A Qualitative Analysis on the Teaching of Basic Religious Knowledge Course in Imam-Hatip High Schools

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 1, 84 - 109, 22.03.2025

Fatih Çakmak

https://doi.org/10.18039/ajesi.1401985

Öz

Man has intelligence and will, and with these features he is a being that can be trained. The main purpose of the study is to make a qualitative analysis on the teaching of Basic Religious Knowledge (BRK) course in Imam-Hatip High Schools (İHHS) For this purpose, the curriculum, basic philosophy and objectives of the TDB course were examined in the study.. The units and achievements of the BRK course were examined and the achievements were taxonomically classified. Critical issues of the BRK course are covered under the headings of faith, worship and morality, and current issues and problems in the BRK course are included. Ultimately, the study is completed by revealing the methods and techniques that can be used while teaching the BRK course. This research is a study with a qualitative pattern. Document analysis technique was used in the study. The current İHHS Basic Religious Knowledge course curriculum constitutes the data of the document analysis technique. Considering the basic philosophy, achievements and scope of the BRK course, it is an important requirement that this course be taught in high quality. In addition, considering the responsibility of today's young people to gain the knowledge and perception they need to have on the basic issues of Islam such as faith, worship and morality, in accordance with the essence of Islam, the importance of teaching the BRK course in a qualified manner both in secondary and high schools and in İHHS is obvious. In fact, the importance of the course for the current problems and solutions that may cause different understandings and experiences about Islam is obvious. This research emphasizes these needs while analyzing the curriculum of this course, tries to improve the quality of the course and contribute to the field. The basic philosophy of the course is to enable students to learn their responsibilities towards Allah and His Messenger, to be aware of their individual and social responsibilities, to learn the issues related to faith, worship, morality and social life at a basic level, and to grow up as individuals who are consistent in terms of moral attitudes and attitudes. Of the 47 learning outcomes determined in accordance with this purpose, 37 are related to the cognitive domain and 10 are related to the emotional domain. In order to achieve these outcomes, the BRK course is based on faith, worship and ethics. While teaching these topics, teachers of BRK courses should try to address current issues in the teaching of faith, worship and ethics and to improve the quality of the course by using contemporary teaching methods and techniques.

Anahtar Kelimeler

basic religious knowledge course, basic religious knowledge course curriculum, Imam-Hatip High School, religious education, religious education courses

İmam-Hatip Liselerinde Temel Dini Bilgiler Dersinin Öğretimi Üzerine Nitel Bir Analiz

Öz

İnsan akıl ve irade sahibidir ve bu özellikleriyle eğitilebilen bir varlıktır. Çalışmanın temel amacı, İmam-Hatip Liselerinde (İHL) Temel Dini Bilgiler (TDB) dersinin öğretimi üzerine nitel bir analiz yapmaktır. Bu amaçla çalışmada TDB dersinin öğretim programı, temel felsefesi, amaçları incelenmiştir. TDB dersinin ünite ve kazanımları incelenmiş, kazanımların taksonomik sınıflaması yapılmıştır. TDB dersinin ana konuları iman, ibadet, ahlak başlıklarında işlenmiş, TDB dersinde mevcut güncel konular ve problemlere yer verilmiştir. Sonuçta çalışma, TDB dersini işlerken nelere dikkat edilmesi gerektiği ve daha nitelikli bir TDB dersi işlenmesi konusuna vurgu yaparak tamamlanmaktadır. Bu araştırma nitel desenli bir çalışmadır. Çalışmada doküman analizi tekniği kullanılmıştır. İHL Temel Dini Bilgiler dersi öğretim programı, doküman analizi tekniğinin verilerini oluşturmaktadır. TDB dersinin temel felsefesi, kazanımları, kapsamı düşünüldüğünde bu dersin kaliteli bir şekilde işlenmesi önemli bir gereksinimdir. Ayrıca bugünün gençlerinin iman, ibadet ve ahlak gibi İslam’ın temel konuları üzerine sahip olmaları gereken bilgi ve algıyı İslam’ın özüne uygun olarak kazanmaları sorumluluğu da düşünüldüğünde TDB dersinin hem ortaokul ve liselerde hem de İHL okullarında nitelikli işlenmesinin önemi ortadadır. Hatta İslam’a dair farklı anlayış ve yaşantıların ortaya çıkmasına neden olabilecek güncel problemler ve çözümü için de dersin önemi ortadadır. İşte bu araştırma bu dersin öğretim programını analiz ederken bu gereksinimlere vurgu yapmakta, dersin kalitesini arttırmaya ve alana katkı sağlamaya çalışmaktadır. Dersin temel felsefesi, öğrencilerin Allah ve Resulüne karşı sorumluluklarını öğrenmeleri, bireysel ve toplumsal sorumluluklarının farkında olmaları, iman, ibadet, ahlak ve sosyal hayatla ilgili konuları temel düzeyde öğrenmeleri, ahlaki tavır ile tutumlar açısından tutarlılık gösteren bireyler olarak yetişmelerini sağlamaktır. Bu amaca uygun olarak belirlenen 47 kazanımının 37’si bilişsel alanla, 10’u duyuşsal alanla ilgilidir. Bu kazanımlara ulaşabilmek için TDB dersi iman, ibadet ve ahlak konularını temele almaktadır. TDB dersi öğretmenleri bu konuları işlerken iman, ibadet ve ahlak öğretiminde güncel sorunları ele almaya, çağdaş öğretim yöntem ve teknikleri kullanarak dersin niteliğini artırmaya çalışmalıdırlar.

