Hamîdî’nin Hurşîd ü Hâver Mesnevisinin Cemâlî’nin Mihr ü Mâh ve Şeyhoğlu Mustafa’nın Hurşîd ü Ferahşâd Mesnevileriyle Karşılaştırılması

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 4, 323 - 333, 26.12.2019

Fazile Eren Kaya

https://doi.org/10.34083/akaded.647857

Öz

Türk edebiyatında 14. yüzyılda başlayan
çift kahramanlı aşk mesnevileri yazma geleneği 15. yüzyılda gelişerek devam
etmiştir. Yusuf u Züleyha, Leyla vü Mecnun, Hüsrev ü Şirin, Cemşîd ü Hurşîd
gibi, eserler farklı şairlerin kalemleriyle tekrar tekrar yazılmıştır. Aynı
tarz eserlerin yazılmasından kaynaklanan yenilik arayışına İran edebiyatında yazılan
Mihr ü Müşteri ve Mihr ü Mâh’lar çözüm olmuştur. 15.
yüzyılda başlayan güneşli aylı mesnevi yazma geleneği 16. yüzyılda da devam
etmiştir.

16. yüzyıl şairlerinden Hamîdî’nin
yüzyılın son çeyreğinde yazdığı Hurşîd ü
Hâver mesnevisi, kahramanlarının isimlerini gök cisimlerinden alması
yönünden dikkat çekici bir eserdir. Şair de eserinin sebeb-i te’lifinde
kahramanlarının mihr ve mah olduğunu söyler. Ancak Hurşîd ü Hâver Türk edebiyatındaki Mihr ü Mâhlarla karşılaştırıldığında birkaç motif dışında ortaklık
bulunamamıştır. Yalnızca İran edebiyatından Cemâlî-i Dehlevî’nin Mihr ü Mâh mesnevisiyle aralarında kimi
ortaklıklar tespit edilmiştir. Eserin kaynağına dair yaptığımız araştırmalarda
14. yüzyıl şairlerinden Şeyhoğlu Mustafa’nın Hurşîd ü Ferahşâd adlı mesnevisiyle benzerlikler taşıdığı
görülmüştür.

Bu makalede Hurşîd ü Hâver’in Mihr ü Mâh ve
Hurşîd ü Ferahşâd ile ortak olan
yönleri üzerinde durulacak, klasik Türk edebiyatında bir mesnevinin tercüme
olmasının ya da farklı mesnevilerden etkilenerek yazılmasının, ortaya çıkan
eserin te’lif/ orijinal olmasına etkisi tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hurşîd ü Hâver, Mihr ü Mâh, mesnevi, tercüme, te'lif

Kaynakça

• Aktulum, Kubilay (2000). Metinlerarası İlişkiler. Ankara: Öteki Yayınları.
• Anbarcıoğlu, Meliha (1983).”Türk Edebiyatında Mihr ü Mah ve Mihr ü Müşteri Mesnevileri” TTK Belleten. XLVII (188): 1151-1189.
• Ayan, Hüseyin (1979). Şeyhoğlu Mustafa Hurşîd-nâme (Hurşîd ü Ferahşâd) İnceleme- Metin- Sözlük, Konu Dizini. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi.
• Cunbur, Müjgan (1985). “Ûdî ve Mâcerâ-i Mâh Adlı Eseri”. Erdem I(1): 187-198.
• Çelebioğlu, Amil (2018). Türk Mesnevi Edebiyatı Sultan İkinci Murad Devri. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Eren Kaya, Fazile (2018). Hamîdî, Hurşîd ü Hâver (Analysis- Facsimile), Part I. Harvard University: Department of Near Eastern Languages and Civilizations
• Levend, Agah Sırrı (1988). Türk Edebiyatı Tarihi. I. Ankara: TTK Yayınları.
• Paker, Saliha (2014). “Terceme, Te’lif ve Özgünlük Meselesi” Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları IX: Metnin Hâlleri: Osmanlı’da Te’lîf, Tercüme ve Şerh. Hzl: Hative Aynur, Müjgan Çakır, Hanife Koncu, Selim S. Kuru, Ali Emre Özyıldırım. İstanbul: Klasik Yayınları.
• Pala, İskender (2002). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: L&M Yayınları.
• Tolasa, Harun (1982).”15. Yüzyıl Türk Edebiyatı Anadolu Sahası Mesnevileri”. Ege Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, I(1): 1-13.
• Ünver, İsmail (1986).”Mesnevî”. Türk Dili Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri). LII (415-416-417): 430-563.
• Yıldız, Ayşe (2009). “Tercüme Kavramı ve Türkçe Mesnevilerde Tercüme Meselesinin Klasik Edebiyatlar Bağlamında Yorumlanması Denemesi”. Turkish Studies. 4(7): 939-954.