İktisadi Adalet Açısından Osmanlı Hukuk Sisteminin Ticaret Politikalarına Etkisi

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 2, 38 - 58, 31.12.2019

Ahmet Yavuz Çamlı

Öz

Günümüzde sürekli gündem konusu olan iktisadi adalet kavramı adeta ulaşılmayı bekleyen bir üst-amaç olarak ortaya çıkar. Ancak ulusal ve uluslararası çerçeveyi kapsayan verilere bakıldığında arzulanan hedefin çok uzağında seyredildiği anlaşılır. Oysa yüzyıllar öncesinde dahi Osmanlı’nın bahsedilen hedefe ulaştığı bilinir. Osmanlı, başarısını politikalara olduğu kadar, belki daha da fazla düşünce yapısına borçludur. Bu kademeli referansın başında ise İslam hukuku yer alır. Bir hukuk devleti olan Osmanlı’nın bu özelliği bütün politika, karar ve eylemlerinde somut biçimde ortaya çıkar.
Buradan hareketle çalışmada günümüz toplumlarına model olması amacıyla, özellikle iktisadi düşünce, politik iktisat ve iktisadi sosyoloji alanlarında önemini giderek arttıran iktisadi adalet kavramı ele alınacak, ardından Osmanlı hukuk sisteminin bu olguyu hangi ilke ve değerlere göre şekillendirdiği tartışılacak, sonrasında ise daha spesifik olarak iktisadi adaleti öne çıkaran ticaret politikalarına değinilecektir. Böylelikle küresel çapta yaşanan iktisadi eşitsizliğe, adaletsizliğe ve yozlaşmaya bir nebze de olsa ışık tutabilecek düşünsel zeminin ortaya çıkarılması bu araştırmanın odak noktasını oluşturacaktır.