Anahtar Kelimeler

din eğitimi, din öğretimi alan dersleri, İmam-Hatip lisesi, temel dini bilgiler dersi, temel dini bilgiler dersi öğretim programı

Etik Beyan

Araştırma etik kurul izni gerektiren bir çalışma değildir.

Destekleyen Kurum

Araştırma herhangi bir kurum tarafından desteklenmemektedir.

Kaynakça

• Ağırakça, P., G. (2018). Temel Dini Bilgiler Dersinin Öğretimi. E. Keskiner (Ed.), İmam hatip liselerinde mesleki din öğretimi içinde (s. 1-40). Yekder Yayınları
• Altaş, N. (2004). Gençlik döneminde din olgusu ve liselerde din öğretimi. Nobel yayın dağıtım.
• Altıntaş, M. E. (2014). Ahlak eğitimine feminist bir yaklaşım: Özen yaklaşımı. Bilimname, 26(1) 99-120. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/40619 adresinden 3.11.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Ay, M. (2011). Kelam’da akıl iman ilişkisi: temel teolojik yaklaşımlar. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 52(1), 49-68. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000001056 adresinden 12.10.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Bilgin, B. (1988). Eğitim bilimi ve din eğitimi. Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Bümen, N. T. (2006). Program geliştirmede bir dönüm noktası: Yenilenmiş Bloom taksonomisi. Eğilim ve Bilim, 31(142), 3-14. http://egitimvebilim.ted.org.tr/index.php/EB/article/view/837 adresinden 6.10.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Ceyhan, M. A. (2018). Allah-insan iletişimi açısından vahiy. Kader, 16(2), 347-372. https://doi.org/10.18317/kaderdergi.455271 adresinden 30.9.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Coşkun, C. (2019). Din-bilim ilişkisi ve çatışmanın araçsallığı. Bilimname, 37(1), 1057-1084. https://doi.org/10.28949/bilimname.532720 adresinden 25.11.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Creswell, J. W. (2017). Araştırma deseni, nicel, nitel ve karma yöntem yaklaşımları, (S. B. Demir, Çev.; 3. Baskı). Eğiten Kitap Yayınları.
• Çağrıcı, M. (1989). Ahlak. Türkiye diyanet vakfı İslam ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/ahlak#1, adresinden 1.11.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Demirel, Ö. (2015). Eğitimde program geliştirme. (23. Baskı). Pegem Akademi.
• Durmuş, B. (2017). 4. Sınıf din kültürü ve ahlak bilgisi dersi öğretim programı kazanımlarının Bloom ve revize edilmiş Bloom taksonomilerine göre değerlendirilmesi. Akdeniz Eğitim Araştırmaları Dergisi 21, 44-58. file:///C:/Users/Fatih/Downloads/mjer-365-manuscript-1946041.pdf adresinden 6.10.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Ekşioğlu, H. (2011). İnanç veya dünya görüşüne sahip olma tarzıyla psikolojik iyi olma arasındaki ilişki (Yayın No. 280735) (Yüksek lisans tezi, Cumhuriyet Üniversitesi). YÖK Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden 2.10.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Erken, B. (2020). Hukuki temelde Türkiye’de zorunlu din dersi. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 28(1), 237-263. https://doi.org/10.15337/suhfd.659796 adresinden 7.9.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Ertürk, S. (1972). Eğitimde program geliştirme. Meteksan Yayınları.
• Esen, M. (2008). İman kavramı üzerine. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 49(1), 79-91. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000000956 adresinden 9.10.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Gül, G. (2004). Birey toplum eğitim ve öğretmen. Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, 1, 223-236. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/93027 adresinden 2.9.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Gümrükçüoğlu, S. (2013). Kur’an’da Allah ve insan arasındaki iletişim kodları. The Journalof Academic Social Science Studies, 6, 837-862. DOI : 10.9761/JASSS983 adresinden 30.9.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Günaydın, M. (2009). Din kültürü ve ahlâk öğretiminin ilköğretim ve liselerde zorunlu ders olmasına Prof. Dr. Hüseyin Atay’ın katkıları. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 9(1), 287-304. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/52375 adresinden 7.9.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Güneş, Y. (2011). İslam ahlakının temel özellikleri. EKEV Akademi Dergisi, 15 (49), 93-104. https://isamveri.org/pdfdrg/D01777/2011_49/2011_49_GUNESY.pdf adresinden 2.11.