Bir Disiplin Dili Oluşturmak: ‘Yönetim ve Organizasyon’ Disiplininin Dilsel Gelişimine İlişkin Bir İnceleme

Yıl 2023, Cilt: 25 Sayı: 2, 399 - 422, 18.09.2023

Recai Coşkun

https://doi.org/10.26745/ahbvuibfd.1226876

Öz

Bu çalışmada, 1950’lerden 1980’lere Yönetim ve Organizasyon disiplinin dilsel gelişimi seçilmiş ders kitaplarının belge çözümlemesine tabi tutulması yoluyla incelenmiştir. Farklı kurumları temsil eden yazarların farklı tarihlerde basılmış eserlerindeki dillerinin zamanla değişim gösterip göstermediği sorgulanmıştır. Yapılan çözümlemelerde yazarların özellikle 1950’lerde ve 1960’larda hem İşletme Alanının hem de Yönetim ve Organizasyon disiplini dilinin oluşturulmasında iki meydan okumayla karşılaştıkları görülmüştür: Birincisi dilde tam karşılığı olmayan batı kökenli terimlere karşılık bulmak; ikincisi, siyasi gelişmelere bağlı olarak Türkiye’deki dil tartışmalarının etkisi altında disiplin dili kurmaya çalışmak. Yazarların dille ilişkileri açısından şu tavrı geliştirdikleri görülmüştür: (a) Bir bütün olarak Türk dilini ve özelde disiplin dilini yeniden kurmak; (b) yalnızca disiplin dilini kurmaya çalışmak; (c) dille ilgili bir iddia gütmeden anlaşılırlığı öncelemek; (d) dille ilgili hiçbir kaygı taşımadan Türkçeyi olduğu haliyle etkili kullanmayı isteyenler. Dil konusu aynı zamanda ideolojik bir tartışma olduğu için, yazarların dönemsel siyasi gelişmeler karşısında dile ilişkin yaklaşımlarında değişiklik olduğuna ilişkin ipuçlarına rastlanmıştır. Yazarların en benzeşen yönü, batı kökenli terimlere eski Türkçe kelimelere oranla daha hoşgörülü olmalarıdır. Dil sorununun ideolojik alandan 1980’lerden itibaren sıyrılmaya başladığı tespit edilmiştir. Ancak, dil üzerinden üretilen siyasi gerilimlerin bir yansıması olarak disiplin dilinin olgunlaşması ve dilsel bütünlüğün sağlanması yolunda hala alınacak mesafe olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yönetim, Organizasyon, Disiplin kuruluşu, Disiplin dili

The Creation of a Disciplinary Language: An Examination of the Linguistic Development of the Discipline of ‘Management and Organization’

Öz

In this study, the linguistic development of the discipline of management and organization from the 1950s to the 1980s was examined through document analysis of selected textbooks. It has been questioned whether the languages used by authors representing different institutions in their works published at different dates have changed over time. In the analyses conducted, it was found that the authors faced two challenges, especially in the 1950s and 1960s, both in the creation of the field of business and in the language of the discipline of management and organization: the first was to find an answer to the terms originating from the West that had no exact equivalent in the Turkish language. The second was to try to establish a language for the discipline under the influence of the language debates in Türkiye, which depended on political developments. It is observed that the authors developed the following attitude regarding their relationship with the language: (a) restoration of the Turkish language as a whole and the language of the discipline in particular; (b) only attempting to establish the language of discipline; (c) prioritizing understandability without making any claims on the language; (d) those who want to use Turkish effectively as it is without any linguistic concerns. Since the language issue is also an ideological debate, evidence has been found that the authors' approach to the language has changed in light of periodic political developments. The most common aspect of all the authors is that they are more tolerant of terms of Western origin than of old Turkish words. It has been observed that since the 1980s, the language problem has begun to move beyond the ideological realm. However, as a reflection of the political tensions generated by language, it was concluded that there is still a long way to go to mature the language of the discipline and ensure linguistic integrity.

