Ardıç Kozalağının Türkiye’deki Hasat Miktarları ve Etnobotanik Kullanımı

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 2, 91 - 98, 30.12.2020

Simge Çizgen , Gamze Tuttu , Serhat Ursavaş

Öz

Türkiye’de ardıç (Juniperus) ormanları kurmak oldukça zor bir uygulamadır. Cinsin sahip olduğu çimlenme engeli ardıçlarla ilgili pek çok işlemi, maliyet ve zaman açısından daha güç hale getirmektedir. Ancak bitkinin mevcut kullanım alanları, bu durumun nitelikli biçimde aşılıp ardıçların daha etkin halde değerlendirilmesi konusunda oldukça büyük önem taşımaktadır. Literatürde yer alan çalışmalar doğrultusunda ardıç kozalağından özellikle kalp hastalıkları ve romatizma tedavisinde tıbbi yönden yararlanıldığı dikkat çekmektedir. Aynı zamanda halk arasında yöresel kullanımlara sahip türleri (Juniperus drupacea, J. oxycedrus ve J. communis) bulunmaktadır. Bu nedenle ardıç kozalağının Türkiye’deki bu kullanım amaçlarından yola çıkarak Orman Genel Müdürlüğü, Odun Dışı Ürün ve Hizmetler Daire Başkanlığının 1989-2017 yılları arasındaki verileri incelenip ekonomik yönden katkısının mevcut durumu değerlendirilmiştir. Türkiye’de ilk olarak 2000 yılında Isparta Orman Bölge Müdürlüğünde 16.830 kg hasat ve 67.320 TL gelir kaydedilmiştir. Daha sonra Balıkesir, Kahramanmaraş, Kütahya ve Eskişehir Orman Bölge Müdürlüklerinden de ardıç kozalağı hasadı gerçekleştirilmiştir. Ardıçların Türkiye coğrafyasında sürdürülebilir yöntemlerle yeterince değerlendirilebilmesi için daha tutarlı kayıtların tutulması ve etkin bir pazarın oluşturulması yerinde olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ardıç, Etnobotanik, Hasat, Juniperus spp, Türkiye

Teşekkür

T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü, Odun Dışı Ürün ve Hizmetler Daire Başkanlığına teşekkürü bir borç biliriz.

Harvest Quantities and Ethnobotanical Uses of Juniper Cones in Turkey

Öz

In Turkey, establishing of juniper (Juniperus) forests is extremely difficult. The germination obstacle of the breed brings about number cost- and time-related difficulties in plantation of junipers. However, the current usage areas of the plant are of great importance in terms of overcoming this situation in a qualified way and making use of junipers more effectively. In line with the studies in the literature, it is noteworthy that juniper cone is used medically in the treatment of heart diseases and rheumatism. At the same time, there are some species (Juniperus oxycedrus, J. communis, and J. drupacea) that have local uses among the people. Therefore, starting from the purpose of juniper seeds in Turkey, General Directorate of Forestry, Wood Products and Services Non-economic aspects of the contribution of the Department examined data between 1989-2017 years it was assessed the current situation. Isparta Regional Directorate of Forestry in 2000 as the first in recorded revenue of 67.320 TL and 16.830 kg of harvest in Turkey. Later, juniper seed was harvested from Balıkesir, Kahramanmaraş, Kütahya and Eskişehir Regional Directorates of Forestry. Juniper geography of Turkey keeping records more consistent in order to be adequately assessed with coherent methods and the creation of an effective market will be in place.

