Local Administrations and Public Service Area Intersections in Turkish Administrative Centralist Culture

Yıl 2025, Cilt: 27 Sayı: 1, 243 - 266, 18.04.2025

Sercan Yılmaz

https://doi.org/10.26745/ahbvuibfd.1625372

Öz

This study examines Türkiye's rooted administrative centralization culture and one of its contemporary impacts on local administration: the intersecting service areas of local administration and the central government in public service delivery. The fundamental assumption of the study is that these intersections stem from the historical positioning of local administration not as independent administrative entities but as extensions of central authority. This historical condition has shaped a traditional model that determines the responsibilities of local administration in public service provision. Moreover, it defines the doctrinal framework, boundaries, and content of the public service notion. Within the political and legal culture shaped by this model, the passive positions of local administration are continuously reproduced. To trace this continuity, the study is structured into two main sections. First, it presents a framework for Türkiye-specific model by analyzing the historical and legal foundations of the centralist administrative culture. The second section focuses on the contemporary manifestation of this culture in the form of intersecting service areas between central and local administrations. Based on findings obtained through document analysis, the study concludes that, since 2016, the accelerating re-centralization processes have increasingly restricted and marginalized local administration in the field of public service provision.

Anahtar Kelimeler

Administrative Centralism, local administrations, new centralism, public service, service area intersections.

Türk İdari Merkeziyetçi Kültüründe Yerel Yönetimler ve Kamu Hizmet Alanı Kesişimleri

Öz

Bu çalışma, Türkiye'deki köklü idari merkezileşme kültürünü ve bu kültürün yerel yönetimler üzerindeki güncel etkilerinden biri olan yerel yönetimlerin ve merkezi idarenin sunduğu kamu hizmeti alanlarındaki kesişimleri incelemektedir. Kamu hizmetlerinin sunumunda meydana gelen kesişimlerin kökeninde yerel yönetimlerin tarihsel olarak bağımsız idari birimler olarak değil, merkezi otoritenin uzantıları olarak konumlandığı olgusal durum çalışmanın temel varsayımını oluşturur. Bu olgusal durumun tarihsel kökenleri, yerel yönetimlerin kamu hizmeti sorumluluklarını şekillendiren bir model/geleneksel yapı ortaya koymaktadır. Bu durum, kamu hizmeti nosyonunun doktriner çerçevesini, sınırlarını ve içeriğini de belirlemektedir. Bu modele göre şekillenen siyasal ve hukuksal kültür içinde yerel yönetimlerin edilgen konumları sürekli olarak yeniden üretilmektedir. Bu sürekliliğin izleneceği iki ana bölüm altında çalışma ilk olarak, Türkiye’ye özgü bu modelin inşasına dair bir çerçeve sunarak bu merkeziyetçi kültürün tarihsel ve hukuki temellerini analiz etmektedir. Sonrasında ise merkezi ve yerel yönetimler arasındaki kesişen hizmet alanları biçimindeki, idari merkeziyetçi kültürün güncel tezahürüne odaklanmaktadır. Çalışmada doküman analizi metoduyla elde edilen bulgulara göre, özellikle 2016'dan bu yana ivme kazanan yeniden merkezileşme süreçleri ışığında, yerel yönetimlerin kamu hizmeti alanında giderek daha fazla kısıtlandığı ve etkisizleştirildiği tespit edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

İdari Merkeziyetçilik, yerel yönetimler, yeni merkeziyetçilik, kamu hizmeti, hizmet alanı kesişimleri