Anahtar Kelimeler

Yönetim, Organizasyon, Disiplin kuruluşu, Disiplin dili

Kaynakça

• Adıvar, A. A. (1954). Hakikat Peşinde: Emeklemeler. İstanbul: Doğan Kardeş Yayınları.
• Aksoy, Ö. A. (1975). Gelişen ve Özleşen Dilimiz. Ankara: TDK Yayınları.
• Alkan, İ. (1937). İşletme Ekonomisi. Ankara: Köyhocası Basımevi.
• Arslan, S. (2018). Örgütsel Meşruiyet ile Örgütsel Dil Arasındaki İlişkinin Kurumsal Kuram Açısından İncelenmesi. Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi, İşletme Enstitüsü.
• Atay, O. (2005). Bir Bilim Adamının Romanı. 24. Baskı, İstanbul: İletişim.
• Benton, T. ve Craib, I. (2018). Sosyal Bilimler Felsefesi: Toplumbilimsel Düşüncenin Felsefi Temelleri. (Çev: Ü. Tatlıcan ve B. Binay), 5. Baskı, Bursa: Sentez.
• Berkman, A. Ü. (2009). Türk Yönetim Yazını ve Türkiye’de Yönetim ‐ Örgüt Alanının Gelişimi: 1990 Yılı Sonrası (Nereden Nereye). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 4(1), 13‐24.
• Britanya Maliye Nezareti, Teşkilat ve Metod Dairesi, (1958). Teşkilat ve Metod İncelemeleri. (Çev. K. Sürgit), Ankara: TODAİE.
• Bowen, G. A. (2009). Document Analysis as a Qualitative Research Method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40.
• Coşkun, R. (2009a). Yönetim-Organizasyon Ders Kitaplarında Biçim ve İdeoloji. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 4(1), 239-258.
• Coşkun, R. (2009b). Türkiye’de İnsan Kaynakları Yönetiminin Alanı: İKY Ders Kitapları Üzerinden Bir Tartışma. 17. Ulusal Yönetim Organizasyon Kongresi, Eskişehir.
• Coşkun, R. (2020). Klasik Yönetim ve Kapalı Sistem mi? 1925 Yılından Önce Yazılmış Yönetim Ders Kitaplarında Açık Sistem İmaları, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 15 (1), 119–140.
• Coşkun, R. (2022). Nitel Araştırmalarda Sorunlar: Seçilmiş Makalelerin Eleştirel Bir İncelemesi ve Bazı Öneriler. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23 (1),165-189.
• Dilaçar, A. (1969). Türkiye’de Dil Özleşmesi. Ankara: TDK Yayınları.
• Dirlik, S. (2016). Bakmak ya da Görmek: Türk Yönetim Yazınını İnceleyen Çalışmaların Seyri, Yönetim ve Organizasyon Araştırmaları Dergisi, 1 (1), 79-132.
• Efeoğlu, E. (2011). Tutumbilim ile Yazın. Milli Eğitim, 191/Yaz, 55-67.
• Eren, E. (2004). Çok Kıymetli ve Sevgili Hocam Prof. Dr. Zeyyat Hatiboğlu. Prof. Dr. Zeyyat Hatiboğlu’na Armağan. (Ed. T. Gürsoy), İstanbul: Lebib Yalkın Yayımları.
• Eser, N.İ. (1964). İşletmelerde İdarecilik ve İnsan Münasebetleri, Ankara: Özel Ankara İktisadi ve Ticari İlimler Yüksek Okulu, yayın no:1.
• Eser, N. İ. (1973). Genel İşletme İktisadı Dersleri: Cilt I. 2. Baskı, İstanbul: Güven Matbaası.
• Güvenal, S. N. ve Eser, İ. N. (1961). Ticaret ve Sanayi İşletmeleri ile Bankalarda Sevki İdare. İktisadi ve Ticari İlimler Neşryatı, Ankara: Mars Matbaası.
• Hacıeminoğlu, N. (1977). Türkçenin Karanlık Günleri, 4. Baskı, İstanbul: İrfan Yayınevi.
• Hatipoğlu, Z. (1964). İşletmelerde Organizasyon, İstanbul: Anıl Yayınevi.
• Hatipoğlu, Z. (1986). İşletmelerde Yönetim, Organizasyon ve Personel Davranışı. Temel Araştırma Yayınları, İstanbul.
