Sürūrī’nin Muḍḥikāt Gazellerindeki Grotesk Dünya

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 4, 141 - 163, 26.12.2019

Edith Ambros , Gisela Prochazka-eisl

https://doi.org/10.34083/akaded.645769

Öz

Sürūrī ve Hevāyī mahlaslarını
kullanan Adanalı Seyyid ʿOsmān (ö. 1814), öncelikle
ebced hesabıyla tarih yazmaktaki olağanüstü yeteneğinden dolayı 18. yüzyılın en
tanınmış şairlerinden biridir. Sürūrī, bir dīvān, ebced tarihlerinin
birçoğunu içeren bir mecmū‛a ve genelde Hezliyyāt olarak
anılan fakat kendisinin Muḍḥikāt adını verdiği bir eser yazmıştır. Sürūrī’nin Muḍḥikāt’ı bu makalenin konusudur.

Sürūrī’nin klasik (ama kasidesi
eksik) bir dīvān’ın şekil ölçütlerini örnek alarak Muḍḥikāt’ıyla bir “anti-dīvān” düzenlediği
söylenebilir. Geleneksel bir dīvān’a “paralel olarak” mizahi bir dīvān
düzenlediğinden şimdilik emin olduğumuz tek Osmanlı şairi Sürūrīdir.

Muḍḥikāt’ın içerdiği gazeller, klasik lirik gazel ölçütlerine
uymayan grotesk öğeler içermektedir. Bu grotesk öğeler sadece cinsel türden
olmayıp bütün bedensel ihtiyaçları ve özürleri abartılı grotesk tarzda, cemiyet
tabularını hiç göz önünde bulundurmadan betimlemektedir. 16. yüzyıldan itibaren
arada bir günlük halk dilinde ve realist tonda gazeller yazılmıştır, hatta Sābit’in
(17. yüzyıl) bazı gazellerinde groteske bir meyil vardır. 17. yüzyılın mizahi,
gerçekçi, günlük dil ve argo kullanan “Hevāyī tarzının” takipçisi olarak
görülen Sürūrī, Muḍḥikāt gazellerinde bu “tarzı” grotesk öğelerle zenginleştirmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sürūrī, Hevāyī, Dīvān, Muḍḥikāt, gazel

Kaynakça

• Altun, İrem Işıl, “Klasik Türk Şiirinde Tehzile [!] Türev İlişkileri Üzerinden Metinler¬arası bir Yaklaşım.” Yüksek Lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara 2018.
• Ambros, Edith Gülçin, “Osmanlı gazelinin değişimi: gazelde kaba dil, müstehcen ima ve açık cinsellik ifadesiyle mizah ve alaycı yergi”, Hicve revâ, mizaha mâyil: güldürücü metinleri anlamak, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları XIII, Hazırlayanlar Hatice Aynur, Müjgân Çakır, Hanife Koncu, Ali Emre Özyıldırım, İstanbul: Klasik, 2018, s. 52-93.
• Ambros, Edith, “Surūrī 2. Seyyid ʿOt̲h̲mān”, Encyclopaedia of Islam, 2nd Edition.
• Arslan, Mehmet, “Emrî, Murâd Emrî Efendi, Tırnavalı”.http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com, 02-11-2019.
• Ayan, Elif, “Sürūrī ve Hezliyyāt’ı (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük)”, Yüksek Lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara 2002.
• Ayan Nizam, Elif, “Sürûrî’nin Hezliyyâtı’nın “Tevârih” Bölümünden Tarihî Yansımalar”. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl 5, Sayı 2, 2012, 67-86.
• Ayan Nizam, Elif, “Sürûrî/Hüznî/Hevâyî, Seyyid Osman Efendi”.http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com, 02-11-2019.
• Batur, Attila: “Süruri Divanı. Hayatı, Sanatı, Eserleri, Divanı’nın Tenkitli Metni.” Doktora tezi, İnönü Üniversitesi, Malatya 2002.
• Cuddon, J. A., The Penguin Dictionary of Literary Terms and Literary Theory. London, Penguin Books, 41999, p. 367-368.
• Derdiyok, Çetin, “‘Rû be-kafâ gelmek’ Deyimi Üzerine”. Prof. Dr. Mine Mengi Adına Türkoloji Sempozyumu (20-22 Ekim 2011) Bildirileri. Huriye Sözer, Muna Yüceol Özezen (yay.), Adana 2012, 109-117.
• Ebüżżiyā Tevfīḳ, Surūrī-yi müverriḫ, Istanbul 1305.
• Ekinci, Ramazan, “Türk Hiciv Edebiyatının Sıradışı bir Şairi: Küfrî-i Bahâyî ve Eserlerinden Örnekler”. Türkiyat Mecmuası, C. 24/Güz, 2014, s. 34-58.
• Karacasu, Barış, “The End of a Tradition: How the Classical Turned into Burlesque”. Master thesis, Middle East Technical University, Ankara 2007.
• Kesik, Beyhan, “Rahmî/Hevâyî, Kubûrîzâde Abdurrahman Rahmî Efendi”.http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=2590, 02-11-2019.
• Koç, Hamza, “Kubûrîzâde Abdurrahman Rahmî Efendi ve Bilinmeyen Gazelleri”. Litteraturca. Journal of Turkish Language and Literature. Volume: 5, Issue: 2, Spring 2019, s. 179-192.
• Losensky, Paul, “Saʿdi” http://www.iranicaonline.org/articles/sadi-sirazi, 02-11-2019.
• Muʿallim Nācī, Surūrī. Mecmūʿa-i Muʿallim, 1305, s. 111-116.
• Salihoğlu, Burçu, “Gülmeden Grotesk Etkiye”. Aydın Sanat, Yıl 2, Sayı 3, 2016, s. 47-59.
• Sürūrī, Muḍḥikāt-i Sürūrī-yi Hezzāl, Avusturya Millî Kütüphanesi, Cod. Mixt. 75.
• Tuncay, Murat, Sahneye Bakmak 3 Tiyatronun Temel Kavramlarına Bakış, İstanbul: Mitos Boyut Yayınları, 2013.
• Turan, Fikret, “Divan şiirini sokağın diliyle ve tarvrıyla algılamak: Kubûrîzâde Hevâyî’nin 18. yüzyıl divan şiirine getirdiği yenilikler ve Osmanlı şiirinde Hevâyî tarzı”. Alkış Bitigi. Kemal Eraslan Armağanı. Bülent Gül (yay.), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara, 2015, s. 211-263.
• Vatansever, Nazlı, “Sürûrî’nin Tarih Mecmûʿası (Metin Tesisi-İnceleme)”, Yüksek Lisans tezi, Mimar Sinan Üniversitesi, İstanbul 2014.