The Reflections of Ottoman Education in the Istanbul Press Over Time (1918-1919)

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 1, 217 - 249, 22.03.2025

Emrah Berkant Patoğlu

https://doi.org/10.18039/ajesi.1586728

Öz

The history of the press in the Ottoman Empire is remarkably rich and vibrant. Throughout this period, numerous newspapers, magazines, and other publications emerged. The first official Ottoman newspaper, Takvim-i Vekayi, was published in 1831. Initially, it only featured the sultan’s decrees and state announcements, but later expanded to include national and international news and articles. Following the publication of Takvim-i Vekayi, the Ottoman press rapidly developed. By the late 19th century, many newspapers and magazines were being published in Istanbul and other cities, including notable ones such as Servet-i Funun, Sehbal, Tercuman-i Hakikat, and Sabah. Additionally, literary and scientific journals like Mecmua-i Funun and the Ministry of Public Education’s periodical were also published. These periodicals played a significant role in shaping public opinion and disseminating new ideas, especially during the late Ottoman period, which saw substantial political and social transformations. The aim of this study is to examine the educational institutions operating in the Ottoman Empire, especially institutions such as sultani, darulmuallimin, darulmuallimat, and darulfunun, as featured in the Zaman newspaper, which was included in the publication life during the Second Constitutional Period. This includes the policies implemented for the development of these institutions, the management of education, and the news related to education in this context. The data obtained in the study were analyzed using the content analysis method, a qualitative research technique. It was found that out of the 480 issues published throughout its lifetime, Zaman included a total of 332 articles related to education. Of these articles, 36.75% were about Educational Reforms and Policies, 23.80% concerned Educational Administration, 21.39% addressed the Social and Cultural Effects of Education, 13.25% focused on the Development of Educational Institutions, and 4.82% related to the Educational Process and Assessment.

Anahtar Kelimeler

history of education, history of the Press, Ottoman History, Zaman Newspaper

Osmanlı Eğitiminin İstanbul Basınına Zaman İçindeki Yansımaları (1918-1919)

Öz

Osmanlı Devleti’nde basın tarihi oldukça zengin ve renkli bir geçmişe sahiptir. Bu süreçte pek çok farklı gazete, dergi ve diğer yayın organları ortaya çıkmıştır. İlk Osmanlı resmi gazetesi, 1831 yılında Takvîm-i Vekāyi’ adıyla yayımlanmaya başlamıştır. Gazetede ilk olarak sadece padişahın emirleri ve devlet işlerine dair duyurular yayımlanmaktayken sonraları ulusal ve uluslararası olaylara dair haberler ve makaleler de yayımlanmaya başlanmıştır. Takvîm-i Vekāyi’’nin yayımlanmasından sonra Osmanlı basını hızla gelişme göstermiştir. Nitekim 19. yüzyılın sonlarına doğru, İstanbul ve diğer şehirlerde pek çok gazete ve dergi yayımlanmaya başlamıştır ki bunlar arasında Servet-i Fünûn, Şehbal, Tercümân-ı Hakîkat ve Sabah gibi ünlü gazeteler de bulunmaktadır. Bunun yanı sıra edebiyat ve sanat ağırlıklı Mecmûa-i Fünûn ve eğitim konularını içeren Maarif-i Umumiye Nezareti Mecmuası gibi edebiyat ve ilim dergileri de yayımlanmıştır. Bu süreli yayınlar, özellikle devletin önemli siyasi ve sosyal değişimler geçirdiği geç Osmanlı döneminde, kamuoyunun şekillenmesinde ve yeni fikirlerin yayılmasında oldukça önemli bir rol oynamıştır. Bu çalışmanın amacı, II. Meşrutiyet Dönemi’nde yayın hayatına dâhil olan Zaman gazetesinde yer alan sultânî, dârülmuallimîn, dârülmuallimât ve dârülfünûn gibi kurumlar başta olmak üzere Osmanlı Devleti’nde faaliyet gösteren eğitim kurumlarına, bu kurumların gelişimi için uygulanan politikalara, eğitim yönetimine ve bu minvaldeki eğitime yönelik haberleri incelemektir. Çalışmada doküman analizi ile elde edilen veriler nitel araştırma türlerinden içerik analizi yöntemi ile incelenmiş ve analiz edilmiştir. Yayın hayatı boyunca 480 nüshası yayımlanan Zaman gazetesinde eğitimle ilgili toplam 332 habere yer verildiği tespit edilmiştir. Bu haberlerin %36,75’inin Eğitim Reformları ve Politikaları, %23,80’inin Eğitim Yönetimi, %21,39’unun Eğitimin Sosyal ve Kültürel Etkileri, %13,25’inin Eğitim Kurumlarının Gelişimi, %4,82’sinin ise Eğitim Süreci ve Değerlendirme ile ilgili olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