Kaynakça

• Akın, R. (2023). 1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nun Hukuk Tarihimizdeki Önemi. İçinde: D Demirkent (der), Bir Anayasal İmkân Olarak 1921 Anayasası, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları: 1-15.
• Akpınar, A. & Can, A. (2024). Yerel Yönetimler ve Kent Estetiği İlişkisinin İncelenmesi: İstanbul İlçe Belediyeleri. İnşa, 2: 114–139.
• Akşin, S. (2009). Jön Türkler ve İttihat ve Terakki. Ankara: İmge Kitabevi.
• Aslantaş, S. (2007). Osmanlı’da Sırp İsyanları. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Aykaç, B., Yayman, H. & Özer, M. A. (2003). Türkiye’de İdari Reform Hareketlerinin Eleştirel Bir Tahlili. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 5(2): 153-179.
• Başer, D. & Kırlıoğlu, M. (2020). Türkiye’deki Sosyal Yardım Sistemine Yönelik Sosyal Hizmet Uzmanlarının Deneyimleri. Toplum ve Sosyal Hizmet, 31(4): 1486-1513.
• Belge, H., & Reyhan, C. (2018). Osmanlı Taşra İdaresinde Adem-i Merkeziyet Sorunu: Aynaroz Örneği. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 44: 221-254.
• Berkman, A. Ü. (1981). Planlı Dönemde İdari Reform Anlayışı ve Uygulaması: İdari Reformun Yönetilmesi Açısından Bir Değerlendirme. ODTÜ Gelişme Dergisi, 8(özel sayı): 207–225.
• Berkün, S. (2017). Türkiye’de Sosyal Belediyecilik Anlayışı. Şarkiyat, 9(2): 582-598.
• Burgaç, M. (2018). Osmanlı Devleti'nde Adem-i Merkeziyetçilik Tartışması (1876-1913). Amme İdaresi Dergisi, 52(2): 145-176.
• Campos, M. U. (2016). Osmanlı’nın Son Döneminde Filistin’de Yurttaşların Yaratılması, Yurttaşlığın Sorgulanması. İçinde: Y. Ben Bassat & E. Ginio (der), Jön Türklerin Filistin’i, İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları: 25-39.
• Çiçek, T. (2007). Şerif Hüseyin İsyanının Türk ve Arap Kimlik İnşa Süreçlerindeki Etkisinin Analizi. (Basılmamış Yüksek lisans Tezi). Sakarya: Sakarya Üniversitesi.
• Çiner, C. U. & Karakaya, O. (2024). Merkeziyetçiliğin Yeni Biçimi: Yetki Genişliği İlkesinin Değişen Uygulaması. Memleket Siyaset Yönetim, 19(42): 215-242.
• Eke, A. E. (1985). Anakent Yönetimi ve Yönetimlerarası İlişkiler. Amme İdaresi Dergisi, 18: 41-62.
• Emini, F. T. (2009). Türkiye’de Yerel Yönetimler Reformunun İç ve Dış Dinamikleri. Yönetim Ve Ekonomi Dergisi, 16(2): 31-48.
• Erçetin, C. (2022). Konut Sorununa Geçmişten Bir Bakış: Yerel Yönetimler ve Konut Sunumu. İdealkent, 13(37): 1410-1429.
• Erdoğan, O. (2019). Belediyelere Kayyum Atanması Uygulaması Üzerine Bir Değerlendirme. Türk idare Dergisi, 488: 245-264.
• Gündüz, F. E. (2016). Anayasa Mahkemesi Kararlarına Göre İdari Vesayet. Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 20(33): 63-89.
• Güler, B. A. (1994). Nesnesini Arayan Disiplin: Kamu Yönetimi. Amme İdaresi Dergisi, 27(4): 3-19.
• Güler, B. A. (2016). Yeni Sağ ve Devletin Değişimi. Ankara: İmge Kitabevi.
• Güler, B. A. (2000). Yerel Yönetimleri Güçlendirmek mi? Ademi Merkeziyetçilik mi?. Çağdaş Yerel Yönetimler, 9(2): 14-29.
• Heper, M (2023). Türkiye’de Devlet Geleneği. İstanbul: Doğu Batı Yayınları.
• Hood, C. (1991). A Public Management for All Seasons?. Public Administration, 69: 3-19.
• Işıkçı, Y. M. (2017). Türkiye’de İdari Reform Çalışmalarının Tarihsel Perspektif Açısından Değerlendirilmesi. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1): 167-191.
• İnalcık, H. (1992). Tanzimat ve Bulgar Meselesi. İstanbul: Eren Yayıncılık.
• İsbir, K. B. (2017). Kamu Tüzel Kişiliği. (Basılmamış Doktora Tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Karahanoğulları, O. (2004). Kamu Hizmeti. Ankara: Turhan Kitabevi Yayınları.
• Keleş, R. (2010). Avrupa’ya Uyum Sağlama Sürecinde Türkiye’de Yerel Yönetimler. İçinde: N. Falay vd. (der), Türkiye’de Yerel Yönetimlerin Sorunları ve Geleceği, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Kral Abdullah. (2006). Biz Osmanlı’ya Neden İsyan Ettik?. İstanbul: Klasik Yayınları.
• Onar, S. S. (1966). İdare Hukukunun umumi Esasları. İstanbul: İsmail Akgün Matbaası.
