Türkiye’de Akılcı İlaç Kullanımına İlişkin Mevcut Tezler: Doküman Analizi

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 109 - 125, 07.08.2023

Soner Mete , Kamuran Özdil

Öz

Bu çalışmada akılcı ilaç kullanımına ilişkin tezlerin incelenmesi amaçlanmıştır. Nitel araştırma desenlerinden bibliyometrik analiz yöntemi kullanılmıştır. Araştırmada veriler, Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi Veri Tabanına tez başlıklarında “akılcı ilaç kullanımı” ve “rasyonel ilaç kullanımı” kelimeleri ile tarama yapılmıştır. Tarama sonucunda 1996-2022 yılları arasında akılcı ilaç kullanımına ilişkin toplam 240 teze ulaşılmıştır. Dâhil edilme ölçütlerini karşılayan toplam 118 tez çalışma kapsamında incelenmiştir. Kodlamada, yayın yılı, tezin türü, ana bilim dalı, araştırma yöntemi, örneklem sayısı, örneklem grubunun özelliği, veri toplama araçları, araştırmanın gerçekleştirildiği konum, incelenen değişkenler ve sonuç başlıkları altında yapılmıştır. Akılcı ilaç kullanımına yönelik tezlerin 2006 yılından itibaren her yıl arttığı ve en fazla 2021 (%18.6) yılında gerçekleştirildiği, %53.4’ünün yüksek lisans tez çalışması olduğu ve bu tez türünde %30.5 ile en fazla hemşirelik ana bilim dallarında gerçekleştirildiği görülmüştür. Tezlerin %38.1’inin tanımlayıcı-kesitsel tasarımda olduğu görülmüştür. Örneklem gruplarını sağlık çalışanları (%20.3), yaşlı bireyler (%12.7), ebeveynler (%7.6), üniversite öğrencileri (%5.9), anneler (%4.2) ve gebelerin (%3.4) oluşturduğu görülmüştür. Tezlerin %50’sinde anket formu, %31.4’ünde ölçek kullanılmış ve tezlerin gerçekleştirildiği ilk üç il İstanbul (%15.3), Ankara (%13.6) ve İzmir’dir (%5.1). Sonuçlara göre, çalışmaların % 44.9’unda akılcı ilaç kullanım düzeyinin yeterli olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Sonuç olarak akılcı ilaç kullanımı ile ilgili fazla değişkenin incelendiği ve sorun çözümüne yönelik araştırmalara ihtiyaç bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Akılcı ilaç kullanımı, doküman analizi, tez

Existing Theses on Rational Drug Use in Turkey: Document Analysis

Öz

It is aimed to examine the theses on rational drug use. The bibliometric analysis method, one of the qualitative research designs, was used. The data were searched in the National Thesis Center Database of the Council of Higher Education with the words "rational drug use" and "rational drug use" in thesis titles. A total of 240 theses on rational drug use between the years 1996-2022 were reached. A total of 118 theses that met the inclusion criteria were examined within the scope of the study. Coding was done under the headings of publication year, type of thesis, department, research method, number of samples, characteristics of the sample group, data collection tools, location of the research, examined variables and results. The theses on rational drug use have increased every year since 2006, and they were carried out at the most in 2021 (18.6%), 53.4% of them were master's thesis, and in this type of thesis, 30.5% were mostly carried out in nursing departments. 38.1% of the theses were in descriptive-sectional design. The sample groups were health workers (20.3%), elderly individuals (12.7%), parents (7.6%), university students (5.9%), mothers (4.2%) and pregnant women (3.4%). A questionnaire was used in 50% of the theses, a scale was used in 31.4%, and the first three provinces where theses were carried out are Istanbul (15.3%), Ankara (13.6%) and İzmir (5.1%). It was concluded that the rational drug use level was not sufficient in 44.9% of the studies. As a result, there is a need for research on problem solving and examining many variables related to rational drug use.

