Ârifî’nin Kenzu’r-rumûz Adlı Mesnevisi Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 1364 - 1393, 30.08.2021

Muhammet Nalbat

https://doi.org/10.34083/akaded.973321

Cited By: 1

Öz

Klasik Türk edebiyatı geleneğine ait mesnevilerin bir kısmı, İran edebiyatındaki numunelerin tesiri altında kaleme alınmıştır. Bazı klasik Türk edebiyatı şairlerinin Farsça mesnevileri tercüme veya şerh etmesi, yine bu mesnevilere nazireler yazması söz konusu tesiri açıkça göstermektedir. Farsçadan Türkçeye tercüme edilen mesneviler arasında dinî-tasavvufi ve ahlaki konuları ihtiva edenlerin sayısı oldukça fazladır. Dolayısıyla bu neviden mesneviler, tasavvuf ile klasik Türk şiiri arasındaki münasebetin anlaşılması ve klasik İran edebiyatından Türkçeye tercüme edilen eserlerin hüviyetinin ortaya konulması için büyük önem arz etmektedir.

Bu makalede Emir Hüseynî Sâdât el-Gûrî el-Herevî tarafından Farsça kaleme alınan Kenzu’r-rumûz adlı dinî-tasavvufi mesnevi ve bu mesnevinin daha önce ilmî bir çalışmaya konu olmamış aynı isimli Türkçe tercümesi tanıtılacaktır. 943 beyitten oluşan söz konusu tercüme, Ârifî mahlaslı bir şair tarafından kaleme alınmış olup tek nüshası Leipzig Üniversitesi Kütüphanesi İslam El Yazmaları Bölümünde bulunmaktadır.

Makalenin “Giriş” bölümünden sonra Emir Hüseynî’nin hayatı, eserleri ve Kenzu’r-rumûz adlı mesnevisi hakkında malumat verilecektir. Ardından Ârifî’nin Kenzu’r-rumûz’u şekil, muhteva, üslup ve tercüme özellikleri bakımından ele alınarak eserin Türk edebiyatındaki yeri tespit edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ârifî, Hüseynî, Kenzu’r-rumûz, tercüme

A Study on Ârifî's Masnawi Named Kenzu'r-rumûz

Öz

Some of the masnawis belonging to Turkish classical literature tradition were written under the influence of samples in Iranian literature. The fact that some classical Turkish literature poets translated or interpreted the Persian masnawis, and again wrote commentaries on these masnawis, clearly shows the influence in question. Among the masnawis translated from Persian to Turkish, the number of those who contain religious, sufi and morality issues is decidedly high. Turkish classical literature is significant for the understanding of the proper relationship between sufism and classical Turkish poetry and for revealing the decency of the works translated from classical Iranian literature into Turkish.

In this article, the religious-sufi masnawi named Kenzu'r-rumûz written in Persian by Emir Hüseynî Sâdât al-Gûrî al-Herevî and its Turkish translation with the same name, which has not been the subject of a scientific study before, will be introduced. The translation, which consists of 943 couplets, was written by a poet with the pseudonym Ârifî, and the only copy is in the Islamic Manuscripts Department of the Leipzig University Library.

After the "Introduction" part of the article, information will be given about Emir Hüseynî's life, works and his masnawi named Kenzu'r-rumûz. Next, Ârifî's translation named Kenzu'r-rumûz will be discussed in terms of form, content, style and translation features and the place of this work in Turkish literature will be examined.

Anahtar Kelimeler

Hüseynî, Ârifî, Kenzu’r-rumûz, translation.

