Karanov, Macarov ve Naçov’un İstanbul’u Anlatan Bulgarca Eserlerinin ve Türkçe Çevirilerinin Özde Çeviri Bağlamında İncelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 2, 45 - 63, 27.08.2024

Sündüz Öztürk Kasar , Sadriye Güneş , Mehmet Sarı

Öz

Bir kimsenin anılarını yazması, kendisi ve çevresiyle hesaplaşması ve yaşadığı dönemi yargılaması bakımından önemlidir. Çok amaçlı ve çok ayrıntılı bir yazın türü olan anı; bir kimsenin yaşadığı, tanık olduğu bazı olayları ve bu olaylarla ilgili gözlemlerini anlattığı yazılardır. Edebî bir tür olan seyahatnameler ise bir yazarın gezip gördüğü yerlerden edindiği bilgi ve izlenimlerini anlattığı eserlerdir. Makalenin temel inceleme nesnesini Bulgaristan’dan farklı yıllarda, farklı amaçlar doğrultusunda (eğitim, gezi, miras) gelen Efrem Karanov, Mihail Macarov ve Nikola Naçov’un İstanbul tanıklıklarını konu edinen Na Bılgarskata Cherkva v Tsarigrad Predi 60 Godini (1920), Spomeni na M. İv. Madjarov Okolo Epohata 1854-1878 (1942), Na Boji Grob Predi 60 Godini (1928), Do Brusa i Nazad (1934) adlı eserler ile bu eserlerin Hüseyin Mevsim tarafından gerçekleştirilen Türkçe çevirileri oluşturmaktadır. Üç Bulgar yazarın kaleme aldığı kitaplar, her ne kadar Bulgar okura özgün eser gibi sunulsa da aslında Türk kültürüne ait göstergeleri içermektedir ve yazarların zihninde gerçekleşen bir çeviri süreci sonunda yazılmışlardır. Bu nedenle, yukarıda ismi verilen eserler bir tür çeviri metin olarak kabul edilerek Sündüz Öztürk Kasar’ın önerdiği (2012) “özde çeviri” kavramı bağlamında incelenecektir. Bu çalışmanın amacı, öncelikle bütüncede yer alan metinlerdeki kent göstergelerinin özde çeviri eserlerde hangi biçimde sunulduğunu ve nasıl bir İstanbul temsili yarattığını irdelemek, daha sonra da Jean-René Ladmiral’in çevirmen tutumlarını adlandırmak üzere öne sürdüğü “sourciers/ciblistes” (1986) [kaynak odakçılar / erek odakçılar] kavramları üzerinden bu göstergelerin Türkçeye aktarım sürecinde geçirdikleri dönüşümlerin değerlendirmesini yapmaktır.

Anahtar Kelimeler

Seyahatname, anı, çeviri göstergebilimi, özde çeviri, Efrem Karanov, Mihail Macarov, Nikola Naçov

