Stamp Descriptions and Titles on Coins of Turkish States

Yıl 2022, Cilt: 1 Sayı: 2, 75 - 107, 30.12.2022

Mustafa Kalkan

Öz

Stamps played an important role in the structuring process of all languages and provided the formation of letters. It took a long time for the picture language to transform into a written language. The stamps used by the old Turks have also turned into a written language over time. The stamps that the Turkish tribes put on their animals in accordance with the private property law and the short writings (tombstone, metal plate, tibia, etc.) used among the Huns turned into a literary language during the Gokturks period. It is known that noble families, who delegated minting to foreign coinage masters after their initial contact with the local culture and became the governing body, also had their seals engraved. It will be seen that the Tarnavach, Otrar, Turgesh and Tuhus tribes used their own tribe stamps on the coins they had minted. With the transition to settled life, the influence of Chinese and Sogdian culture on steppe culture will become evident, this effect has been tried to be revealed with coins. With the adoption of Islam, the old Turkish stamp tradition and local ornament marks will continue to appear on the coins. The socio-cultural change (names, titles, place names, etc.) created by the Islamic civilization on the Turks together with the settled life will be given with examples of coin texts. In our research, 2560 different coins will be examined, and the course of change of the stamps and titles of the Turkish states within the cultural generations will be exhibited. The course of transition from nomadic life to settled life and cultural change will be tried to be revealed in the light of coins. Coin samples, which are unique and have not been published anywhere else, will be brought to the literature for the first time with this research.

Anahtar Kelimeler

Turgesh, Karakhanids, Anatolian Seljuk’s, Stamp, Coin

Türk Devletlerine Ait Sikkelerde Yer Alan Damga Tasvirleri ve Unvanlar

Öz

Damgalar, bütün dillerin yapılanma süreci içerisinde önemli rol oynamış ve harflerin oluşumunu sağlamıştır. Resim dilinin, yazı diline dönüşme seyri uzun bir zaman almıştır. Eski Türklerin kullandıkları damgalar da zamanla yazı diline dönüşmüştür. Türk boylarının özel mülkiyet hukuku gereği hayvanlarının üzerine vurdukları damgalar ve Hunlar arasında kullanılan kısa yazılar (mezar taşı, metal levha, kaval kemiği vd.), Göktürkler döneminde edebi yazı dili haline gelmiştir. Yerleşik kültürlerle temas kurulduktan sonra, sikke darbının yabancı ustalara yaptırıldığı ve hakim unsur olan aksüyeklerin damgalarını da sikkelerin üzerine nakşettirdikleri bilinmektedir. Tarnavaç, Otrar, Türkeş ve Tuhus boylarının kestirdikleri sikkelerde, kendi boy damgalarını kullandıkları görülecektir. Yerleşik hayata geçişle birlikte, Çin ve Sogd kültürünün bozkır kültürü üzerindeki etkisi belirginleşecektir, bu tesir sikkelerle ortaya konulmaya çalışılmıştır. İslâmiyetin kabulü ile birlikte, eski Türk damga geleneği ve yöresel süsleme işaretleri sikkelerin üzerinde yer almaya devam edecektir. İslâm medeniyetinin yerleşik hayatla birlikte Türkler üzerinde oluşturduğu sosyokültürel değişim (isimler, unvanlar, yeradları vb.), sikke metinlerine ait örneklerle verilecektir. Araştırmamızda 2560 farklı sikke incelenerek, Türk devletlerine ait damga ve unvanların, kültür kuşakları içerisindeki değişim seyri sergilenecektir. Konargöçer hayattan yerleşik hayata geçişin seyri ve kültürel değişim, sikkelerin ışığında ortaya konmaya çalışılacaktır. Ünik olan ve başka hiçbir yerde yayınlanmayan sikke örnekleri, ilk kez bu araştırmayla literatüre kazandırılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türgeşler, Karahanlılar, Anadolu Selçukluları, Damga, Sikke, Turgesh, Karakhanids, Anatolian Seljuk’s, Stamp, Coin.

