2011). Yeni Kapitalizmin Kültürü. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Sennett, R. (2014). Karakter Aşınması: Yeni Kapitalizmde İşin Kişilik Üzerindeki Etkileri. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Sennett, R. (2019). Zanaatkar. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Shaffer, V. A., Shaffer, L. S. (2006). The Use of Recipe Knowledge in Medicine, International of Technology Knowledge and Society, 2(7).
• Shaffer, L. S. (1981). The Growth and Limits of Recipe Knowledge, The Journal of Mind and Behavior, 2(1), 71-83.
• Smith-Bindman, R., Miglioretti, D. L., and Larson, E. B. (2008). Rising Use of Diagnostic Medical Imaging In A Large Integrated Health System, Health Affairs, 27(6), 1491-1502.
• Soyer, A. (1998). Hekimlerin Toplumsal ve Sınıfsal Konumu Tartışmalarına Zoraki Bir Girizgâh Denemesi, Toplum ve Hekim, 13(4), 262-277.
• Spenner, K. I. (1979). Temporal Changes in Work Content, American Sociological Review, 44(6), 968-975.
• Starr, P. (1982). The Social Transformation of American Medicine. New York: Basic Books.
• Stoeckle, J. D. (1988). Reflections on Modern Doctoring, The Milbank Quarterly, 66(2), 76-91.
• Strangleman, T., Warren, T. (2015). Çalışma ve Toplum: Sosyolojik Yaklaşımlar, Temalar ve Yöntemler. Ankara: Nobel.
• Sweezy, P. M. (2007). Kapitalist Gelişme Teorisi. İstanbul: Kalkedon Yayınları.
• Şahinoğlu Pelin, S. (2000). Tıp Evrimi Açısından ve Psikiyatri Özelinde Konsültasyon Kurumu, Klinik Psikiyatri, 3(1), 117-125.
• Taylor, F. W. (2014). Bilimsel Yönetimin İlkeleri. Ankara: Adres Yayınları.
• Thompson, P. (1983). The Nature of Work: an Introduction to Debates on the Labour Process. London: The Macmillan Press.
• Timmermans, S., Mauck, A. (2005). The Promises and Pitfalls of Evidence-Based Medicine, Health Affairs, 24(1), 18-28.
• Üçkuyu, Y. (2012). Hekimlerin Sınıfsal Konumu Hekim Emeğine Nasıl Bakmalı?., A. Soyer. (Editör). Sağlığın Siyasal Ekonomisi Hekim/Sağlıkçı Emek Tartışmaları. İstanbul, Sorun Yayınları, s. 154-176.
• Vallas, S. P. (1990). The Concept of Skill: A Critical Review, Work and Occupations, 17(4), 379-398.
• Verghese, A. (2008). Culture Shock—Patient as Icon, Icon as Patient, New England Journal of Medicine, 359(26), 2748-2751.
• Wahner-Roedler, D. L., Chaliki, S. S., Bauer, B. A., Bundrick, J. B., Bergstrom, L. R., Lee, M. C., Cha, S. S., and Elkin, P. L. (2007). Who Makes the Diagnosis? The Role of Clinical Skills and Diagnostic Test Results, Journal of Evaluation in Clinical Practice, 13, 321–325.
• Wallerstein, I. (2012). Tarihsel Kapitalizm ve Kapitalist Uygarlık. İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Williams, G., Lau, A. (2004). Reform of Undergraduate Medical Teaching in the United Kingdom: a Triumph of Evangelism Over Common Sense, British Medical Journal, 329, 92-94.
• Wolinsky, F. D. (1988). The Professional Dominance Perspective, Revisited, The Milbank Quarterly, 66(2), 33-47.
• Yıldırım, A., Şimşek, H. (2013). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yıldız, M. S. (2019). Türkiye’de Sağlık Çalışanlarına Yönelik Şiddet: Ankara İlinde Araştırma, Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 22(1), 135-156.
• Yılmaz, U. (2012). Tıp Neydi, Ne Oldu?., İ. Arslanoğlu. (Editör). Tıp Bu Değil. İstanbul, İthaki, s. 232-253.
• Yücesan-Özdemir, G. (2009). Emek ve Teknoloji: Türkiye’de Sendikalar ve Yeni İletişim Teknolojileri. Ankara: Tan Kitabevi Yayınları.
• Yücesan-Özdemir, G. (2014). “Hırsız Zamanlar, İstilacı Mekanlar”: 21. Yüzyılda Yeni İletişim Teknolojileri, İş ve İstihdam, VI. Sosyal İnsan Hakları Ulusal Sempozyumu, 157-167.
• Zubritski. Mitropolski. Kerov. (1981). İlkel, Köleci ve Feodal Toplum. Ankara: Onur Yayınları.