Kaynakça

• Antosa, S. (2018). Frances Elliot and Italy: Writing travel, writing the self (Vol. 1), Mimesis, 1-154.
• Barthes, R. (1993). Göstergebilimsel serüven. (Çev. M. Rifat ve S. Rifat). Yapı Kredi Yayınları.
• Çelik, K. (2021). 19. yüzyıl İstanbul’unun Julia Pardoe’nun gözünden özde çeviri kavramıyla okunması ve aslına çevirilerinin değerlendirilmesi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Donkin, N. (1934). Do Brusa i nazad. Fakel.
• Gorlée, D. L. (1994). Semiotics and the problem of translation: With special reference to the semiotics of Charles S. Peirce. Rodopi.
• Guillaume, A. (2015). The intertheoricity: Plasticity, elasticity and hybridity of theories. Human and Social Studies, 4(1), 11-29. https://doi.org/10.1515/hssr-2015-0002
• Gülmüş Sırkıntı, H. (2021). Çeviri göstergebilimi bağlamında özde çeviri: Halide Edib'in The Clown and His Daughter başlıklı eserinin ve çevirilerinin yeni kavramlar ışığında incelenmesi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Güzel, O. E. (2022). Ayşe Kulin'in Nefes Nefese adlı romanının ve İngilizce çevirilerinin kent göstergebilimi ve çeviri göstergebilimi bağlamında çözümlenmesi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Karanov, E. (1979). Spomeni. İzdatelstvo na Otechestvenia Front.
• Karanov, E. (2022). Bir çocuğun gözüyle büyük İstanbul kolerası (1865). (Çev. H. Mevsim). Yeditepe Yayınevi. (Orijinal çalışma 1979’da yayımlandı)
• Kourdis, E., ve Kukkonen, P. (2015). Introduction: Semiotics of translation, translation in semiotics. Punctum. International Journal of Semiotics, 1(2), 5-10. https://doi.org/10.18680/hss.2015.0012
• Ladmiral, J. R. (1986). Sourciers et ciblistes. Revue d’esthétique, (12), 33-42.
• Ladmiral, J. R. (1994). Genel çeviribilim sorunları. M. Rifat (Haz.), Çeviri seçkisi II Çeviri(bilim) Nedir? (2. Baskı) (ss. 137-148) içinde. Sel Yayınları.
• Löschburg, W. (1998). Seyahatin kültür tarihi, (Çev. J. Traub) Dost Kitabevi. (Orijinal çalışma 1979’da yayımlandı).
• Ludskanov, A. (1975). A semiotic approach to the theory of translation, Language Sciences, (35), 5-8.
• Lynch, K. (2019). Kent imgesi. (Çev. İ. Başaran). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. (Orijinal çalışma 1960’da yayımlandı).
• Macarov, M. (1968). Spomeni. Bılgarski Pisatel.
• Macarov, M. (2015). 60 yıl önce Kudüs yolculuğu Edirne, İstanbul, İzmir, İskenderiye 1868-1869 (2. Baskı). (Çev. H. Mevsim). Kitap Yayınevi. (Orijinal çalışma 1929’da yayımlandı).
• Mevsim, H. (2011). Bulgar gözüyle İstanbul. Türk Tarih Kurumu.
• Monga, L. (1996). Travel and travel writing: An historical overview of Hodoeporics. Annali d'italianistica, (14), 6-54.
• Naçov, N. (2019). Bursa’ya gidiş ve dönüş (1. Baskı). (Çev. H. Mevsim). Yeditepe Yayınevi. (Orijinal çalışma 1934’te yayımlandı).
• Nowotna, M. (2002). Le sujet, son lieu, son temps: Sémiotique et traduction littéraire. Éditions Peeters.
• Nowotna, M. (2005). Le Sujet dans tous ses étas. M. Nowotna (Ed.), D'une langue à l'autre içinde (pp. 23-46). Aux lieux d'être.
• Ortaylı, İ. (1995). 16. yüzyılda Rodosçuk. Dünü ve Bugünüyle Toplum ve Ekonomi Dergisi, (8), 5-12.
• Özdemir, E. (1972). Anı ve anı dilimiz üzerine. Türk Dili Dergisi Anı Özel Sayısı, (246), 398-402.
• Öztürk Kasar, S. (2001). La sémiotique subjectale et la traduction. Abstracts of the Third International Congress on Claims, Changes and Challenges in Translation Studies, Copenhagen, Danemark, 30 August-1 September 2001 (pp. 24-25). Copenhagen Business School.
• Öztürk Kasar, S. (2005). Trois notions-clé pour une approche sémiotique de la traduction: discours, sens et signification dans Mon nom est Rouge d’Orhan Pamuk. M. Nowotna (Ed.), D'une langue à l'autre içinde (pp. 47-70). Aux lieux d'être.
• Öztürk Kasar, S. (2009). Pour une sémiotique de la traduction. C. Laplace, M. Lederer ve D. Gile (Eds.), La Traduction et ses métiers içinde (pp. 163-175). Lettres Modernes Minard.
• Öztürk Kasar, S. (2012). Traduction de la ville sous le point de vue sémiotique: Istanbul à travers ses signes en trois langues. N. Rentel ve S. Schwerter (Eds.), Défis et enjeux de la médiation interculturelle içinde (pp. 267-285). Peter Lang.
• Öztürk Kasar, S. (2016). Interaction entre la sémiotique et la traduction littéraire. P. M. Phillips Batoma ve F. X. Zhang (Eds.), Translation as Innovation. Bridging the sciences and the humanities içinde (pp. 243-260). Dalkey Archive.
• Öztürk Kasar, S. (2018). Çeviribilimde yeni bir kavram: Özde çeviri. 1. Uluslararası Rumeli Sempozyumu Bildiri Özetleri, Kırklareli Üniversitesi, 39-40.
• Öztürk Kasar, S. (2020). Çeviri göstergebilimi ile kent göstergebiliminin bütünleşik bağlamında özde çeviri kavramının incelenmesi. Dünya Dilleri, Edebiyatları ve Çeviri Çalışmaları Dergisi, 1(1), 1-25.
• Öztürk Kasar, S. (2021). Traduire la ville en filigrane: Istanbul par Georges Simenon dans Les Clients d’Avrenos. C. Gravet ve K. Lievois (Eds.), Vous avez dit littérature belge francophone? Le défi de la traduction içinde (pp. 235-266). Peter Lang.
• Öztürk Kasar, S. (2022). Çeviri göstergebilimi merceğinden özde çeviri metinlerin sınıflandırılması/Typologie des traductions en filigrane au prisme de la sémio- traductologie/A typology of watermark translations through the prism of semio-translation studies. BAIBU-ICASTIS Book of Abstracts, RumeliYA: 1-8.
• Öztürk Kasar, S. ve Gülmüş Sırkıntı, H. (2021). Çeviri göstergebilimi bağlamında bir özde çeviri örneği: The Clown and His Daughter. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi (23), 1042-1057. https://doi.org/10.29000/rumelide.949995
• Öztürk Kasar, S. ve Çelik, K. (2021). Bir özde çeviri örneği The City of the Sultan and Domestic Manners of the Turks in 1836 ve aslına çevirilerinde kenti temsil eden göstergelerin aktarımı. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (23), 1067-1084. https://doi.org/10.29000/rumelide.950011
• Öztürk Kasar, S. ve Güzel, O. E. (2022). Ayşe Kulin'in Nefes Nefese adlı romanı ile İngilizce çevirilerinin kent göstergebilimi ve çeviri göstergebilimi odağında çözümlenmesi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (27), 869-890. https://doi.org/10.29000/rumelide.1106171
• Stecconi, U. (2007). Five reasons why semiotics is good for translation studies. Y. Gambier, M. Shlesinger ve R. Stolze (Eds.), Doubts and directions in translation studies içinde (pp. 15-26). John Benjamins. https://doi.org/10.1075/btl.72.05ste
• Sütiste, E., ve Torop, P. (2007). Processual boundaries of translation: Semiotics and translation studies. Semiotica, 2007(163), 187-207. https://doi.org/10.1515/sem.2007.011
• Torop, P. (2000). Towards the semiotics of translation. Semiotica, 128(3-4), 597-610. https://doi.org/10.1515/semi.2000.128.3-4.597