eğitim tarihi, basın tarihi, Osmanlı tarihi, Zaman Gazetesi

Kaynakça

• Adıvar, H. E. (2013). Mor salkımlı ev. Can Yayınları.
• Arabacı, C. (2010). İttihat ve Terakki basını. H. Aydın (Ed.), II. Meşrutiyet Devrinde basın ve siyaset içinde (s. 73-172). Palet Yayınları.
• Atalay, T. (2007). Yerel eğitim tarihi kaynağı olarak Diyarbekir vilayet gazetesi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 48(1), 135-151. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000000933 adresinden 20.07.2024 tarihinde erişilmiştir.
• Ayhan, B. (2010). II. Meşrutiyet Döneminde İttihat ve Terakki, siyaset ve basın. H. Aydın (Ed.), II. Meşrutiyet Devrinde basın ve siyaset içinde (s. 43-72). Palet Yayınları.
• Birinci, A. (2002). 31 Mart Vak’ası’nın bir yorumu. Türkler Ansiklopedisi (Cilt 13, ss. 335-374). Ankara.
• Cohen, L., Manion, L., & Morrison, K. (2021). Eğitimde araştırma yöntemleri. (E. Dinç, K. Kıroğlu, Çev.). Pegem Akademi.
• Cücük, E., ve Işıktaş, E. (2021). The anatomy of a student uprisal: The case of the Bursa Sultani (1914) from the perspective of political considerations in the Ottoman educational system. Turkish History Education Journal, 10(1), 115-134.https://doi.org/10.17497/tuhed.896543 adresinden 14.12.2024 tarihinde erişilmiştir.
• Çakır, H. ve Aydın, H. (2010). İkinci Meşrutiyet Dönemi basın sansürü. H. Aydın (Ed.), II. Meşrutiyet Devrinde basın ve siyaset içinde (s. 237-260). Palet Yayınları.
• Çetin, S. (2022). Osmanlı mizah basınında maarif (1874-1922). Belgi Dergisi, 24(2), 319-344. https://doi.org/10.33431/belgi.1051634 adresinden 30.09.2024 tarihinde erişilmiştir.
• Demir, K. (2014). Osmanlı’da basının doğuşu ve gazeteler. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (5), 57-88. https://dergipark.org.tr/tr/pub/igdirsosbilder/issue/66810/1044845 adresinden 20.07.2024 tarihinde erişilmiştir.
• Doğan, A. (Ed.). (2023). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e (1839-1923) Osmanlı maarif nazırları ve eğitim politikaları. Nobel Yayınevi.
• Efe, İ. (2021). II. Meşrutiyet Döneminde askeri mekteplerde ıslah ve yapılandırma çalışmaları. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(2), 423-438. https://dergipark.org.tr/tr/pub/kusbd/issue/64339/884320 adresinden 14.12.2024 tarihinde erişilmiştir.
• Haykır, T. (2010). Mütareke Dönemi yayın organlarından Zaman gazetesi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Niğde Üniversitesi.
• Kaan, O. (2021). II. Meşrutiyet Dönemi siyasal gelişmelerinin Türkiye demokrasi tarihine etkileri. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 10(1), 345-368. https://doi.org/10.15869/itobiad.795518 adresinden 14.12.2024 tarihinde erişilmiştir.
• Kılıç, H. (2014). I. Dünya Savaşı’nda İstanbul basınında eğitim (İkdâm, Tanîn, Tercümân-ı Hakîkat gazetelerine göre). [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Kocabaşoğlu, U. (2010a). Hürriyet’i beklerken İkinci Meşrutiyet basını. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kocabaşoğlu, U. (2010b). İkinci Meşrutiyet’in Birinci Meşrutiyeti: “Matbuat”. H. Aydın (Ed.), II. Meşrutiyet Devrinde basın ve siyaset içinde (s. 221-236). Palet Yayınları.
• Miles, M. B., Huberman, A. M., & Saldana, J. (2023). Nitel veri analizi. (S. Akbaba Altun, A. Ersoy, Çev.). Pegem Akademi.
• Patton, M. Q. (2018). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri. (2. Baskı). (M. Bütün, S. B. Demir, Çev. Ed.). Pegem Akademi.
• Sonay, A. (2022). Osmanlı döneminde Arapça süreli yayınlar. Kebikeç, (53), 311-322. https://drive.google.com/file/d/1ErYgrKLgScWE1xR7jf3sZvlBuiZFNS7v/view adresinden 20.07.2024 tarihinde erişilmiştir.
• Sümbül, S. (2024). Osmanlı süreli yayınlarında Batı dünyasındaki bilgi kurumları ile ilgili makaleler: Batılılaşma bağlamında bir değerlendirme. Türk Kütüphaneciliği, 37(3), 175-190. https://doi.org/10.24146/tk.1284746 adresinden 20.07.2024 tarihinde erişilmiştir.
• Topuz, H. (1973). 100 soruda Türk basın tarihi. Gerçek Yayınevi.
• Topuz, H. (2003). II. Mahmut’tan holdinglere Türk basın tarihi. Remzi Kitabevi.
• Uçak, O., ve Erkal, A. (2019). Osmanlı’dan günümüze Türkiye’de yerel basının gelişim süreci. Selçuk İletişim, 12(1), 92-122. https://doi.org/10.18094/josc.397938 adresinden 20.07.2024 tarihinde erişilmiştir.
• Yıldırım, A., ve Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Zaman Gazetesi (4 Nisan 1918 - 10 Eylül 1919), S. 1-2, 4-24, 26-42, 47-75, 78-236, 238-248, 255-480.
• Zürcher, E. J. (2000). Modernleşen Türkiye’nin tarihi. (Y. S. Gönen, Çev.). İletişim Yayınları.