• Hirsh, E. (1985). Hatıralarım: Kayser Dönemi-Weimar Cumhuriyeti-Atatürk Ülkesi. Zaman Sınırlarını Aşan Bir Hayat Hikâyesi. Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü.
• Iliffe, R. (2016). Bir Disiplinin Gelişim Hikayesi: Bilim Tarihi. Antalya: Lotus.
• İngiltere Maliye Bakanlığı Organizasyon ve Metot Dairesi (1966). Organizasyon ve Metot Araştırmaları. (Çev. K. Sürgit), 3. Baskı, Ankara: TODAİE.
• Kırkbeşoğlu, E., Sözen, H. C. ve Kurt, E. (2015). Türkiye’de Örgüt Kuramı Çalışmalarının Bibliyometrik Profili: Atıf Ağlarının Dönemsel Karşılaştırılması. İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 52, 109-136.
• Kingsbury, J. B. ve Mıhçıoğlu, C. (1954). Türk Devlet Teşkilatında Personelin Yetiştirilmesi Hakkında Rapor. Ankara: Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü, Doğuş Ltd. O. Matbaası.
• Koçel, T. (2015). İşletme Yöneticiliği. 16. Baskı, İstanbul: Beta.
• Kurt, M. ve Demir, K. (2015). İşletmecilik Tarihi Üzerine Bir Bibliyografya Denemesi: Osmanlı Sanayileşmesi ve Fabrikalar. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 13 (2), 114-139.
• Mendeş-Pekdemir, I., Sözüer, A., Toplu-Yaşlıoğlu, D. ve Ceran, E. B. (2016). Yönetim ve Organizasyon Yazını Üzerine İnceleme: Bir Anabilim Dalı Akademisyenlerinin 2005-2014 Yılları Arasındaki Yayınları. İstanbul Üniversitesi, İşletme Fakültesi Dergisi, 45 (özel sayı), 81-93.
• Mıhçıoğlu, C. (1955). Personel İdaresinde Beşeri Münasebetler. Ankara: Ajans-Türk Matbaası.
• Mıhçıoğlu, C. (1958). Personel İdaresinde Beşeri Münasebetler. 2. Baskı, Ankara: Ajans-Türk Matbaası.
• Mıhçıoğlu, C. (1983). Özkaynakça: Bir Deneme. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları: 524 Mıhcıoğlu, C. (1992). Türk Dilinin Savunulması. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 47 (03), 237-270.
• Mintzberg, H. (1979). The Structuring of Organizations, Prentice-Hall.
• Newman, W. H. (1970). İşletmelerde ve Kamu Yönetiminde Sevk ve İdare. (Çev. K. Sürgit), Ankara: Sevinç Matbaası.
• Newman, W. H. (1972). İşletmelerde ve Kamu Yönetiminde Sevk ve İdare. (Çev. K. Sürgit), 2. Bası, Ankara: Sevinç Matbaası.
• Newman, W. H. (1979). İşletmelerde ve Kamu Yönetiminde Sevk ve İdare. (Çev. K. Sürgit), 3. Bası, Ankara: TODAIE.
• Newman, W. H. (1985). Yönetim: İşletmelerde ve Kamu Yönetiminde Sevk ve İdare. (Çev. K. Sürgit), 4. Bası, Ankara: Yetkin Yayınları.
• Oluç, M. (1959). İşletme Organizasyonu ve Sevku İdaresi Birinci Cilt. İstanbul: Sermet Matbaası Oluç, M. (1963). İşletme Organizasyonu ve Yönetimi Birinci Cilt. 2. Basım, İstanbul Üniversitesi.
• Oluç, M. (1972). İşletme Fakültesinin Kuruluş ve Gelişmesi. İÜ İşletme Fakültesi Dergisi, 1(1), 1-14.
• Oluç, M. (1969). İşletme Organizasyonu ve Yönetimi Birinci Cilt. 3. Basım, İstanbul: Duran Ofset.
• Oluç, M. (1978). İşletme Organizasyonu ve Yönetimi Birinci Cilt. 4. Basım, İstanbul: Duran Ofset.
• Öz-Alp, Ş. ve Artan, Ş. (1977). Türkiye’de Yayınlanmış İşletmecilik Kitapları. Eskişehir: Eskişehir İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Yayını.