Anahtar Kelimeler

Juniper, ethnobotany, harvest, Juniperus spp, Turkey

Kaynakça

• Adams, R.P., 2008. Juniperus of the World: The Genus Juniperus., 2nd Ed., Trafford Publ., Vancouver, B.C., Canada. Akan, H., Bakır Sade, Y., 2015. Kâhta (Adıyaman) merkezi ve Narince Köyü’nün etnobotanik açıdan araştırılması, BEÜ Fen Bilimleri Dergisi, 4-2, 219-248.
• Altay, V., Karahan, F., Sarcan, Y.B., İlçim, A., 2015. Kırıkhan İlçesi (Hatay)’nin aktarlarında ve semt pazarlarında satılan bitkiler üzerine etnobotanik bir çalışma. Biodicon, 8-2, 81-91.
• Altundağ, E., Öztürk, M., 2011. Ethnomedicinal studies on the plant resources of east anatolia, Turkey. Procedia Social and Behavioral Sciences, 19, 756–777.
• Arıtuluk, Z.C., 2010. Tefenni (Burdur) ilçesinin florası ve halk ilaçları. Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Asımgil, A., 1993. Şifalı Bitkiler, Timaş Yayınları: 176, Aile Serisi: 7, ISBN: 975-362-085-3, Timaş Yayınları, İstanbul, 336.
• Aslan, A., Mat, A., Özhatay, N., Sarıyar, G., 2007. A contibution to traditional medicine in West Anatolia. J. Fac. Pharm. Istanbul, 39, 73-83.
• Baytop, T., 1984. Türkiye’de Bitkiler ile Tedavi (geçmişte ve bugün). Sanal Matbaacılık, İstanbul, 520.
• Bozkurt, Y., Yaltırık, F., Özdönmez, M., 1982. Türkiye’de Orman Yan Ürünleri. İ.Ü. Orman Fakültesi Yayınları, İ.Ü. Yayın No:2845, O.F. Yayın No:302, İstanbul.
• Bulut, G., Tuzlacı, E., 2008-2009. Folk medicinal plants of Bayramiç (Çanakkale-Turkey). J. Fac. Pharm. Istanbul, 40, 87-99.
• Çakılcıoğlu, U., Şengün, M.T., Türkoğlu, İ., 2010. An ethnobotanical survey of medicinal plants of Yazıkonak and Yurtbaşı districts of Elazığ province, Turkey. Journal of Medicinal Plants Research, 4-7, 567-572.
• Demirhan Erdemir A., 2001. Şifalı Bitkiler Doğal İlaçlarla Gelen Tedaviler, Alfa Basım Yayım Dağıtım Ltd. Şti., ISBN: 975-316-820-9, İstanbul, 540.
• Deniz, L., Serteser, A., Kargıoğlu, M., 2011. Uşak Üniversitesi ve yakın çevresindeki bazı bitkilerin mahalli adları ve etnobotanik özellikleri. AKÜ Fen Bilimleri Dergisi 2010-01 57-72.
• Doğanoğlu, Ö., Gezer, A., Yücedağ, C., 2006. Göller Bölgesi-Yenişarbademli yöresinin önemli bazı tıbbi ve aromatik bitki taksonları üzerine araştırmalar. SDÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, Isparta, 10-1, 66-73.
• Eler, Ü., Çetin, A., 2006. Ardıç tohumunun çimlendirilme olanakları. Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi Seri: A, Sayı: 1, ISSN: 1302-7085, 33-45.
• Er, N., 1997. Juniperus communis L. subsp. nana Syme. üzerinde farmakognozik araştırmalar. Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Bilim Uzmanlığı Tezi, Ankara.
• Erenler, R., 1997. Yüksek Ardıç (Juniperus excelsa Bieb.)’ın meyvelerindeki bileşiklerin izolasyonu, yapı tayini ve aktivite testleri. Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Tokat.
• Ertuğ, F., 2004. Bodrum Yöresinde Halk Tıbbında Yararlanılan Bitkiler. 14. Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı, Bildiriler Kitabı, Eskişehir, 76-93.
• Ertuğ, F., 2014. Etnobotanik. Şu Eserde: Güner, A. ve Ekim, T. (edlr.) Resimli Türkiye Florası, cilt 1. ANG Vakfı, Flora Araştırmaları Derneği ve Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul, 319-420.
• Ezer, N., Avcı, K., 2004. Çerkeş (Çankırı) yöresinde kullanılan halk ilaçları. Hacettepe Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Dergisi, 24-2, 67-80.
• Fujita, T., Sezik, E., Tabata, M., Yeşilada, E., Honda, G., Takeda, Y., Tanaka, T., Takaishi, Y., 1995. Traditional medicine in Turkey VII. Folk medicine in Middle and West Black Sea Regions. Economic Botany, 49, 406-422.
• Gürkan, E., 2003. Bitkisel Tedavi. Marmara Üniv. Yayınları, No:699, Fak. Yay. No:19.
• Gürhan, G., Ezer, N., 2004. Halk arasında hemoroit tedavisinde kullanılan bitkiler-I. Hacettepe Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Dergisi, 24-1, 37-55.
• Güzelşemme, M., 2014. Antakya’da kullanılan tıbbi Bitkiler ile yabani gıda bitkileri. T.C. Mustafa Kemal Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Hatay.
• Kocabaş, Y.Z., Gedik, O., 2016. Kahramanmaraş il merkezi semt pazarlarında satılan bitkiler hakkında etnobotanik araştırmalar. Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 6-4, 41-50.