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Harman, Ö. F. (2001). İslam, Vahiy geleneği içinde İslâm, TDV İslam Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/islam#2-vahiy-gelenegi-icinde-islam adresinden 27.9.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Harman, V. (2015). Psiko-sosyal kelâm: İman kavramı bağlamında duygu, düşünce ve davranış etkileşimi. Namık Kemâl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(2), 36-71. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/226569 adresinden 10.10.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Hökelekli, H. (2011). Din Psikolojisi. (9. Baskı). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• İder, S. (2022). İbadet ve ruh sağlığı ilişkisi yönüyle ibadet eğitimi. Selçuk Üniversitesi Sosyal ve Teknik Araştırmalar Dergisi, 1.Uluslararası Sosyal ve Teknik Bilimler Sempozyumu Özel Sayısı, 22(1), 38-46. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/3275323 adresinden 20.10.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Kale, A. ve Güneş, A. (2022). DKAB ve İHL meslek dersleri öğretmenlerinin deizme bakışı. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 22, 346-375. https://doi.org/10.32950/rteuifd.1189533 adresinden 17.11.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Kaya, M. ve Küçük, N. (2017). İbadetler ile hayatın anlamı ve psikolojik iyi olma arasındaki ilişkinin incelenmesi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 42, 17-44. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/342319 adresinden 2.10.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Kulaksızoğlu, A. (2018). Ergenlik psikolojisi. (20. Baskı). Remzi Kitabevi.
• Kılıç, R. (1996). Ahlakın dini temeli. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kıral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15, 170-189. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1156348 adresinden 23.9.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Kotan, İ. (2015). Ortaöğretimde bazı seçmeli dini derslere ilişkin öğrenci öğretmen ve yönetici görüşlerinin incelenmesi (Yayın No. 394939) (Yüksek lisans tezi, Akdeniz Üniversitesi). YÖK Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden 12.11.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Menküç, D. (2019). Din kültürü ve ahlak bilgisi öğretmenlerinin görüşleri ışığında liselerde deizm düşüncesi. (Yayın No. 557634) (Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi). YÖK Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden 17.11.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Meydan, H. (2013). Din, ahlak ve değerler alanı seçmeli derslerinin öğrenci görüşleri doğrultusunda değerlendirilmesi. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 40, 219-250. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/31189 adresinden 10.9.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Meydan, H. (2014). Okulda değerler eğitiminin yeri ve değerler eğitimi yaklaşımları üzerine bir değerlendirme. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(1), 93-108. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/40229 adresinden 6.11.2023 tarihinde erişilmiştir.
• MEB. (2018). Anadolu imam hatip lisesi ve hazırlık sınıfı bulunan anadolu imam hatip lisesi haftalık ders çizelgesi. Ankara: MEB. Erişim adresi: https://dogm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2022_08/22161029_AYHL_HDC_2022-63_UygulamalY_22082022_1.pdf adresinden 16.9.2023 tarihinde erişilmiştir.
• MEB. (2018). Temel dini bilgiler dersi öğretim programı. Ankara: MEB. Erişim adresi: https://dogm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_08/17174814_AYHL_TemelDiniBilgiler_2017.pdf adresinden 16.9.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Nas, M. (2018). Çocukluk dönemi gelişimi ve din eğitimi. Talim, 2(2), 289-325. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/993076 adresinden 4.9.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Oğuzkan, A. F. (1974). Eğitim terimleri sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Okumuş, E. (2014). Din ve sosyalleşme. Turkish Studies, 9(11), 429-454. DOI: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.7398 adresinden 20.11.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Özdemir, A. (2015). Kur’an’da ihlas. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3(2), 153-166. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/303766 adresinden 26.10.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Özkan, H. (2022). Din eğitimi çerçevesinde ibadetlerin, irade eğitimi ve zaman yönetimiyle ilişkisi. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9(1), 323-352. https://doi.org/10.17859/pauifd.1103470 adresinden 20.10.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Öztürk, F. (2008). İsmail Hakkı Baltacıoğlu'nun eğitim öğretiminde "iman" ve "ahlak" kavramı. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi, 41(1), 223-239. DOI: 10.1501/Egifak_0000000196 adresinden 11.10.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Peker, H. (2018). Tanrı ve din tasavvuru bağlamıyla deizm ve yayılımı üzerine. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5(8), 13-42. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/495228 adresinden 15.11.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Peker, H. (1993). Din psikolojisi. Sönmez Matbaası.
• Sak, R., Sak, İ.T.Ş., Şendil, Ç.Ö. ve Nas, E. (2021). Bir araştırma yöntemi olarak doküman analizi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4(1), 227-250, https://doi.org/10.33400/kuje.843306 adresinden 23.9.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Sancaklı, S. (2000). Hz. Peygamber'in ibâdetlerde öngördüğü i'tidâl ve kolaylık anlayışı. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9(1). https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/144003 adresinden 24.10.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Selçuk, M. (1991). Çocuğun eğitiminde dini motifler. (2. Baskı). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Sevinç, S. (2020). İhlâs kavramının tahlili (sözlük bilim ve Kur’ân âyetleri özelinde). Din ve Bilim-Muş Alparslan Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi, 3(2), 49-67. https://doi.org/10.47145/dinbil.823387 adresinden 26.10.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Sinanoğlu, M. (1999). İbadet, Etimoloji ve Tanım, TDV İslam Ansiklopedisi, Erişim adresi: https://islamansiklopedisi.org.tr/ibadet#1-etimoloji-ve-tanim adresinden 17.10.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Şahin, İ. (2005). Hedeflerin aşamalı sınıflaması”. M. Öztürk (Ed.) Öğretimde planlama ve değerlendirme içinde (s. 99-134). Lisans Yayınları.
• Şentürk, H. (1994). İbadetin manası ve fonksiyonları üzerine psikolojik bir bakış denemesi. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1, 139-158. http://ktp.isam.org.tr/pdfdrg/D01535/1994_1/1994_1_SENTURKH.pdf adresinden 17.10.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Tekin, İ. (2018). İnsan-ı kâmil anlayışı bağlamında ahlak eğitimine kuramsal bir yaklaşım. (Yayın No. 502384) (Doktora tezi, Sakarya Üniversitesi). YÖK Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden 2.11.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Türk Dil Kurumu, (2023). Ahlak. Güncel Türkçe Sözlük, https://sozluk.gov.tr/ adresinden 1.11.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Tosun, C. (2001). Din eğitimi bilimine giriş. Pegem Akademi Yayınları.
• Tosun, C. (2018). Din eğitimi-öğretimi ve mezhep. İslami Araştırmalar Dergisi, 29(2), 257-267. https://www.islamiarastirmalar.com/upload/pdf/b06c61d2d2036ac.pdf adresinden 23.11.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Tutkun, Ö. F. (2012). Bloom’un yenilenmiş taksonomisi üzerine genel bir bakış. Sakarya Üniversitesi Eğitim Dergisi, 2(1), 14-22. https://www.acarindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423911421.pdf adresinden 6.10.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Türk, E. (2014). Çocukluk döneminde duygusal gelişim ve din eğitimi. Marife, 14(3), 143-158. http://marife.org/tr/download/article-file/493939 adresinden 2.9.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Akademik ve Mesleki Yayınlar.
• Yılmaz, M. (2014). İnanç öğrenme alanları açısından lise din kültürü ve ahlak bilgisi ders kitaplarının incelenmesi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(3), 117-134. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/32490 adresinden 22.11.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Yürük, T. (2015). Temel dini bilgiler dersi ile DKAB derslerinde ibadet öğretiminin içerik açısından karşılaştırılması. Toplum Bilimleri Dergisi, 9(17), 223-249. https://isamveri.org/pdfdrg/D03402/2015_17/2015_17_YURUKT.pdf adresinden 9.9.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Zümrütkal, S. ve Arslantaş, H. A. (2021). Değer eğitimi perspektifinde öğretmen rolü. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 50, 240-253. https://doi.org/10.17498/kdeniz.936376 adresinden 7.11.2023 tarihinde erişilmiştir.