Kaynakça

• Amanbayeva, B.E., B. A. Kolçenko, A.T. Sulaymanova. (2015). “Pamyatniki VŞP na Ferganskom Otvetvlenii”, Arheologiçeskie Pamyatniki na Kırgızıstanskom Uçastke Velikogo Şelkovogo Puti, Bişkek, 74-86.
• Arslan, İ. (2012). İlk Türk-İslâm Devletlerinde Hükümdarlık ve Hâkimiyet Semboller, EKEV Akademi Dergisi, 16(51), 73-92.
• Artuk, İ. ve Artuk C. (1971). İstanbul Arkeoloji Müzeleri Teşhirdeki İslâmi Sikkeler Kataloğu, C.I, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Artuk, İ. ve Artuk C. (1993). Artukoğulları Sikkeleri, İstanbul: Sümer Kitabevi.
• Aydın, Ş. ve vd. (1994). Yapı Kredi Sikke Koleksiyonu Sergileri, C.II, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Aykut, Ş. N. (2000). Türkiye Selçuklu Sikkeleri, C.I, I. Mesud’dan I. Keykubad’a Kadar (510-616/1116-1220), İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Babayar, G. (2007). Köktürk Kağanlığı Sikkeleri Kataloğu, Ankara: TİKA Yayınları.
• Belyayev, V., Nastich, V. ve Sidiroviç, S. (2012). The Coinage of Khıtay:A New Evidence (On the Reign Title of the Western Liao Emperor Yelu Yılıe), 3 Rd Assemani Symposium on Islamic Coins, Rome-Trieste, 128-143.
• Blake, R. P. (1937). The Circulation of Silver in the Moslem East Down to the Mongol Epoch. Harward Journal of Asiatic Studies, 2(3/4), 291-328.
• Buşakov, V. (2003). Tyurski Radopleminni Tamgi u Miski ta Silski Geralditsi, Znak Visnik Ukrainskogo Gerldiçnogo Tovaristva, 31.
• Damalı, A. (2001). 150 Devlet 1500 Sultan. İslâm Sikkeleri, İstanbul: Nilüfer Damalı Eğitim Yayınları.
• Davidovich, E. A. (1954). Numizmatiçeskie Materialı Dlya İstorii Razvitiya Feodalnıh Otnoşeniy v Sredney Azii pri Samanidah, Trudı AN TadjSSR, 27, 69-117.
• Davidovich, E. A. (1979). Hoards of Ancient and Medieval Coins in Tajikistan, Moskov: Vostochnaia Literatura Publishing.
• Fedorov, M. N. (1974). Politiçeskaya İstoriya Karahanidov ve Kontse Pervoy i Vtoroy Çetverti XI Veke. Numizmatika i Epigrafika, XI, 158-178.
• Fedorov, M. N. (2004). Qarakhanid Coins as so Source fort the History of Saghaniyan. The Numismatic Chronicle, 164, 201-208.
• Fedorov, M. N. (2014). The Osh Hoard of Copper Silver-Washed Dirhams Minted c.1128-1132, The Numismatic Chronicle, 162, 312-321.
• Gardner, P. ve D. Litt. (1886). The Coins of the Greek and Scythic Kings of Bactria and India, The British Museum, London: Printed by Order of the Trustees.
• Galib, İ. (1311). Meskukat-ı Türkmeniye Kataloğu, C. I, Kostantiniye: Maarif Matbaası.
• Genç, R. (2002). Karahanlı Devlet Teşkilatı, Ankara: TTK Yayınları.
• Gözlü, A. (2017). Batı Anadolu Polislerinin (Kent Devletlerinin) Jeopolitiği ve Oluşumu”, Foklor/Edebiyat, 23(89), 27-36.
• İzmirlier, Y. (2010). Anadolu Selçuklu Paraları, İstanbul: Mas Matbaacılık.
• Haug, R. J. (2010). The Gate of Iron The Making of the Eastern Frontier, Michigan: Unpublished Doctoral Thesis.
