TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ ATASÖZÜ VE DEYİMLERDE ÖZEL ADLAR

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 1, 146 - 165, 30.04.2022

Ömer Kemiksiz

https://doi.org/10.31463/aicusbed.1025491

Öz

Bu araştırmanın amacı Türkçedeki atasözü ve deyimlerde geçen özel adları incelemektir. Nitel araştırma deseninde doküman incelemesiyle gerçekleştirilen çalışmanın veri kaynakları Türk Dil Kurumu tarafından hazırlanan Türkçe Sözlük ile Ömer Asım Aksoy’un Atasözü ve Deyimleri Sözlüğü’dür. Verilerin analizinde betimsel analizden yararlanılan araştırmada özel adlar, kişi adları, millet adları, yer adları, dinle ilgili adlar ve din/mezhep adları olmak üzere beş kategoride incelenmiştir. Bu kategorilerden kişi adlarında 54, millet adlarında 11, yer adlarında 43, dinle ilgili adlarda 9, din/mezhep adlarında da 5 farklı özel ismin yer aldığı belirlenmiştir. Atasözü ve deyimlerde en fazla kullanılan özel adların ise kişi adlarında Ali (f=13) ve Mehmet (f=5); millet adlarında Çingene (f=9) ve Arap (f=5); yer adlarında Bağdat (f=9) ve Mekke (f=6); dinle ilgili adlarda Allah (f=114) ve Hak (f=8); din/mezhep adlarında da Yahudi (f=3) olduğu tespit edilmiştir. Araştırma bulguları tablolar hâlinde sunulmuş, tablolarda her bir kategori altındaki özel adlara ve bu özel adların içinde geçtiği atasözü ve/veya deyimlere yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Türkçesi, Atasözü, Deyim, Söz Varlığı, Özel Adlar

Kaynakça

• Aksoy, Ö. A. (1993). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Alemdar, E. (2019). “Türkçe Atasözü ve Deyim Hazinesine Atalar Sözü Mecmuası’ndan Katkılar”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (Ö5), 112-124.
• Düşmez, Ö. A. (2014). Türk Atasözlerinde Geçen Hayvan Adlarına Göre Kavram Profilleri (Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler Adlı Eser Örnekleminde). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Eminoğlu, H. (2016). “Atasözü ve Deyimlerdeki Yer Adları”. Turkish Studies, 11(15), 119-172.
• Hirik, E. (2016). “Türkiye Türkçesi Atasözlerinde Renkler ve Duygu Değerleri”. III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu. 25-27 Mayıs 2016. Bakü. 83-87.
• Hirik, E. (2017). “Türkiye Türkçesi Atasözlerinde Akrabalık Bildiren Kelimeler ve Duygu Değerleri”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6(3), 1726-1746.
• İlhan, N. (2007). “Atasözleri ve Deyimlerimizde Beden Kelimeleri ve Kavram Alanları”. Türk Dili, 671, 761-769.
• Karasar, N. (2005). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayınları.
• Kutlar, H. (2020). “Anlamın Bir Parçası Olarak Türk Atasözleri ve Deyimlerindeki Kişi Adlar”. The Journal of Turkic Language and Literature Surveys, 5(1), 56-113.
• Kuybu, E. (2018). “Ak Renk Adıyla Kurulmuş Atasözü ve Deyimlerin Toplumsal Anlam Alanları Üzerine”. The Journal of Academic Social Science 6(68), 428-436.
• Küçük, S. (2004). “Türk Atasözü ve Deyimlerinde Halk ve Topluluk İsimleri”. Bilig, 28, 31-42.
• Öztürk, H. (2013). “Deyimler Bağlamında Bazı Organ Adlarının Toplum Değerleriyle İlişkisi”. Turkish Studies, 8(9), 2129-2143.
• Saban, A. ve Ersoy, A. (2019). Eğitimde Nitel Araştırma Desenleri. Ankara: Anı Yayıncılık.
• TDK. (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yayınları.
• Türkmen, S. (2009). “Atasözü ve Deyimlerde Yaşayan Kişi Adları”. Dil Araştırmaları, 4, 101-119.
• Ulutaş, M. ve Batur, Z. (2018). “Sayıların Atasözü ve Deyimlere Yükledikleri Anlamlar”. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 6(3), 361-377.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2011). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, Y. ve Sarı, H. (2015). “Türk Atasözlerinde Akrabalık Adlarının Kullanımı”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 2, 1-20.
• Yiğitoğlu, M. ve Yalçınkaya, Z. (2016). “Türkçedeki Cinsiyetçi Atasözleri ve Deyimler Üzerine Bir İnceleme”. İdil Dergisi, 5(26), 1659-1669.