Anahtar Kelimeler

Rational drug use, document analysis, thesis

Kaynakça

• Akıcı, A., & Uzuner, A. (2013). Birinci basamak sağlık kurumlarında çalışan hekimlere yönelik akılcı ilaç kullanımı. T.C. Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Akıcı, A., Mollahaliloğlu, S., Dönertaş, B., Özgülcü, Ş., Alkan, A., & Başaran, N. F. (2017). Patients' attitudes and knowledge about drug use: A survey in Turkish family healthcare centres and state hospitals. Turkish Journal of Medical Sciences, 47(5), 1472-1481. https://doi.org/10.3906/sag-1608-29
• Akılcı İlaç Kullanımı Ulusal Eylem Planı Çalıştayı. (AİKUEP). (2018). https://www.titck.gov.tr/haber/akilci-ilac-kullanimi-ulusal-eylem-plani-2018-2022-calistayi-27122018172841 adresinden 01 Mart 2023 tarihinde alınmıştır.
• Akılcı İlaç Kullanımı Ulusal Eylem Planı. (AİKUEP) (2014). https://bilecikism.saglik.gov.tr/Eklenti/6528/0/mevzuataik-ulusal-eylem-planipdf.pdf adresinden 01 Mart 2023 tarihinde alınmıştır.
• Aktaş, H., & Selvi, H. (2019). Erişkinlerde akılcı ilaç kullanımı farkındalık ölçeğinin geliştirilmesi: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Mersin Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 12(3), 439-447.
• Avrupa Birliği İstatistik Ofisi. (Eurostat). (2019). Medicine use statistics. https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Medicine_use_statistics#Non-prescribed_medicines adresinden 01 Mart 2023 tarihinde alınmıştır.
• Bayat, B. (2014). Uygulamalı Sosyal Bilim Araştırmalarında Ölçme, Ölçekler ve “Likert” Ölçek Kurma Tekniği. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16(3), 1-24.
• Beyhan, A. (2016). Hemşirelik son sınıf öğrencilerinde işe hazırlık ölçeğinin geçerlik ve güvenirliği. [Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü]. Erişim: Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi (ID: 449003).
• Bozdemir, E., & Filiz, M. (2021). Türkiye’de akılcı ilaç kullanımı ile ilgili bilgi, tutum ve davranış belirlemeye yönelik yapılan çalışmaların sistematik derlemesi. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 27, 92-105.
• Busa, G., Burlina, A., Damuzzo, V., Chiumente, M., & Palozzo, AC. (2018). Comorbidity, polytherapy, and drug interactions in a neurological context: an example of a multidisciplinary approach to promote the rational use of drugs. Journal of Pharmacy Practice, 31(1), 58-65. doi:10.1177/0897190017699138
• Çakmak, V. & Pakyüz, S.Ç. (2020). A Methodological study: Development of the ratıonal drug use scale. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 23(4), 498-507. https://doi.org/10.17049/ataunihem.595394
• Çakmak, V. (2019). Hipertansiyon tedavisi alan hastalara hemşire tarafından verilen eğitimin akılcı ilaç kullanımı ve sağlık okuryazarlığına etkisinin değerlendirilmesi. [Doktora Tezi, Manisa Celal Bayar Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü]. Erişim: Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi (ID:610019).
• Çelebi, A. (2018). Akılcı ilaç kullanımına yönelik ebeveyn tutum ölçeğinin geliştirilmesi [Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü]. Erişim: Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi (ID:503758).
• Dean, B., Schachter, M., Vincent, C., & Barber, N. (2002). Prescribing errors in hospital inpatients: Their incidence and clinical significance. Quality& Safety in HealthCare, 11(4), 340–344.
• Demirtaş, Z., Dağtekin, G., Sağlan, R., Alaiye, M., Önsüz, M.F., Işıklı, B., Kılıç, F.S., & Metintaş, S. (2018). Akılcı ilaç kullanımı ölçeği geçerlilik ve güvenilirliği. ESTÜDAM Halk Sağlığı Dergisi, 3(3), 37-46.
• Durna, Z. & Kuş E. (2016). Akılcı ilaç kullanımda hemşirenin rolü ve eğitimin önemi. Sağlık ve Toplum, 26(2), 3-9.
• Dünya Sağlık Örgütü. (DSÖ). (1985). The rational use of drugs: Review major issues. https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/62311/WHO_CONRAD_WP_RI.pdf?sequence=1 adresinden 5 Mart 2023 tarihinde alınmıştır.
• Dünya Sağlık Örgütü. (DSÖ). (2002). Promoting rational use of medicines: Core components. https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/67438/WHO_EDM_2002.3.pdf adresinden 16 Mayıs 2023 tarihinde alınmıştır.
• Dünya Sağlık Örgütü. (DSÖ). (2004). Drug and therapeutics committees: A pratical guide. https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/68553/WHO_EDM_PAR_2004.1.pdf adresinden 01 Şubat 2023 tarihinde alınmıştır.
• Dünya Sağlık Örgütü. (DSÖ). (2005). Promoting rational use of medicines. https://www.who.int/activities/promoting-rational-use-of-medicines#:~:text=Rational%20use%20of%20medicines%20requires,to%20them%20and%20their%20community adresinden 1 Mart 2023 tarihinde alınmıştır.
• Dünya Sağlık Örgütü. (DSÖ). (2011). National essential drug policy including rational use of medicines. https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/128355/sea-rc64-16%20-%20Rational%20use%20of%20medicines.pdf?sequence=1&isAllowed=y adresinden 1 Mart 2023 tarihinde alınmıştır.