Kaynakça

• Arıkan, M. (2018). Fenâdan bekâya ip atmak: Fâtih Sultan Mehmed’in özel kütüphanesindeki tasavvuf eserleri. Alkan, E. ve Arı, O. S. (ed.), Osmanlı’da İlm-i Tasavvuf (1. Baskı, s. 59-82). İsar Yayınları.
• Ârifî, Kenzu’r-rumûz. Leipzig Üniversitesi Kütüphanesi İslam El Yazmaları Bölümü, No: B. Or. 103, v. 179r-207r.
• Atasoy, F. O. (2001). Melhame-i Şeyh Vefa giriş-metin-sözlük. (Tez No:106696) [Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Bilgin, A. (2014). Türk tasavvuf edebiyatının mahiyeti. Türkiyat Mecmuası, 24 (Bahar).
• Bursalı Mehmed Tâhir. (2016). Osmanlı müellifleri (haz. M. Yekta Saraç). Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA).
• Canım, R. (2018). Latîfî-Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-nuzemâ. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Celepoğlu, A. (1076). Ârifî. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. Dergâh Yayınları. C. 1.
• Cengiz, M. (2012). Manzum bir tasavvuf klasiği olarak Gülşen-i Raz. Tasavvuf. 30 (2).
• Cengiz, M. (2014). Bir tasavvuf klasiği olarak Mahmûd Şebüsterî'nin Gülşen-i Râz mesnevîsi. (Tez No: 385558) [Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Cunbur, M. (2002). Ârifî. Türk Dünyası Edebiyatçılar Yazarlar ve Şairler Ansiklopedisi. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları. C. 1.
• Emîr Hüseynî, Kenzu’r-rumûz, Milli Kütüphane Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi, No: 06 Hk 879/6.
• Emîr Hüseynî, Kenzu’r-rumûz, İBB Kütüphanesi Atatürk Kitaplığı, No: OE¬¬_Yz¬ _0827/02.
• Eraydın, S. (2011). Tasavvuf ve tarikatlar (9. Baskı). İFAV Yayınları.
• Erdemir, A. (1999). Muslihu’d-din Mustafa İbn Vefâ hayatı eserleri tesirleri ve manzum eserlerinin tenkidli metni. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Erdoğan, A. (1941). Fâtih Mehmed devrinde İstanbul’da bir Türk mütefekkiri Şeyh Vefa hayatı ve eserleri. Ahmed İhsan Basımevi.
• Ergun, S. N. (t.y.). Türk şairleri. Suhulet Basımevi.
• Gül, K. (2020). İsmâil Rusûhî Ankaravî ve tefsir anlayışı. (Tez No: 652966) [Yüksek Lisans Tezi, Karabük Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Hacı Ahmed Efendi, Âvârifü’l-maârif, Kastamonu İl Halk Kütüphanesi, No: 3149.
• İsen, M. (2017). Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Kâtip Çelebi. (2007). Keşfü’z-zunûn An Esâmi’l-kütübi ve’l-fünûn. (Rüştü Balcı çev.). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kılıç, M. E. (2011). Sûfî ve şiir. İnsan Yayınları.
• Levend, A. S. (2008). Türk edebiyatı tarihi. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Mahdum, A. N. (2001). Ravzatü’ş-şüheda ile Hadikatü’s-sü’eda mukayesinin ışığında eski Türk edebiyatında tercüme anlayışı (Tez No. 100519) [Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Mehmed Süreyya. (1996). Sicill-i Osmanî (haz. Nuri Akbayar). Tarih Vakfı Yurt Yayınları. C. 3.
• Nev‘îzâde Atâî. (1989). Hadâiku’l-hakâik fî tekmileti’ş-şekâik (nşr. Abdülkâdir Özcan). Çağrı Yayınları.
• Nizami, K. A. (1999). Hüseynî Sâdât el-Gûrî. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim tarihi: Mayıs 20, 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/huseyni-sadat-el-guri
• Öngören, R. (1999). Fatih devrinde belli başlı tarikatlar ve Zeyniyye. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Öngören, R. (2006). Muslihuddin Mustafa. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim tarihi: Mayıs 25, 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/muslihuddin-mustafa
• Öztürk, Y. N. (1998). Kur’an ve sünnete göre tasavvuf (8. Baskı). Yeni Boyut Yayınları.
• Sıvacıoğlu, S. (2020). Ârifî’nin Reşehât çevirisinin transkripsiyonlu metni ve bu çevirinin kaynak metinden manzum kesitlerle çeviri eleştirisi bağlamında karşılaştırması (Tez No: 636394) [Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi . https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Sinan Paşa. (2001). Tazarru’nâme. (A. Mertol Tulum haz.). Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Sucu, N. (2006). Eski Türk edebiyatında tercüme geleneği. Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 19 (1).
• Sungurhan, A. (2017). Beyânî Tezkiresi (Tezkiretü’ş-şu’arâ). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Sungurhan, A. (2017). Kınalızâde Hasan Çelebi Tezkiresi (Tezkiretü’ş-şu’arâ). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Şehabüddin Sühreverdî. (2010). Avârifü’l-meârif. (Abdülvehhab, Öztürk çev.) Saadet Yayınevi.
• Şemse’d-dîn Sâm. (1311). Kâmûsu’l-a’lâm. Mihran Matbaası.
• Şeyhî. (2018). Şakâ’ik Zeyli Vekâyi‘u’l-Fuzalâ (haz. Ramazan Ekinci). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlğı. C. 4.
• Tan, M. N. (2019). Avârifü’l-maârif ve Osmanlı tasavvuf düşüncesine kaynaklığı. Aydın, F. vd. (ed.), Osmanlı Düşüncesi: Kaynakları ve Tartışma Konuları, (1. Baskı). Mahya Yayıncılık.
• Tuman, M. N. (2001). Tuhfe-i Nâilî (nşr. Cemal Kurnaz ve Mustafa Tatçı). Bizim Büro Yayınları.
• Turgut, K. (2009). Ebü'l-Vefa Muslihuddin Mustafa’nın Farsça şiirleri. Tez No: 262727) [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. (t.y.) Ârifî. Erişim tarihi: Mart 15, 2021. http://teis.yesevi.edu.tr/arama
• Uslu, R. (1998). Herat. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim tarihi: Mayıs 10, 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/herat
• Üstüner, K. (2008). XIV. ve XV. yüzyıl divanlarında tasavvuf. Türklük Bilimi Araştırmaları. (24).
• Kartal, A. (2013). Doğu’nun uzun hikâyesi. Doğu Kütüphanesi.
• Yazar, S. (2011). Anadolu sahası klâsik Türk edebiyatında tercüme ve şerh geleneği (Tez No. 287832) [Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Yıldırım, N. (2012). Fars edebiyatında tasavvuf konulu kahramanlık anlatıları. Şarkiyat Mecmuası. 21 (1).