AZMÎ-ZÂDE HÂLETÎ DİVANI’NDA “HALKA” KELİMESİNİN KULLANIM BAĞLAMLARI

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 4, 127 - 141, 31.12.2018

ASLIHAN Öztürk

https://doi.org/10.34083/akaded.487395

Öz

Divan
şiirinin anlam zenginliği göz önünde bulundurulduğunda bağlam, şüphesiz büyük
önem taşımaktadır. Kavramlar, hayaller, mazmunlar kendilerinden önce veya sonra
gelen kavramlarla ilintili olarak yüzlerce farklı mana taşıyabilmektedirler.

Genel
itibarıyla yuvarlaklıkla ilgili olan “halka” kelimesinin sözlüklerde yirmiden
fazla anlamı bulunmaktadır. Kelimenin anlam bakımından bu denli zengin olması,
divan şairlerinin yuvarlaklıkla ilgili kurdukları hayallerde “halka”
kelimesinin anlam zenginliğinden yararlanmalarını sağlamıştır. XVII. yüzyıl
şairlerinden Azmî-zâde Hâletî de bu kelimenin anlam zenginliğinden faydalanan
şairlerdendir. Azmî-zâde Hâletî Divanı’nda halka kelimesinin sekiz farklı
manada toplam 38 defa kullanıldığı görülmektedir.

Halka
kelimesi, tek başına kullanıldığında karşıladığı anlamların yanı sıra birtakım
kelimelerle bir araya gelip kelime grubu oluşturduğunda da yeni anlamlar
kazanmaktadır. Azmî-zâde Hâletî Divanı’nda halka kelimesinin bu tür üç farklı
kullanımı görülmektedir. Bunlardan ilki kelimenin “zikr, irşât” gibi kelimelerle
bir araya gelerek kazandığı tasavvufî terim anlamıdır. İkincisi divan edebiyatında
sıklıkla kullanılan “halka-begûş yahut halka der-gûş” sonuncusu ise “halka-i
der gibi olmak” yani kapı halkası gibi olmaktır. Bu çalışmada “halka”
kelimesinin Azmî-zâde Hâletî Divanı’nda tek başına ve diğer kelimelerle bir
araya gelip kalıp ifadeler oluşturduğunda hangi anlamlarda kullanıldığı
değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Halka, divan şiiri, bağlam, anlam, Azmî-zâde Hâletî

Kaynakça

• Ayverdi, İlhan (2011). Kubbealt Lügatı Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı YayıneviBakırcı, Selami- Çögenli, M. Sadi (2011). Arapça- Türkçe Alfabetik Sözlük. İstanbul: Eren Ofset.Catafago, Joseph (1858). An English And Arabic Dictionary. London: Oxford University.Devellioğlu, Ferit (2015). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.Eskigün, Kübra (2006). Klasik Türk Şiirinde Efsanevi Kuşlar. Yüksek Lisans Tezi. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi.Görsel: 1 httpsunionoutside.wordpress.com20160428ring-around-the-moon [Erişim Tarihi: 23.11.2018]Görsel: 2 httpwww.hayattakalma.netdogada-hayatta-kalmakavlanmaktuzakla-avlanmak-hakkinda-bilgi-tuzakla-avlanma-cesitleri [Erişim Tarihi: 23.11.2018]Görsel: 3 httpswww.pinterest.clpin473863192025835065 [Erişim Tarihi: 23.11.2018]Görsel: 4 httpsturkcetarih.comturk-migfer-ve-savas-malzemeleri-5 [Erişim Tarihi: 23.11.2018]Görsel: 5 httpsniyazimisriokumalari.wordpress.com20150911askin-meyine-ben-kana-geldim-divan-i-ilahiyat [Erişim Tarihi: 23.11.2018]Görsel: 6 httpikincikosu.blogspot.com201501 [Erişim Tarihi: 23.11.2018]Görsel: 7 httpwww.tyb.org.trosmanli-yadigari-10-kapi-tokmagi-35185h.htm [Erişim Tarihi: 23.11.2018]Kanar, Mehmet (2009). Arapça Türkçe Sözlük. İstanbul: Say Yayınları.Kaya, Bayram Ali (2003). The Dîvân of Azmî-zâde Hâletî. The Department of Near Eastern Languages and Literatures Harvard University.Mutçalı, Serdar (1995). Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları.Naci, Muallim (2009). Lügat-ı Nâcî. hzl. Ahmet Kartal. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Ocak, Ahmet Yaşar (2016). Osmanlı İmparatorluğu’nda Marjinal Sûfilik: Kalenderîler XIV-XVII. Yüzyıllar. İstanbul: Timaş Yayınları.Onay, Ahmet Talat (2013). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü-Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı- (Haz. Cemal Kurnaz). Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları.Pakalın, Mehmet Zeki (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.Pala, İskender (2003). Şairlerin Dilinden.İstanbul: Leyla ile Mecnun Yayınları.Redhouse, Sir James W. (2011). Turkish And English Lexicon. İstanbul: Çağrı Yayınları.Sami, Şemseddin (2011). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Kapı Yayınları.Şentürk, Ahmet Atillâ (2015). “Manzum Metinler Işığında Bir Kalender Dervişinin Profili”. Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turki.Volume 10 (Issue 8):141-220.Tulum, Mertol (2011). 17. Yüzyıl Türkçesi ve Söz Varlığı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Türkçe Sözlük (2005). hzl. Şükrü Haluk Akalın vd., Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Zülfe, Ömer (2011). Şiirin İzinde Sözün Gölgesinde. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.