• Ortaylı, İ. (1976). Osmanlı Kadı’sının Taşra Yönetimindeki Yeri. Amme İdaresi Dergisi, 9(1): 95-107.
• Ortaylı, İ. (2008). Türk idare Tarihi. Ankara: Cedit Neşriyat.
• Ortaylı, İ. (2011). Osmanlı İmparatorluğunda İdari Modernleşme ve Mahalli İdare Alanındaki Gelişmeler. İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi, 3(1-3): 137-148.
• Ökde, F. (2023). Cumhuriyet’in Kuruluş Yıllarında Belediye Yapılanmasının Üzerinde Osmanlı Etkisi. Akademik Hassasiyetler, 10(Cumhuriyet Özel Sayısı): 511-536.
• Öncü, E. (2007). Kentiçi Ulaşımda Karar Süreçleri ve Karar Ölçütleri. Ulaştırma Kongresi Bildiri Kitabı, 65-82.
• Özgür, H. & Cansever, N. (2022). Türkiye’de 1991–2002 Döneminde Yerel Yönetim Reformu Çabalarına Dair Söylemler, Denemeler ve Gelişmeler. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(1): 209-234.
• Özdenkoş, D. (1999). Merkezi Yönetim ile Yerel Yönetimler Arasında Görev Bölüşümü. Gazi Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1(2): 77-95.
• Özen, Ş. (1995). Kamu Yönetimi Yazınımız ve Örgütler – Yönetim Çalışma Alanı: Tehlikeli İlişkiler. Kamu Yönetimi Disiplini Sempozyumu: Kuram ve Yöntem Sorunları, Ankara: TODAİE Yayını: 70-96.
• Pınar, H. (2012). Babıali ve Hıdiv İsmail. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Pustu, Y. (2004). Türkiye'de Mahalli İdareleri Yeniden Yapılandırma Çalışmaları. (Basılmamış Yüksek Lisansa Tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Seyitdanlıoğlu, M. (1999). Tanzimat Devrinde Meclis-i Vala (1838-1868). Ankara: TTK Basımevi.
• TBMM (2003). Kamu Yönetimi Temel Kanunu Tasarısı ile İçişleri, Plan ve Bütçe ve Anayasa Komisyonları Raporları, No: 1/731, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/tutanak/tbmm/d22/c041/tbmm22041054ss0349.pdf Son erişim tarihi, 19/01/2025.
• Tekeli, İ. & Ortaylı, İ. (1978). Türkiye’de Belediyeciliğin Evrimi. Ankara: Türk İdareciler Derneği. Tekeli, İ. (1983). Yerel Yönetimlerde Demokrasi ve Türkiye’de Belediyelerin Gelişimi. Amme İdaresi Dergisi, 16(2): 3-22.
• Tocqueville, A. de (2016). Amerika’da Demokrasi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tosun, M. & Uslan, Y. U. (2023). İl Özel İdaresi İle Yatırım İzleme ve Koordinasyon Başkanlığı: Karşılaştırılmalı Nitel Bir Çalışma. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 78(4): 711-732.
• Tunaya, T.Z. (1998). Türkiye’de Siyasal Partiler Cilt: 1 İkinci Meşrutiyet Dönemi 1908–1918. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tunaya, Z. T. (2003). Türkiye'de Siyasal Gelişmeler (1876-1938). İstanbul: IBÜ Yayınları.
• Turan, A. (2020). Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Belediye Başkanlarının Göreve Gelmesi ve Görevden Alınması. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 2(29): 1-19.
• Ulusoy, A. & Tekdere, M. (2014). Türkiye’de Sosyal Belediyecilik Uygulamaları ve Siyasete Etkisi. IV. Arap-Türk Sosyal Bilimler Kongresi, Amman: Petra Üniversitesi: 1-26.
• Yerasimos, S. (2011). Tanzimat’ın Kent Reformları Üzerine. İçinde: İ. Halil & M. Seyitdanlıoğlu (der), Tanzimat, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları: 505-525.
• Yavuz, F. (1966). Türk Mahalli İdarelerinin Yeniden Düzenlenmesi. Ankara: AÜ Basımevi.
• Yayla, Y. (1984). Anayasalarımızda Yönetim İlkeleri Tevsi-i Mezuniyet ve Tefrik-i Vezaif. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınevi.
• Yetiş, M. (2015). Tocqueville ve Merkeziyetçilik Sorunu. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 61(3): 279-308.
• Yılmaz, Ö. (2014). Tanzimat Döneminde Osmanlı Taşra İdare Meclisleri (1840-1871). History Studies, 6(6): 253-280.
• Yılmaz, O. & Bozdoğan, R. (2018). Türkiye’de Belediyelerin Mevcut Kentsel Dönüşüm Uygulamalarına Yönelik Tutumları: İstanbul İlçe Belediyeleri Üzerine Bir Araştırma. İdealkent, 9(24): 430-455.
• Zengin, O. (2003). Kamu yönetimi Temel Kanunu Tasarısı Neyi İfade Ediyor. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 58(04): 193-204.