• Özen, Ş. (2001). Türk Yönetim/Organizasyon Yazınında Yöntem Sorunu: Kongre Bildirileri Üzerine Bir İnceleme. Doğu Akdeniz Üniversitesi Turizm Araştırmaları Dergisi, 1(1), 89-118.
• Özkul, A. S. ve Şatırer, H. (2020). Metin Sadeleştirme Bağlamında Yönetim Kitapları Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme: İşletme Organizasyonu ve Sevku İdaresi (1959) ve İşletme Organizasyonu ve Yönetimi (1963). Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 11 (27), 381-402.
• Sayer, A. (2016). Sosyal Bilimde Yöntem: Realist Bir Yaklaşım. (Çev. S. Gürses), İstanbul: Küre Yayınları. Sevk ve İdare Dergisi (1975). Yazar (Kemal Tosun) Hakkında. Sevk ve İdare Dergisi, 78 (Şubat), s.11.
• Simon, H. A. Simithburg, D. W ve Thompson, V. A. (1966). Kamu Yönetimi: Birinci Kitap. (Çev. C. Mıhçıoğlu), Ankara: TODAİE.
• Simon, H. A. Simithburg, D. W ve Thompson, V. A. (1967). Kamu Yönetimi: İkinci Kitap. (Çev. C. Mıhçıoğlu), Ankara: TODAİE.
• Simon, H. A. Simithburg, D. W ve Thompson, V. A. (1968). Kamu Yönetimi: Üçüncü Kitap. (Çev. C. Mıhçıoğlu), Ankara: TODAİE.
• Simon, H. A. Simithburg, D. W ve Thompson, V. A. (1973). Kamu Yönetimi. (Çev. C. Mıhçıoğlu), 2. Basım, Ankara: Ankara Üniversitesi. SBF Yayınları.
• Simon, H. A. Simithburg, D. W ve Thompson, V. A. (1980). Kamu Yönetimi. (Çev. C. Mıhçıoğlu), 4, Basım. Ankara: Ankara Üniversitesi. SBF Yayınları.
• Simon, H. A. Simithburg, D. W ve Thompson, V. A. (1988). Kamu Yönetimi. (Çev. C. Mıhçıoğlu), 5. Basım, Ankara: Ankara Üniversitesi. SBF Yayınları
• Sürgit, K. (1972). Türkiye’de İdari Reformlar. Ankara: TODAİE.
• Sürgit, K. (1978). Organizasyon ve Metot Hizmeti. Ankara: TODAİE.
• Timurtaş, F. (1964). Dil Davası ve Ziya Gökalp. Istanbul Journal of Sociological Studies, 0 (5), 71-105.
• Timurtaş, F. K. (1979). Uydurma Olan ve Olmayan Yeni Kelimeler Sözlüğü. İstanbul: Umur Yayınları.
• Tomanbay, M. (2001). İktisat bilimi ve son ekonomik kriz, Ekonomik Yaklaşım, 12(41), 39-50
• Tosun, K. (1959). İşletme Sevk –ve- İdaresinde Kontrol ve Revizyon. İstanbul: Baha Matbaası.
• Tosun, K. (1961). İşletme ve Müesseselerde Sevk ve İdare Prensipleri ve Politikası. İstanbul: Hüsnütabiat Matbaası.
• Tosun, K. (1984). İşletme Yönetimi. İstanbul: Mars Yayınları.
• Tosun, K. (1990). Yönetim ve İşletme Politikası. İstanbul: İ.Ü. İşletme Fakültesi Yay.
• Üsdiken, B. (2003). Türkiye'de İş Yapmanın ve İşletmenin Akademikleştirilmesi, 1930-1950. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 58(01), ss.119-147.
• Üsdiken, B. (2004). The French, the German and the American: Higher Education for Business in Turkey, 1883-2003, New Perspectives on Turkey, 31 (Fall),5-38.
• Üsdiken, B. ve Erden, Z. (2001). Örnek Alma, Mecbur Tutulma ve Geçmişe Bağımlılık: Türkiye'deki Yönetim Yazınında Değişim. Amme İdaresi Dergisi, 34 (4):1-31.
• Yavuz, M. (2011). Yönetim Bilimlerindeki Yeri ve Özgün Katkıları ile Cemal Mıhçıoğlu. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 66 (01), 161-187.
• Zaim, S. (2007). İ.Ü. İktisat Fakültesi, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümünün Tarihçesi ve Gelişimi, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 52, 321-336.