• Dünya Sağlık Örgütü. (DSÖ). (2019). Medication safety in polypharmacy: Technical report. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-UHC-SDS-2019.11 adresinden 1 Mart 2023 tarihinde alınmıştır.
• Ekonomik Kalkınma ve İş birliği Örgütü. (OECD). (2022). Sağlık istatistikleri. https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SHA_HK# adresinden 16 Mayıs 2023 tarihinde alınmıştır.
• Eser, N., & Çelik, N. (2022). Association between rational drug use and health literacy among pregnant women: A cross-sectional study. Women & Health, 62(7), 612–620. https://doi.org/10.1080/03630242.2022.2100033
• Hacıoğlu, Ö., Kariptaş, E., & Demir, G. (2020). Practices and knowledge levels of older individuals about rational drug use. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 13(2), 90-97.
• Hayran, O. (2012). Sağlık bilimlerinde araştırma ve istatistik yöntemler. Nobel Tıp Kitabevleri. İlhan, S.Ö., Yıldız, M., Tüzün, H., & Dikmen, A. (2022). Evaluation of irrational drug use of individuals over the age of 18 who applied to a university hospital. Turkish Journal of Medical Sciences, 52(2), 484-493. https://doi.org/10.55730/1300-0144.5337
• Mekonnen, B. D., Ayalew, M. Z., & Tegegn, A. A. (2021). Rational drug use evaluation based on world health organization core drug use ındicators in Ethiopia: A systematic review. Drug, healthcare and patient safety, 13, 159–170. https://doi.org/10.2147/DHPS.S311926
• Melku, L., Wubetu, M., & Dessie, B. (2021). Irrational drug use and its associated factors at debre markos referral hospital's outpatient pharmacy in east gojjam, northwest ethiopia. SAGE open medicine, 9, 1-8. https://doi.org/10.1177/20503121211025146
• Mhadi, A. A., Ong, S. C., Abed, Y., & Abu Ali, K. A. (2023). Irrational use of medicine in Arab countries: Findings from a systematic review of literature (2000-2019). The International journal of pharmacy practice, 31(2), 165-175. https://doi.org/10.1093/ijpp/riac082
• Murad, M. H., Asi, N., Alsawas, M., & Alahdab, F. (2016). New evidence pyramid. Evidence-based medicine, 21(4), 125–127. https://doi.org/10.1136/ebmed-2016-110401
• Nyabuti, A. O., Okalebo, F. A., & Guantai, E. M. (2020). Examination of WHO/INRUD core drug use ındicators at public primary healthcare centers in Kisii County, Kenya. Advances in pharmacological and pharmaceutical sciences, 2020, 3173847. https://doi.org/10.1155/2020/3173847
• Ofori-Asenso, R., & Agyeman, A. (2016). Irrational use of medicines-A summary of key concepts. Pharmacy, 4(4), 35. MDPI AG. http://dx.doi.org/10.3390/pharmacy4040035
• Oğuzülgen, İ.K., Köktürk, N, & Işıkdoğan, Z. (2014). Astım ve kronik obstrüktif akciğer hastalarında morisky 8-maddeli ilaca uyum anketinin (MMAS-8) Türkçe geçerliliğinin kanıtlanması çalışması. Tüberküloz ve Toraks, 62, 101–107.
• Problems of Irrational Drug Use. (PAHO). (2010). https://www.paho.org/hq/dmdocuments/2010/3_IrrationalSG.pdf adresinden 01 Mart 2023 tarihinde alınmıştır.
• Renom-Guiteras, A., Meyer, G., & Thürmann, P. A. (2015). The Eu(7)-Pım list: A list of potentially inappropriate medications for older people consented by experts from seven European Countries. European Journal Of Clinical Pharmacology, 71(7), 861–875. https://doi.org/10.1007/s00228-015-1860-9
• Tamma, P.D., Avdic, E., Li, D.X., Dzintars, K., & Cosgrove, S.E. (2017). Association of adverse events with antibiotic use in hospitalized patients. JAMA Internal Medicine, 177(9), 1308–1315. doi:10.1001/jamainternmed.2017.1938
• Tarhan, G., Uslu, A. U., Kavaklı, Ö., Karagülle, M., & Özgüleş, B. (2020). Yaşlı hastalarda akılcı ilaç kullanımı. Osmangazi Tıp Dergisi, 42(2), 130-139.
• Turner, K., Radabutr, M., Laokosin, N., Thadakant, S., Vaisurasingha, L. (2019). An evaluation of the processes of integrating the rational drug use curriculum into the bachelor of nursing science program in Thailand: Mix method study. Journal of Health Science Research, 13(2), 103–116.
• Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu. (TİTCK). (2011). https://www.titck.gov.tr/kurumsal/tarihce adresinden 01 Mart 2023 tarihinde alınmıştır.
• Yazıcıoğlu, B., & Yardan, E. D. (2021). Rational drug use in elderly patients in a primary care center. The Journal of the Pakistan Medical Association, 71(5), 1353-1356.
• Yeşildağ, A. Y., Ağırbaş, İ., & Yılmaz, G. (2022). Determination of the rational drug use awareness of university students. Hacettepe University Journal of the Faculty of Pharmacy, 42(1), 1-12. doi: 10.52794/hujpharm.1024991
• Yılmaz, C. K., & Kıl, A. (2018). Individuals’ health literacy level and their knowledge and practices with respect to rational drug use. Kontakt, 20(4), e401-e407.
• Yin C., He X., Shen K., Mu X., & Tang F. (2022) Knowledge and behavior in rational drug use among college students in Zunyi City. Risk Manag Health Policy. 15, 121-131. https://doi.org/10.2147/RMHP.S347822