Morphological Elements of Literary Language in Mirjaqıp Duwlatov's Literature Works

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 389 - 407, 30.04.2021

Onur Balci

https://doi.org/10.34083/akaded.893136

Öz

Mirjaqıp Duwlatov is an important figure of both Kazakh literature and Kazakh political life. Two different language style are seen in Mirjaqıp Duwlatov’s – who gave his first works at the beginning of the 20th century – pieces. The first one is kitabi [literary] language which was seen in the productions of the authors who worked with Duwlatov at the same age; and the second one is based on daily spoken Kazakh language. The language which is called kitabi language, is a literary language composed of the combination of Kazakh dialect with the common written language of Turkistan geography. Duwlatov uses literary language in his works of novel, theatre, story, poetry, and prefers the language spoken by the public in his newspaper articles, school books and translations.

The literary language, which was seen in the literary works of Mirjaqıp Duwlatov and some authors who worked in the same period, shows different characteristics features from contemporary Kazakh. It is possible to list these features in three groups: 1. Phonetic features, 2. Morphological features, 3. Vocabulary.

In this study, morphological features are discussed that exist in Duwlatov's works but not in contemporary Kazakh Turkish. The suffixes, structures and prepositions and pronouns between the bound morpheme and the free morpheme were evaluated that not seen in contemporary Kazakh Turkish.

Anahtar Kelimeler

Literary language, Kazakh, morphological features

Mirjaqıp Duwlatov’un Edebî Eserlerinde Kitabi Dile Ait Morfolojik Unsurlar

Öz

Mirjaqıp Duwlatov hem Kazak edebiyatının hem de Kazak siyasi hayatının önemli simalarından biridir. İlk eserlerini 20. yüzyılın başında veren Mirjaqıp Duwlatov’un eserlerinde iki farklı dil kullanımı görülmektedir. Birincisi Duwlatov ile aynı dönemde eser veren bazı müelliflerin eserlerinde görülen kitabi dil; ikincisi ise Kazak konuşma diline dayanan dildir. Kitabi dil olarak adlandırılan dil, esasen Türkistan coğrafyasının ortak yazı dili ile Kazak lehçesinin karışımı ile oluşan edebî dildir. Duwlatov roman, tiyatro, şiir, hikâye türünde verdiği eserlerde kitabi dili kullanır. Gazete yazılarında, okul kitaplarında ve tercümelerinde ise halkın konuştuğu dili tercih eder.

Mirjaqıp Duwlatov’un ve onunla aynı dönemde eser veren bazı müelliflerin edebi eserlerinde görülen kitabi dil, çağdaş Kazak Türkçesinden farklı özellikler göstermektedir. Bu özellikleri şu üç grupta sıralamak mümkündür: 1. Fonetik özellikler, 2. Morfolojik özellikler, 3. Söz varlığı.

Bu çalışmada Duwlatov’un eserlerinde mevcut olan ancak çağdaş Kazak Türkçesinde bulunmayan morfolojik özellikler ele alınmıştır. Çağdaş Kazak Türkçesinde görülmeyen ekler, yapılar ve bağımlı biçimbirim ile bağımsız biçim birim arasında kalan edatlar ve zamirler değerlendirmeye alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kazak Türkçesi, Kitabi Dil, Morfolojik Özellikler

Kaynakça

• Arıkan, Metin (2008). Mirjakıp Duvlatulı: Hayatı ve Eserleri. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi. C. 5, S. 4, 102-121
• Balci, Onur ve Ospanova Gülmira (2020). Mirjaqıp Duwlatov’un Türkçe-Rusça Sözlüğü: Türk Tili. İstanbul: Kriter Yayınları.
• Atalay, Besim (1945). Et-Tuhfetü’z-Zekiyye fi’l-Lûgati’t-Türkiyye. İstanbul: TDK Yayınları.
• Eckmann, Janos (2009). Çağatayca El Kitabı. (çev. Günay Karaağaç). İstanbul: Kesit Yayınları.
• Gabain, A. Von (2007). Eski Türkçenin Grameri. (çev. Mehmet Akalın). Ankara: TDK Yayınları.
• Gülsevin, Gürer (2017). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Ankara: TDK Yayınları.
• Hacıeminoğlu, Necmettin (2015). Türk Dilinde Edatlar. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• I. Keŋesbayev-Ğ. Musabayev (1993). Qazirgi Qazaq Tili Leksika Fonetika. Almatı: Mektep Baspası.
• Qurmanbayulı, Şerüwbay (2014). Qazaq Terminologiyası, Almatı: Sardar Baspa Üyi.
• İmegulova, S. A. ve Qojaxmet, A. Q. (2016). Qazaq Ädebiy Tiliniŋ Anıqtamalığı. Astana: Ş. Şayaxmetov Adındaki Dilleri Geliştirme Koordinasyon ve Uygulama Merkezi.
• Koç, Kenan ve Doğan, Oğuz (2004). Kazak Türkçesi Grameri. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Kuanyshbayeva, Zhanat ve Zhiyenbayev Yerlan (2017). Ayqap Dergisi ve Mağcan Cumabayev’in Şiirleri Örneğinde 20. Yüzyıl Başında Kazak Edebî Dilinde Kullanılan Kitabi Unsurlar. Bilig. 80.
• Muqanulı, Säbiyt (2012). XX Ğasırdağı Qazaq Ädebiyeti. Almatı: Ädebiyet Älemi.
• Öztürk, Rıdvan (2007). “Özbek Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri. (Editör Ahmet Bican Ercilasun). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Sızdıkova, Rabiga Galiyevna (1994). Milli Devirden Önceki Kazak Edebi Dili. TDAY Belleten. 1989.
• Sızdıkova, Räbiga (2014). Abay Şığarmalarının Tili. Almatı: El-Şejire.
• Tenişev, Ethem R., (1994). Milli Döneme Kadarki Türk Edebi Dilleri. TDAY Belleten. 1989.