• Hunkan, Ö. S. (2011). Türk Hakanlığı (Karahanlılar), İstanbul: IQ Yayınları.
• Kamışev, A. (2002). Rannesrednevekovıy Manetnıy Kompleks Semîreçya, Bişkek: İzd. Rarited İnfo.
• Kaşgari, M. (2007). Divanü Lugati’t Türk, Haz.R. Dankoff, Çev.S. T. Yurteser, S. Erdi, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Klyastorniy, S. G. (1986). “Osnovnıe Çertı Sotsialnoy Strukturı Drevnetyurkskıh Gosudarstv Tsentralnoy Azii (VI-X vv.), Klassı i Sosloviya v Dokapitalistiçiskih Obşçestvah Azii”, Problemı Sotsialnoy Mobilnosti, Moskva: Nauka, 217-228
• Koçnev, B. D. (1975). K İstorii Denejnogo Obraşçeniya v Sredney Azii v XI. XII. vv.. İMKU, Vıp. 12, 170-175.
• Koçnev, B. D. (1980). Novıe Dannıe po Genelogii i Hronologii Karahanidov. III Vsesoyuznaya Tyurkologiçeskaya Konferentsiya, Literatura i İstoriya, TD. Taşkent, 147-149.
• Koçnev, B. D. (1984). Zametki po Srednevekovoy Numizmatike Sredney Azii, Çast 6 (Rannee Srednevekove, Samanidi, Karahanidi). İstoriia Materialnoy Kulturi Uzbekistana, 19, 185-205.
• Koçnev, B. D. (1988). Togrıl Han i Togrıl Tegin (Numizmatiçeskie Dannıe k İstorii Vostoçnıh Karahanıdov vo Vtoroy Polovine XI v.). EC., XXIV, 57-67.
• Koçnev, B. D. (1989). Voprosı Atributsii Rannekarahanidskih Monet, VİİSİD, 1, 255-267.
• Koçnev, B. D. (1990). “Torgovıe Svyazi Vostoçnogo Turkestana i Sredney Azii XI.-XII vv. Po Numizmatçeskim Dannım”, Formirovanıe i Razvitie Trass Velikogo Şelkovogo Puti v Tsentralnoy Azii v Drevnosti i Srednevekove, TD., Taşkent, 157-159.
• Koçnev, B. D. (1994). Drevneyşiy Samanidskiy Fels, Vserossiyskaia Numizmatiçeskaia Konferentsia, Tezisi Dokladov, St. Petersburg, 101-02.
• Koçnev, B. D. "Svod Nadpisey na Karahanidskih Monetah: Antroponimı i Titulatura, Çast 1", VİİSİD, Vıp. IV, Moskva, 1995, ss. 201-276.
• Koçnev, B. D. (1995). “Moneti Mukanni”, Arxeologiia i Hudojestvennaia Kultura Sentralnoy Azii: Tezisi Dokladov Nauçnoy Konferensii, Taşkent, ss. 32-33.
• Koçnev, B. D. "Svod Nadpisey na Karahanidskih Monetah: Antroponimı i Titulatura, Çast 2", VİİSİD, Vıp. V, Moskva, 1997, ss. 245-314.
• Koçnev, B. D. “Sredneaziatskie Kufiçeskie Felsi s İzobrajeniem Konia”, Numizmatika Sentralnoy Azii, IV, Taşkent, 1999, ss. 42-56.
• Koçhnev, B. D. (2001). La chronologie et la Généalogie des Karakhanides du Point de vue de la Numismatique. Études Karakhanides (Cahiers d‟Asie Centrale, 9), Tachkent -Aix-en-Provence, 49-75.
• Koçhnev, B. D. (2001a). Les Monnaies de Muqanna. Studia Iranica, 30, 1, 143-50.
• Koçnev, B. D. (2004). Svod Nadpisey na Karahanidskih Monetah: Antroponimı i Titulatura, Çast 3. VİİSİD, VI, 261-291.
• Koçnev, B. D. (2006). Numizmatiçeskaya İstoriya Karahanidskogo Kaganata (991-1209), Sofya:M:OOO İzdatelskiy Dom Sofiya.
• Korkmaz, T. (2018). Hazar Devletine Ait Şehir ve Kaleler. XVIII. Türk Tarih Kongresi Bildiri Özetleri Kitabı, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 367-385.