• Koç, T., 2002. Bitkilerle Sağlıklı Yaşam. Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Yayınları, 102-104. Korkmaz, M., Karakurt, E., 2015. Kelkit (Gümüşhane) ilçesinde H-halk ilacı olarak kullanılan bitkilerin belirlenmesi üzerine etnobotanik bir çalışma. Biodicon, 8-3, 290-303.
• Kumbul Doğuç, D., Gürbüz, N., Aylak, F., Şavik, E., Gültekin F., 2012. Farklı dozlarda Ardıç yağının sıçan karaciğerinde antioksidan enzimler üzerine etkisi. SDÜ Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 3-2.
• Macit, M.G., Köse, Y.B., 2015. Oltu (Erzurum) yöresinde halk ilacı olarak kullanılan tıbbi bitkiler. Biodicon, 8-2, 74-80.
• Oral, D.Ç., 2007. Konya ilinde kullanılan halk ilaçları üzerinde etnobotanik araştırmalar. Gazi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Orhan, N., 2011. Şeker hastalığına karşı halk ilacı olarak kullanılan Juniperus türleri üzerinde farmakognozik araştırmalar. Gazi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara.
• Özatkan, G., 2009. Kızılcahamam ilçesi halk ilaçları. Gazi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Özhatay, N., Koçak, S. 2010-2011. Plants used for medicinal purposes in Karaman province (Southern Turkey). J. Fac. Pharm. Istanbul, 41, 75-89.
• Polat, R., Satıl, F., 2012. An ethnobotanical survey of medicinal plants in Edremit Gulf (Balıkesir-Turkey). Journal of Ethnopharmacology, 139, 626-641.
• Polat, R., Satıl, F., Selvi, S., 2013. Havran ve Burhaniye (Balıkesir) yörelerinde el sanatlarında yararlanılan bitkiler üzerine etnobotanik araştırmalar. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 29-1, 1-6.
• Salido, S., Altarejos, J., Nogueras, M., Sanchez, A., Pannecouque, C., Witvrouw, M. 2002. Chemical studies of essential oils of Juniperus oxycedrus subsp. badia. J. Ethnopharmacol, 81, 129-34.
• Sanchez, F., Gamez, MJ., Jimenez, I., Jimenez, J., Osuna, JI., Zarzuelo, A., 1994. Hypoglycemic activity of juniper berries. Planta Med, 60-3, 197-200.
• Sargın, S.A., Akçiçek, E., Selvi, S., 2013. An ethnobotanical study of medicinal plants used by the local people of Alaşehir (Manisa) Turkey. J. of Ethnopharmacology, 150, 860–874.
• Sargın, S.A., 2015. Ethnobotanical survey of medicinal plants in Bozyazı district of Mersin, Turkey. J. of Ethnopharmacology, 173, 105-126.
• Sarı, A.O., Oğuz, B., Bilgiç, A., Tort, N., Güvensen, A., Şenol, S.G., 2010. Ege ve Güney Marmara Bölgelerinde halk İlacı olarak kullanılan bitkiler. J. of AARI, 20-2, 1-21.
• Şimşek, I., Aytekin, F., Yeşilada, E., Yıldırımlı, Ş., 2004. Anadolu’da Halk Arasında Bitkilerin Kullanılış Amaçları Üzerinde Etnobotanik Bir Çalışma. 14. Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı, Bildiriler Kitabı, Eskişehir, 434-457.
• Tuttu, G., 2017. Tosya (Kastamonu) ilçesinin florası ve etnobotaniği. Çankırı Karatekin Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Çankırı.
• Tuzlacı, E., 2006. ‘Şifa Niyetine’ Türkiye’nin Bitkisel Halk İlaçları. Alfa Basım Yayım Dağıtım San. ve Tic. Ltd. Şti., İstanbul, 449.
• Tuzlacı, E., Sadıkoğlu, E. 2007. Turkish folk medicinal plants, part VI: Koçarlı (Aydın). J. Fac. Pharm. Istanbul, 39, 25-37.
• Tuzlacı, E., 2011. Türkiye’nin Yabani Besin Bitkileri ve Ot Yemekleri. Alfa Basım Yayım Dağıtım San. ve Tic. Ltd. Şti., İstanbul, 528.
• Tümen, İ., Hafızoğlu, H., 2003. Türkiye’de yetişen Ardıç (Juniperus L.) türlerinin kozalak ve yaprak uçucu yağlarının bileşiminde bulunan terpen grupları. ZKÜ Bartın Orman Fakültesi Dergisi, Bartın, 5-5.
• Tümen, İ. 2009. Türkiye’de doğal olarak yetişen Ardıç türlerinin (Juniperus sp.) farmakolojik kullanım alanları. Orman Genel Müdürlüğü İkinci Odun Dışı Orman Ürünleri Paneli, Tebliğler, İzmir, 46-55.
• Uğurlu, E., Seçmen, Ö., 2008. Medicinal plants popularly used in the villages of Yunt Mountain (Manisa-Turkey). Fitoterapia, 79, 126-131.
• Yaltırık, F., Efe, A., 2000. Dendroloji Ders Kitabı. İÜ Yayın No: 4265, OF Yayın No: 465, İstanbul, 382.
• Yeşilada, E., Sezik, E., Honda, G., Takaishi, Y., Takeda, Y., Tanaka, T., 1999. Traditional medicine in Turkey IX. Folk medicine in North-West Anatolia. Journal of Ethnopharmacology, 64, 195-210.
• Yılmaz, H., Aksoy, N., Akkemik, Ü., Köse, N., Karlıoğlu, N., Kaya, A., 2011. Juniperus L., Türkiye’nin Doğal Gymnospermleri (Açık Tohumlular). T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü (Ed:Yaltırık, F., Akkemik, Ü.), Ankara, 121-171.