Anahtar Kelimeler

Adalet, Osmanlı, İktisat, Hukuk

Kaynakça

• Abdurrahman Şeref Efendi. (1985) “Tarih Musahabeleri”, Sad. E. Koray, Ankara: Kültür Ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Ahmed, M. (1975) “İslâm İktisadı: Mukayeseli Bir Tetkik”, Çev. Yusuf Ziya Kavakçı, İstanbul: Cağaloğlu Yayınları.
• Akgündüz, A. (2008) “Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslimlerin Yönetimi: Pax Ottoman”, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Akgündüz, A. (1991) “İslam’da İnsan Hakları Beyannamesi”, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Akgündüz, A. (1990) “Osmanlı Kanunnameleri Ve Hukukî Tahlilleri”, 1. Kitap, İstanbul: Fey Vakfı Yayınları.
• Akgündüz, A. (1989b) “Belgeler Gerçekleri Konuşuyor 1”, İzmir: Nil Yayınları.
• Akın, İ. (1993) “Kamu Hukuku”, İstanbul: Beta Basın Yayım.
• Albayrak, S. (T.Y.) “Budin Kanunnamesi Ve Osmanlı Toprak Meselesi” Y.Y.: Y.Y.
• Alyot, H. T. (1947) “Türkiye’de Zabıta (Tarihi Gelişim Ve Bugünkü Durum)”, Ankara: İçişleri Bakanlığı Yayınları.
• Armağan, S. (2004) “İslâm Hukukunda Temel Hak Ve Hürriyetler”, 5. Baskı, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Aydın, M. A. (2017a) “Osmanlı Devleti’nde Hukuk Ve Adalet”, 2. Baskı, İstanbul: Klasik Yayınları.
• Aydın, M. A. (2017b) “Türk Hukuk Tarihi”, 14. Baskı, İstanbul: Beta Yayınları.
• Barkan, Ö. L. (1980) “Türkiye’de Toprak Meselesi”, İstanbul: Gözlem Yayınları.
• Barkan, Ö. L. (1975) “The Price Revolution Of The Sixteenth Century: A Turning Point İn The Economic History Of The Near East”, International Journal Of Middle East Studies. (6): 3-28.
• Bayındır, A. (2015) “İslâm Muhâkeme Hukûku (Osmanlı Devri Uygulaması)”, İstanbul: Süleymaniye Vakfı Yayınları.
• Defterdar Sarı Mehmet Paşa. (1990) “Devlet Adamlarına Öğütler”, Der. Ve Çev. H. R. Uğural. İzmir: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Demir, A. (2010) “Osmanlı Mahkemesi”, İstanbul: Hazine Yayınları.
• Diyanet İslam Ansiklopedisi, İlgili Ciltler, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Duran, B. (2002) “Akıl Ve Ahlak”, 2. Baskı, İstanbul: Nesil Yayınları.
• Düstur. (1327), C. Iıı. Dersaadet: Matbaa-İ Amire.
• Emecen, F. M. (1989) “Xvı. Asırda Manisa Kazası”, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Eren, Ş. (2015) “Ticaret Ahlakı”, İstanbul: Selsebil Yayınları.
• Genç, M. (2012) “Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet Ve Ekonomi”, 8. Basım, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Grenard, F. (1992) “Asya’nın Yükselişi Ve Düşüşü”, Çev. Orhan Yüksel, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Goıtein, S. D. (1967) “A Mediterranean Society”, Berkeley: University Of California Press.
• Gül, K. V. (1971) “Anadolu’nun Türkleştirilmesi Ve İslamlaştırılması”, İstanbul: Toker Yayınları.
• Gürsel, S. (1985) “1838 Osmanlı-İngiliz Ticaret Antlaşması”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi 3, İletişim: Yayınları.
• Hamidullah, (1968) “The Muslim Conduct Of The State”, Lahore: Sh. Muhammad Ashraf.
• Heaton, H. (1948) “Economic History Of Europe”, New York: Harper.
• İbn Teymiyye. (1976) “El-Hisbe Fi’l-İslâm”, Kahire: Daru’l Sha’b.
• İnalcık, H. (2015) “Devlet-İ’aliyye, Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-I”, 55. Basım, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• İnalcık, H. (2015a) “Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ”, Çev. R. Sezer, 20. Baskı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• İnalcık, H. (2011) “Osmanlı İdare Ve Ekonomi Tarihi” Ankara: İsam Yayınları.
• İnalcık, H. (2010) “Osmanlılar: Fütühat, İmparatorluk, Avrupa İle İlişkiler”, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Karal, E. Z. (1970) “Osmanlı Tarihi: Nizam-I Cedit Ve Tanzimat Devirleri (1789-1856)”, V. Cilt, 3. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Karaman, H. (2013) “Fıkıh Usûlü”, 11. Baskı, İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Karaman, H. (1984) “Ana Hatlarıyla İslam Hukuku 1: Giriş Ve Amme Hukuku”, İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Karatepe, Ş. (1990), “Osmanlı Siyasi Kurumları ‘Klasik Dönem’”. İkinci Baskı, İstanbul: İşaret Yayınları.
• Kazıcı, Z. (2006) “Osmanlı Devleti’nde İnsan Hakları”, Köprü Dergisi: İnsan Hakları, (96): 157-164.
• Keskioğlu, O. (1984) “Fıkıh Tarihi Ve İslam Hukuku”, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.
