KAVRAMLARIN ANLAMLANDIRILMASINDA ŞERHLERİN YERİ: SÛDÎ’NİN ŞERH-İ DÎVÂN-I HÂFIZ’I ÖRNEĞİ

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 4, 187 - 194, 31.12.2018

Saniye Eraslan

https://doi.org/10.34083/akaded.487416

Öz

Bir “mazmunlar ve mefhumlar
edebiyatı” olarak nitelendirilen klasik Türk edebiyatı, varlığını sürdürdüğü
yüzyıllardan bu yana, kendine has kuralları olan ve izah edilmeye gerek duyulan
kavramları bünyesinde barındıran bir edebiyat olmuştur. Özellikle günümüz
çağında, bir klasik edebiyat metnini anlamak için metindeki her bir sözcük ve
sözcük grubunun (tamlamalar) sözlük anlamları ile ıstılah anlamını bilmek o
metni anlamak için yeterli olmayacaktır. Bunun için elzem olan, o sözcük ve
sözcük gruplarının metnin bağlamında kazandığı anlamsal katman ya da katmanları
tespit edebilmektir.

Bir metnin doğru
anlaşılabilmesine yarayan “metin şerhi” faaliyetleri, klasik şiirin hüviyetine
vâkıf olabilmek için, klasik edebiyatın nüfuz sahibi olduğu yüzyıllardan
günümüze değin sahada ihtiyaç duyulan çalışmalardan olmuştur. Bu çalışmada
Sûdî’nin “Şerh-i Dîvân-ı Hâfız” adlı
eserinden hareketle “puhte, gabûk ve şehlâ” kelimelerinin Osmanlı Türkçesi
sözlüklerinde izahına rastlanmayan anlamsal katmanlarına değinilecektir.
Böylece klasik edebiyat metinlerini kavramada şerhlerin ne derece önemli olduğu
gerçeğine örnek beyitler üzerinden dikkat çekilmeye çalışılacaktır. 

Anahtar Kelimeler

şerh, Sûdî, Hâfız, puhte, gabûk, şehlâ

Kaynakça

• Akarsu, Kâmil (2010). Rumelili Za'ifî Divanı. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Arslan, Hacer (2004). Sûdî’nin Şerh-i Dîvân-ı Hâfız’ının II. Cildinde Klâsik Türk Edebiyatı İle İlgili Kavramlar. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi.
• Ayverdi, İlhan (2005). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Bilnet Matbaacılık.
• Biltekin, Halit (2018). Şeyhî Dîvânı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Canpolat, Mustafa (1987). Mecmû'atü'n-nezâ'ir: Metin-Dizin-Tıpkıbasım. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Çavuşoğlu, Mehmed ve Tanyeri, Ali (1981). Hayretî. Dîvan. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Devellioğlu, Ferit (1980). Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Doğuş Matbaası.
• Kanar, Mehmet (2009). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları.
• Kortantamer, Tunca (1994). “Teori zemininde metin şerhi meselesi”. EÜEF Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 8:1-10.
• Levend, Agâh Sırrı (2015). Divan Edebiyatı- Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Mermer, Ahmet (2006). Türkî-i Basit ve Aydınlı Visâlî Dîvânı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Muallim Naci (2009). Lügat-ı Nâcî. (Haz.: Ahmet Kartal). Ankara: TDK Yayınları.
• Mütercim Âsım Efendi (2013). Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi. (Haz.: Mustafa Koç, Eyyüp Tanrıverdi) İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Parlatır, İsmail (2012). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yayınevi.
• Redhouse, James W. (2009). Müntahabât-ı Lügat-ı Osmâniyye. (Haz.: Recep Toparlı, Betül Eyövge, Yaşar Yılmaz) Ankara: TDK Yayınları.
• Şentürk, Ahmet Atilla (2017). Osmanlı Şiiri Antolojisi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Şemsettin Sami (2010). Kamus-ı Türkî. (Haz.: Paşa Yavuzarslan). Ankara: TDK Yayınları.
• Şimşek, Adnan (2004). Sûdî’nin Şerh-i Dîvân-ı Hâfız’ının I. Cildinde Klâsik Türk Edebiyatı İle İlgili Kavramlar. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi.
• Tulum, Mertol ve Tanyeri, Ali (1977). Nev’i Divanı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Tulum, Mertol (2011). 17. Yüzyıl Türkçesi ve Söz Varlığı. Ankara: TDK Yayınları.
• Tulum Mertol (2013). Osmanlı Türkçesi Büyük El Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Onay, Ahmet Talat (2013). Divan Şiiri Sözlüğü- Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. (Haz.: Cemal Kurnaz) Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları.
• Özmen, Mehmet (2011). Ahmed-i Dâ'î Divanı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yaman, Ahmet (2004). Sûdî’nin Şerh-i Dîvân-ı Hâfız’ının III. Cildinde Klâsik Türk Edebiyatı İle İlgili Kavramlar. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi.
• Yavuz, Kemal ve Yavuz, Orhan (2016). Muhibbî Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Yekbaş, Hakan (2010). Sehî Bey Divanı. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Zavotçu, Gencay (2013). Klasik Türk Edebiyatı Sözlüğü. İstanbul: Kesit Yayınları.
• _____(1983). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• _____(2005). Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yayınları.