XIV. yüzyıl Orta Anadolu Türkçesi ve Günümüz Orta Anadolu Ağızları Arasında Fiillerin Çekiminde Görülen Biçim Birimsel Değişim ve Alt Biçim Birimsel Gelişimler

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 288 - 319, 30.04.2021

Didem Akyıldız Ay

https://doi.org/10.34083/akaded.898132

Cited By: 2

Öz

Çalışmanın özü, genel anlamda aynı coğrafi bölgede farklı iki zaman diliminde kullanılan aynı dil dizgesinin ortaklaşan ve farklılaşan yönlerini belirlemektir. Özel anlamda ise günümüz Orta Anadolu Bölgesinde konuşulan ağızların Batı Türkçesinin kuruluş dönemi içerisinde yer alan XIV. yüzyılda, yine aynı coğrafyada kullanılan Türkçe ile ilişkisini tespit etmeye yöneliktir. Bu bakımdan bu çalışma XIV. yüzyıl Orta Anadolu’sunda kullanılan Türkçenin günümüz Orta Anadolu ağızlarındaki izlerini sürmesi açısından tarihî ağız araştırmalarının içerisinde yer alabilecek bir çalışmadır.

Bu çalışmada, Oğuzca esaslı Batı Türkçesinin Anadolu coğrafyasındaki gelişim seyrinde, aynı coğrafi bölgede farklı zamanlardaki durumu tarihsel ve karşılaştırmalı dilbilim metodu çerçevesinde fiil çekimi unsurlarına odaklanılarak incelemeye tâbi tutulmuştur. İncelemenin sonucunda XIV. yüzyıl Orta Anadolu Türkçesine ait fiil çekim eklerindeki birçok biçimbirimsel özelliğin modern standart Türkçenin aksine günümüz Orta Anadolu ağızlarında korunduğu, bir kısmının ise kullanımdan düşerek zamanla yerlerini başka biçimbirimlerin aldığı, ayrıca türlü fonolojik olaylar neticesinde ortaya çıkan alt biçimbirimlerle de çeşitlenerek gelişimlerini devam ettirdikleri görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

XIV. yüzyıl Orta Anadolu Türkçesi, Günümüz Orta Anadolu Ağızları, Tarihi Anadolu Ağızları, Tarihsel-Karşılaştırmalı Dilbilim, Fiil Çekim Ekleri

Morpholocigal Changes and Allomorphic Variations Encountered in (verb) Conjugations Between XIV. Century Central Anatolian Turkish and Contemporary Central Anatolian Dialects

Öz

The purpose of this study, in general terms, is to determine the common and varying aspects of the same language system used in two different time periods in the same geographical region. It also aims to identify the relation between the dialects spoken in spesific terms in XIVth century. These dialects shared the same region which both spoke the contemporary Central Anatolian and the foundation period of West Turkish dialects. In this respect, this study is the one that can be included in the historical dialect pieces of research of Turkish used in Central Anatolia in the XIVth century in terms of following the traces in the contemporary Central Anatolian dialects.

In this study, the progress of the Oghuz-based West Turkish in the Anatolian geography, in the same geographical region at different times was examined by considering verb conjugation structures on the basis of historical and comparative linguistic method. As a result of the analysis, it was observed that many morphemic features in conjugation suffixes of 14th century Central Anatolian Turkish preserved in contemporary Central Anatolian dialects unlike modern standard Turkish, but some of them became archaic and these were replaced by other morphemes in time. In addition, they continued their development by diversifying with allomorphs that emerged as a result of various phonological events.

Anahtar Kelimeler

Central Anatolian Dialects, Historical Anatolian Dialects, Historical-Comparative Linguistics, Verb Conjugation Suffixes, XIVth century Central Anatolian Turkish

Kaynakça

• Akyıldız Ay, Didem (2018). XIV. yüzyıl Orta Anadolu Türkçesi ile Günümüz Orta Anadolu Ağızlarının Karşılaştırmalı Dil İncelemesi (Ses Bilgisi-Şekil Bilgisi). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
• Develi, Hayati (2008). Eski Türkiye Türkçesi Ağızlarının Sınıflandırılması. Turkish Studies. 3/3. 212-230.
• Develi, Hayati (2002). Eski Türkiye Türkçesi Ağızlarının Sınıflandırılmasında Morfolojik Esaslar. Türk Bilig. 4. 117-124.
• Erdem, Mehmet Dursun (2005). Kırşehir ve Konya Ağızlarının Eski Anadolu Türkçesi Yazı Dilinin Oluşumuna Etkisi. Karadeniz Araştırmaları. 8. 56-65.
• Gülsevin, Gürer (2008b). Eski Anadolu Türkçesi Ağızları Üzerine. VI. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri (20-25 Kasım 2008). II, Ankara: TDK Yay. 1953-1962.
• Gülsevin, Gürer (2009). Eski Anadolu Türkçesi Ağızlarında Uzun Ünlüler Üzerine. Dil Araştırmaları. 5. 39-56.
• Gülsevin, Gürer (2013). Eski Anadolu Türkçesinin Yaşayan Türkiye Türkçesi Ağızlarındaki İzleri. Âşık Paşa ve Anadolu’da Türk Yazı Dilinin Oluşumu Sempozyumu Bildiriler. (Haz. M. Fatih Köksal). (1-2 Kasım 2013). Kırşehir: Kırşehir Valiliği Yay. 38. 171-184.
• Karahan, Leyla (2006). Eski Anadolu Türkçesinin Kuruluşunda Yazı Dili-Ağız İlişkisi. Turkish Studies. 1/1. 1-12.
• Korkmaz, Z (1971). Anadolu Ağızlarının Etnik Yapı ile İlişkisi Sorunu. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten. 19. 21-32
• Yavuzarslan, Paşa (2011). Türk Dilinde Kişi Eklerinin Tarihsel Gelişimi ve Değişimi. 38. ICANAS (International Congress of Asian and North African Studies), Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.