• Koyunoğlu, H. (2002) “Sosyal Politika Açısından Vakıflar: 17. Yüzyıl İstanbul Uygulaması”, (Doktora Tezi), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Köprülü, M. F. (1981) “Bizans Müesseselerinin Osmanlı Müesseselerine Tesiri”, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Krueger, H. C. (1961) “Economic Aspects Of Expansionary Europe”, Twelfth Century Europe And Foundations Of Modern Society, Madison: University Of Wisconsin Press.
• Krugman, P. (2009) “The Return Of Depression Economics And The Crisis Of 2008”, W. W. Norton & Company.
• Kuran, T. (2018) “Yollar Ayrılırken”, 2. Baskı, Çev. N. Elhüseyni, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kutup, S. (1976) “İslâmda Sosyal Adalet”, Çev. Y. Tunagür, A. Mansur, İstanbul: Cağaloğlu Yayınları.
• Lewis, B. (1970) “Sources For The Economic History Of The Middle East”, Ed. M. A. Cook, Studies In The Economic History Of The Middle East, Oxford: Oxford University Press.
• Mâverdî, (1973) “El-Ahkâmü’s-Sultâniyye”, Mısır: El-Babi El-Halebi.
• Önsoy, R. (1988) “Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayii Ve Sanayileşme Politikası”, Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Özbilge, E. (1985) “Osmanlı Hukuku’nun Yapısı”, İstanbul: Nihal Kitapevi.
• Öztürk, N. (1995) “Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi”, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Pamuk, Ş. (2017) “Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi” Vıı. Basım, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Pamuk, Ş. (2014) “Osmanlı Ekonomisi Ve Kurumları: Seçme Eserleri I”, V. Basım, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Pamuk, Ş. (1988) “Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi (1500-1914)”, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Pirenne, H. (1983) “Ortaçağ Avrupasının Ekonomik Ve Sosyal Tarihi”, Çev. U. Kocabaşoğlu, İstanbul: Alan Yayıncılık.
• Rasim, A. (2002) “Osmanlı Tarihi”, Ciltli, İstanbul: Emre Yayınları.
• Rasonyı, L. (1971) “Tarihte Türklük”, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Rodinson, M. (1974) “The Western Image And Western Studies Of Islam”, İn J. Schacht And C. E. Bosworth (Ed.), The Legacy Of Islam, Oxford: Clarendon Press.
• Sandel, M. J. (2010)” Justice: What's The Right Thing To Do?”, Farrar, Straus And Giroux.
• Sıddıkî, M. N. (1976) “İslâm Ekonomisinin Temelleri”, Çev. B. Gürsan, İzmir: Akyol Matbaası.
• Şafak, A. (1977) “İslâm Arazi Hukuku Ve Tatbikatı”, İstanbul: Türdav Yayınları.
• Tabakoğlu, A. (2013) “İslam İktisadına Giriş”, 3. Baskı, İstanbul: Dergah Yayınları.
• Tabakoğlu, A. (1999) “Osmanlı İktisadi Yapısının Ana Hatları”, Osmanlı 3 (Ss.17-31), Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Tabakoğlu, A. (1999a) “Osmanlı Mali Yapısının Ana Hatları”, Osmanlı, (3): 125-135.
• Tabakoğlu, A. (1994) “Türk İktisat Tarihi”, İkinci Baskı, İstanbul: Dergah Yayınları.
• Taneri, A. (1981) “Türk Devlet Geleneği: Dün-Bugün” İkinci Baskı, Ankara: Töre Devlet Yayınevi.
• Turan, O. (1980) “Tarihi Akışı İçinde Din Ve Medeniyet”, İstanbul: Nakışlar Yayınevi.
• Turan, O. (1979) “Türk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi Tarihi”, Cilt: I-Iı, Üçüncü Baskı, İstanbul: Nakışlar Yayınevi.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1977) “Osmanlı Tarihi”, C. Iıı, Iı. Kısım, 2. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1975) “Osmanlı Tarihi: İstanbul’un Fethinden Kanuni Sultan Süleyman’ın Ölümüne Kadar”, C. Iı, 3. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1969) “Anadolu Beylikleri Ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri”, 2. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ülker, N. (1994) “Xvıı. Ve Xvııı. Yüzyıllarda İzmir Şehri Tarihi I: Ticaret Tarihi Araştırmaları”, İzmir: Akademi Kitabevi.
• Yalçın, A. (1979) “Türkiye İktisat Tarihi”, Ankara: Ayyıldız Matbaası.
• Yediyıldız, B. (1984) “Xvıı. Asır Türk Vakıflarının İktisâdi Boyutu”, Vakıflar Dergisi, (XVIII): 5-41.
• Zerkâ, M. A., Neccâr, A. M. (2011) “İslâm Düşüncesinde Ekonomi, Banka Ve Sigorta”, Çev. H. Karaman, İstanbul: İz Yayıncılık.
• Yoruldu, M. (2019) “Türkiye’de Vergi Kayıp Ve Kaçaklarının Önlenmesinde Meslek Mensupları Ve Bağımsız Denetçilerin Etkinliği: İzmir İli Örneği”, İstanbul: Hiper Yayın.
• Zeydan, C. (1976) “İslam Medeniyeti Tarihi”, C. III, İstanbul: Üçdal Yayınevi.