Gaziantepli Seyyid Muhammed Ali Rıza ve Hakîkatü’l-Envâr İsimli Manzum İlmihâli

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 1071 - 1120, 30.08.2021

Duygu Kayalık Şahin

https://doi.org/10.34083/akaded.953181

Cited By: 1

Öz

Dinî bir hüviyete sahip olan eski Türk edebiyatında İslamiyet’e dair bilgiler, edebî kıstaslar ve estetik değerler göz önünde bulundurularak kaleme alınmıştır. İman, ibadet ve ahlak mevzuları başta olmak üzere dinî meselelerin anlatımı mensur metinlerin yanında vezin ve âhenk gereği akılda kalıcılığı daha yüksek olan manzumeler vasıtasıyla yapılmıştır. Tekkelerde müritlerin irşadı için telif edilen dinî manzumelerin varlığı zamanla artmış; akait, kelam, tefsir, hadis, fıkıh, tasavvuf gibi dinî ilimlerin her birinde farklı konularda müstakil eserler kaleme alınmıştır. Bu eserler içerisinde, temel dinî bilgileri öğretmeyi gaye edinen manzum ilmihâller de yer almaktadır. Bu çalışmada bu türün bir örneği olan Hakîkatü’l-Envâr isimli ilmihâl incelenmiştir. Çalışmamızda öncelikle, müellif Seyyid Muhammed Ali Rıza tanıtılmıştır. Sonrasında, Hakîkatü’l-Envâr’ın dil, şekil, yapı ve anlatım hususiyetleri incelenerek, transkripsiyonlu metni hazırlanmıştır. 20. yüzyılda manzum ilmihâl yazma geleneğinin devam ettirilmesi bakımından ayrı bir öneme sahip olan bu eserin gün yüzüne çıkarılması çalışmamızın ana hedefidir.

Anahtar Kelimeler

İlmihâl, Hakîkatü'l-Envâr, Gaziantepli Seyyid Muhammed Ali Rıza, Seydî, Esrârî

Gaziantepli Seyyid Muhammed Ali Rıza And His İlmihal Named Hakîkatü’l-Envâr

Öz

Details about Islam in old Turkish literature, which has a religious identity, was written considering literary criteria and aesthetic values. The narration of religious issues, especially the subjects of faith, worship and morality, was made through poems that are more memorable due to prose and harmony, as well as prose texts. The existence of religious poems written for the guidance of the disciples in tekkes increased over time, and separate works were written on different subjects in each of the religious sciences such as religious sciences, kalam, tafsir, hadith, fiqh, and Sufism. Among these works, there are also verse ilmihâls aiming to teach basic religious knowledge. An example of this genre in this work the ilmihâl named Hakîkatü'l-Envâr will be examined. In our study, first of all, Seyyid Muhammed Ali Rıza was introduced. Later, the language, form, structure and expression characteristics of Hakîkatü'l-Envâr was examined and a transcribed text was prepared. The main goal of our study is to contribute to the literature of verse ilmihâls by bringing this work to light, which has a special importance in terms of continuing the tradition of writing verse science in the 20th century.

Anahtar Kelimeler

Ilmihal, Hakîkatü'l-Envâr, Gaziantepli Seyyid Muhammed Ali Rıza, Seydî, Esrârî

Kaynakça

• Aclûnî (1997). Keşfu’l-Hafâ. (nşr. Muhammed Abdülazîz Hâlidî), C. 2, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Aydınlı, Abdullah (1994). “Ebû Zer el-Gıfârî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 10, Ankara: TDV Yayınları, 266-269.
• Bursevî (1330), Rûhu’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. İstanbul: Matbaa-i Osmâniyye.
• Canan, İbrahim (1995). “Enes b. Mâlik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 11, Ankara: TDV Yayınları, 234-235.
• Çelik, İsa - Dumlu Mikail (2018). “Kâdirîyye Tarîkatı Hâlisiyye Şubesi Mürşidlerinden Urfalı Dede Osman Avnî Baba (v.1300/1883)”, TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 6/12, 130-144.
• es-Safûrî (1329). Nüzhetü’l-Mecâlis ve Muntehabu’n-Nefais, Mısır: Matbaatü’l-Tekaddümi’l-İlmiyye.
• Geylânî, Abdulkadir (1994). Gunyet’üt-Tâlibin. İstanbul: Berekat yayınları.
• İmâm Rabbânî, el-Mektûbât. (çev. Muhammed Murad). C. 2. İstanbul: el-Mektebetü’l-Mahmûdiyye.
• Kayalık Şahi̇n, Duygu (2018). “Seyyid Muhammed Ali Rızâ’nın Mevlid’i”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17/34, 539-572.
• Kelpetin Arpaguş, Hatice (2002). “Bir Telif Türü Olarak İlmihal Tarihî Geçmişi ve Fonksiyonu”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1/22, 25-56.
• Kelpetin Arpaguş, Hatice (2000). “İlmihal”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 22, İstanbul: TDV Yayınları, 139-141.
• Kırkıl, Harun (2006). “Türk Edebiyatında Manzûm İlmihaller ve Fıkıh Kitapları İle Son Devre Ait Manzûm Bir İlmihal”, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, 7, 433-476.
• Küçük, Raşit (1994). “Ebû Saîd el-Hudrî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 10, Ankara: TDV Yayınları, 223-224.
• Necati, Ömer (2019). “Abdurrahmân Hâlis Kerkûkî’nin En Meşhûr Halîfesi Şeyh Osman Avnî Rûhâvî (V.1300/1883)”, International Social Sciences Studies Journal, 5/49, 6332-6364.
• Özek, Ali (2002). “el-Keşşâf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 25, İstanbul: TDV Yayınları, 329-330.
• Öztürk, Mustafa - Mertoğlu, M. Suat (2013). “Zemahşerî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 44, İstanbul: TDV Yayınları, 235-238.
• Seyis, Erdal (2015). Türk-İslâm Edebiyatında Manzûm İlmihâller ve Manzûme-i Cecelî İbrâhîm Efendi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Taberânî (1415), el-Mu’cemu’l-Kebîr, (thk. Hamdi b. Abdulmecid es-Selefî), C. 11, Kahire: Mektebetu İbn Teymiyye.
• Tenik, Ali (2018). “Urfa’da Her Gün Yâd Edilen Bir Kâdirî Şeyhi: Dedeosman Avnî”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 40, 31-49.