Eski Türk Yazısıyla Kâğıda Yazılmış Runik Metinlerde İleri Ögeler

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 1145 - 1181, 30.08.2021

Ahmet Karaman

https://doi.org/10.34083/akaded.938540

Cited By: 2

Öz

Eski Türk yazısı, taşlara işlenmenin yanı sıra kâğıtlar üzerine de yazılmıştır. Eski Türk yazısıyla yazılmış el yazmaları, eski Türk yazıtlarından kimi farklılıklar içermektedir. Bu yazmalardaki kimi dil bilgisel yapılar, anlamsal çağrışımlar, anlatım yöntem ve teknikleri ile bağlam içerisinde geçen sözcükler, söz konusu farklılıkları oluşturan kimi unsurlardır. Farklılıklarının yanında, yazıt ve el yazmaları ortak unsurlar barındırmaktadır. Bu ortaklıklar bağlamında el yazmalarının söz varlığı açısından incelenmesi, bu yazmaların anlaşılmasında katkılar sunmaktadır. Kimi türemiş sözcüklerin kök biçimlerinin tespiti, bu noktada önemli bir konudur. El yazmalarının yazarları, türemiş biçimlerini kullandıkları sözcüklerin kök biçimlerinden haberdardılar. Bu tip kök biçimleri bağlam içerisinde yer almayıp türemiş biçimleri bulunan yapılara ileri öge denilmektedir. Bu yazıda, el yazmalarında görülen ileri ögeler tespit edilecektir. Bu tespit, el yazmalarının yazıtlar ile söz varlığı açısından ortaklık ve bağlantılarının saptanmasına katkılar sunacaktır. Kök biçimlerin saptanması, el yazmalarının söz varlığı açısından zenginliğini anlamakta önemli bir yere sahiptir. Yapılan bu çalışmada, gövde biçim olarak belirlenen yapılar kök biçime ulaşıncaya kadar yapısal ve anlamsal açıdan çözümlenecektir. Yazıda ayrıca üzerinde durulan sözcüklerin etimolojik açıklamaları yapılmış olacaktır.

Anahtar Kelimeler

ileri ögeler, eski Türk yazısıyla yazılmış el yazmaları, söz varlığı, etimoloji, eski Türk yazıt ve el yazmaları

Forward Elements in Runic Texts Written on Paper with Old Turkic Script

Öz

The old Turkic script was written on paper as well as on stones. The manuscripts written in old Turkic script contain some differences from the old Turkic inscriptions. Some grammatical structures, semantic associations, expression methods and techniques, and words used in context in these manuscripts are some of the elements that make up these differences. Besides their differences, inscriptions and manuscripts have common elements. Examining the manuscripts in terms of vocabulary in the context of these partnerships contributes to the understanding of these manuscripts. At this point, determining the root forms of some derived words is an important issue. The authors of the manuscripts were aware of the root forms of the words in which they used their derived forms. Although this type of root forms are absent in the context, structures with derived forms are called forward element. In this article, forward elements seen in the manuscripts will be determined. This determination will contribute to the determination of the partnership and connections of the manuscripts in terms of vocabulary with inscriptions. The determination of root forms has an important place in understanding the richness of the manuscripts in terms of vocabulary. In the study, the structures determined as derived forms will be analyzed structurally and semantically until they reach the root form. In addition, etymological explanations of the mentioned words will be made.

Anahtar Kelimeler

Forward elements, manuscripts written in old Turkic script, vocabulary, etymology, Old Turkic inscriptions and manuscripts

Kaynakça

• Aksan, Doğan (1989). Lengüistik Verilere Göre Türk Yazı Dilinin Yaşı Konusunda Değerlendirmeler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 1989 (37), 323-329.
• Aksan, Doğan (2004). Türkçenin Söz Varlığı. Ankara: Engin Yay.
• Aksan, Doğan (2017). Türkçenin Gücü. Ankara: Bilgi Yay.
• Alimov, Rysbek (2014). Tanrı Dağı Yazıtları Eski Türk Runik Yazıtları Üzerine Bir İnceleme. Konya: Kömen Yay.
• Alyılmaz, Cengiz (2008). Köktürk Harfli Yazıtların İzinde. Ankara: Karam Yay.
• Alyılmaz, Cengiz (2015). İpek Yolu Kavşağının Ölümsüzlük Eserleri. Ankara: Atatürk Üniversitesi Yay.
• Arat, R. Rahmeti (1979). Kutadgu Bilig I Metin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Arat, R. Rahmeti (1991). Eski Türk Şiiri. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Aydemir, Hakan (2015). Yılan Sözcüğünün Etimolojisi Üzerine Bir Not. Eski Türkçeden Çağdaş Uygurcaya. Aysima Mirsultan - Mihriban Tursun Aydın - Erhan
• Aydın (eds.), Konya: Kömen Yayınları, 43-51.
• Aydın, Erhan (2017). Orhon Yazıtları Köl Tegin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongi, Küli Çor. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yay.
• Aydın, Erhan (2018a). Uygur Yazıtları. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yay.
• Aydın, Erhan (2018b). Şine Usu Yazıtının Türk Dili Araştırmalarındaki Yeri ve Önemi Üzerine. Türk Kültürü Araştırmaları Dergisi, XI (1), 1-10.
• Aydın, Erhan (2019). Sibirya’da Türk İzleri. Yenisey Yazıtları. İstanbul: Kronik Kitap.
• Bang Kaup, Willy ve Gabain, Annemarie von (1930). Türkische Turfantexte III, Der große Hymnus auf Mani. Berlin: Verlag der Akademie der Wissenschaften.
• Caferoğlu, Ahmet (2015). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Clauson, S. Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Oxford University.
• Ercilasun, A. Bican ve Akkoyunlu, Ziyat (2015). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş - Metin - Çeviri - Notlar - Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Erdal, Marcel (1991). Old Turkic Word Formation: A Functional Approach to the Lexicon, I-II. Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• Erdal, Marcel (2004). A Grammar of Old Turkic. Leiden - Boston: Brill.
• Gabain, Annemarie von (1988). Eski Türkçenin Grameri (Çev. Mehmet Akalın). Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Kaya, Ceval (1994). Uygurca Altun Yaruk, Giriş, Metin ve Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Mert, Osman (2009). Ötüken Uygur Dönemi Yazıtları’ndan Tes - Tariat - Şine Us. Ankara: Belen Yay.
• Nalbant, M. Vefa (2013). Yarlıg Sözcüğü Üzerine Yeni Bir Köken Bilgisi Denemesi. Turkish Studies, 8 (9), 327-341. DOI: 10.7827/TurkishStudies.4994
• Orkun, H. Namık (2011). Eski Türk Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Ölmez, Mehmet (2012). Orhon-Uygur Hanlığı Dönemi Moğolistan’daki Eski Türk Yazıtları, Metin - Çeviri - Sözlük. Ankara: BilgeSu Yay.
• Şirin, Hatice (2016). Eski Türk Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Tekin, Talat (2019). Irk Bitig Eski Uygurca Fal Kitabı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Tıbıkova, L. vd. (2012). Katalog Drevnetyurkskih Runiçeskix Pamyatnikov Gornogo Altaya. Gorno-Altaysk: Gorno-Altaysk Gosudarstvennıy Universitet.
• Ünlü, Suat (2012). Karahanlı Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yay.
• Zieme, Peter (1985). Buddhistische Stabreimdichtungen der Uiguren, (Berliner Turfantexte XIII). Berlin: Akademie Verlag.