• Кошевар В. Г. (2008) Новыетипы караханидских монет Куз Ордуи Барсхана. МИАК, вып. 3, Бишкек, 85-89.
• Koshevar, V. G. (2010). Coin Finds on the Territory of Kyrgyzstan: from Antiquities to the Middle Ages, Bulletin of IICAS, 12, 1-21
• Koshevar, V. G. (2014). O Nahodkah Monet s Titulom Seldjuka Malik Şaha v Kırgızstane", "On the Finding of Coins with the Title of Seljuk Malik Shah in Kyrgyzstan", Golden Horde Numismatics, 4, 167-171.
• Koshevar, V. G. (2016). Monetı iz Çuyskoy Dolinı Perioda Pravleniya Karahıtayev, Euraziyanın Medeni Murası (Ejelgi Deuirlerden Bugingi Künge Deyin), Ğılımi Makalalar Jinağı, Almatı: E H. Mergulan Atındağı Arheologiya İnstitütı, 356-371.
• Kucur, S. S. (2013). Türkiye Selçuklu Sikkelerinde Unvan Lakab ve Künyeler. Birinci Uluslararası Anadolu Para Tarihi ve Numismatik Kongresi Bildiriler Kitabı, 361-368.
• Kucur, S. S. (2018). İlk Müslüman Türk Devletlerinde Hanedan Üyelerinin Unvanları. Afyonkarahisar I. Türk Tarihi Sempozyumu Türklerde Devlet Bildiriler, 19-21 Ekim 2017, Afyon, 497-515.
• Kucur, S. S. (2018). Selçuklunun İktidar Alameti Sikkeler. Derin Tarih, 12, 100-105.
• Kucur, S. S. (2019). Türkiye’de Selçuklu Meskûkâtının Meseleleri Hakkında Bazı Tespitler. Selçuklu Tarihi ve Tarihçiliğinin Temel Meseleleri, 465-469.
• Küçükaşçı, M. S. (2009). Seyyid. TDVİ, 37, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Necef, Ekber N. (2005). Karahanlılar, İstanbul: Selenge Yayınları.
• Lure, P. B. (2010). Karluki i Yaglakarı v Sogdiyskoy Numizmatike Semîreçya. Drevnie Kulturı Evrazii, S. Peterburg:RA İİMK.
• Melyukova, A. İ. (2009). İskitler ve Sarmatlar. D. Sinor (Ed.). Erken İç Asya Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Odabaşı, Z. (2019). Türk Devletlerinde Kullanılan İdari Unvanlar. OSMED, 5(9), 165-192.
• Omorov, J. D. (2002). Kırgızstandın Numizmattık Murası, Bişkek: Kırgız Respuklikasının Uluttuk Bankı.
• Pietraszewski, I. (1843). Numi Mohammedani, Berolini: Apud Alexandrum Duncker.
• Pole, S. L. (1889). Catalogue Oriental Coins in the British Museum, IX, London:Ulan Press.
• Şilin, Y. O. (2004). Nove u Numizmatsi Karahanidiv. The World of the Orient, 2, 119-145.
• Taşağıl, A. (2014). Gök-Türkler, C. I.II. III, Ankara: TTK Yayınları.
• Tekin, O. (1992). Antik Nümismatik ve Anadolu (Arkaik ve Klasik Çağlar), İstanbul: Kanaat Matbaası.
• Tevhid, A. (1321). Meskûkât-ı Kadimi İslâmiye Kataloğu, C.IV, Kostantiniye: Marif Nezareti Yayınları.
• Tezcan, M. (2012). Yabgu Unvanı ve Kullanımı (Kuşanlar’dan İlk Müslüman Türk Devletlerine Kadar). Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 48, 305-342.
• Usta, A. (2020). Türkler ve İslâmiyet, İlk Müslüman Türk Devleti Samaniler, İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Uykur, R. (2017). Madenden Yansıyan Tarih Artuklu Sikkeleri, Ankara: AKM Yayınları.
• Vaynberg, B.İ. (1977). Monetı Drevnogo Horezma, Moskva: İzd., Nauka.