Some Images of the “Virane” Motif in Classical Turkish Poetry

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 4, 2172 - 2191, 30.12.2021

Mustafa Uğur Karadeniz

https://doi.org/10.34083/akaded.1013619

Öz

The images that visual material gains in classical Turkish poetry are very diverse. The classical Turkish poet, who was extremely careful about the visual materials of his period, benefited from them in many ways. The effort to represent a known image or story with this visual material reveals itself clearly. As the poet repeats the ready-made images formed in the tradition, he also produces new and original images from the same material. The concept of "virane", which expresses the collapsed state of a building, is one of the commonly used images in classical Turkish poetry. Poets embody many emotional states or abstract concepts with the image of "virane". The article focuses on the meaning relations formed in classical Turkish poetry around the concept of "virane". The semantic dimensions that the concept gained in the texts through poetic images are included. It is seen that the word represents some beliefs and many meanings are formed around the word. The study tries to show that in the texts, the poets both maintain the traditional images and try to find new images in similar ways with a careful gaze towards their surroundings. Thus, the qualities of the multidimensional relationship between poetry and visual material that emerge around an example are emphasized.

Anahtar Kelimeler

classical Turkish poetry, image, visual material, desolate

Klasik Türk Şiirinde “Virane” Motifinin Kazandığı Bazı İmajlar

Öz

Görsel malzemenin klasik Türk şiirinde kazandığı imajlar, çok çeşitlidir. Döneminin görsel malzemeleri konusunda son derece dikkatli olan klasik Türk şairi, bunlardan birçok şekilde faydalanmıştır. Bilinen bir mazmun yahut hikâyeyi, bu görsel malzemeyle yeniden sunma çabası kendisini açıkça belli eder. Şair gelenekte oluşmuş cari imgeleri tekrar ettiği gibi aynı malzemeden yeni ve özgün imgeler de üretir. Bir yapının yıkılmış halini ifade eden “virane” kavramı da klasik Türk şiirinde yaygın kullanılan imgelerdendir. Şairler, birçok duygu durumunu veya soyut kavramı “virane” imgesiyle somutlaştırırlar. Makalede “virane” kavramı etrafında, klasik Türk şiirinde oluşan anlam ilişkilerine odaklanılmıştır. Şiirsel imgeler yoluyla kavramın metinlerde kazandığı anlamsal boyutlara yer verilmiştir. Sözcüğün bazı inanışları, temsil ettiği ve sözcük etrafında birçok anlam ilgisinin oluştuğu görülmektedir. Çalışma, metinlerde şairlerin çevrelerine yönelen dikkatli bakışlarla hem geleneksel imajları devam ettirdiği hem de benzer yollarla yeni imgeler bulmaya çalıştıklarını göstermeye çalışmaktadır. Böylece şiir ve görsel malzeme arasındaki çok boyutlu ilişkinin bir örnek etrafında ortaya çıkan nitelikleri vurgulanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

: klasik Türk şiiri, imge, görsel malzeme, virane

Kaynakça

• Akdemir, Ayşegül (2007). Divan Şiirinde ‘Cünûn’ ve ‘Mecnûn’ Kavramları ile Bu Kavramların Fehîm-i Kadîm Dîvânı’ndaki Kullanımı, Bilig, 41, s. 23-43.
• Akdemir, Ayşegül (2008). Klasik Türk edebiyatında “delilik” kavramı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans (Tez No. 220945) [Yüksek Lisans tezi, Fırat Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Akdoğan, Yaşar (?). Ahmedî dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10591,ahmedidivaniyasarakdoganpdf.pdf?0 (10.10.2021).
• Akkuş, Metin (2018). Nef’î Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57741,nefi-divanipdf.pdf?0 (14.10.2021).
• Aksoyak, İ. Hakkı (2018). Gelibolulu Mustafa Âlî dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/ Eklenti/58695,gelibolulu-mustafa-ali-divanipdf.pdf?0 (10.10.2021).
• Aksoyak, İ. Hakkı; Arslan, Mehmet (2018). Haşmet dîvânı https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57256,hasmet-divanipdf.pdf?0 (08.10.2021).
• Akyüz, Kenan; Yüksel, Sedit; Cunbur, Müjgan; Beken, Süheyl vd. (1990). Fuzûlî divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Arslan, Mehmet (2018). Mihrî Hâtun dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58679,mihri-hatun-divanipdf.pdf?0 (05.10.2021).
• Armutlu, Sadık (2020). gazel felsefesi, İstanbul: Kesit Yayınları.
• Başpınar, Fatih (?). Beyânî dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10599,beyani-bpdf.pdf?0 (07.10.2021).
• Biltekin, Halil (2018). Şeyhî dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/61044,seyhi-divanipdf.pdf?0 (05.10.2021).
• Canım, Rıdvan (2018). divan edebiyatının kaynakları, İstanbul: Akıl Fikir Yayınları.
• Çavuşoğlu, Mehmed (1977). Yahya Bey – divan, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Dols, Michael W. (2013). Mecnun: ortaçağ İslam toplumunda deli (Didem Gamze Dinç, Çev.), İstanbul: Pinhan Yayınları.
• Düzenli, Halil İbrahim (2020). “Kiliseden Camiye Dönüştürme ve İstanbul’da Kiliseden Dönüştürülen Camiler Hakkında Notlar”, FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 16, s. 387-423.
• Elmalı, Hüseyin (2001). “Kaside”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/kaside#1 (14.10.2021).
• Erünsal, İsmail E. (2018). Tâcî-Zâde Ca‘fer Çelebi dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59332,taci-zade-cafer-celebi-divanipdf.pdf?0 (17.10.2021).
• Gürgendereli, Müberra (2010). Üç “Vîrân Hâne” Kasidesi, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 5/1, s. 1089-1107.
• Harmancı, M. Esat (2007). Süheylî divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• İpekten, Haluk (2019). Nâ’ilî-i Kadîm dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/67155,naili-i-kadim-divanipdf.pdf?0 (01.10.2021).
• Karaköse, Saadet (2017). Nev’î-zâde Atâyî dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55734,nevi-zade-atayi-divanipdf.pdf?0 (14.10.2021).
• Kavruk, Hasan (?). Şeyhülislâm Yahyâ dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10655,seyhulislamyahyadivanihasankavrukpdf.pdf?0 (07.10.2021).
• Kaya, Bayram Ali (2017). Azmî-zâde Hâletî dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56159,azmizade-haleti-divanipdf.pdf?0 (15.10.2021).
• Kılıç, Filiz (2017). Âsık Çelebi dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55975,asik-celebi-divanipdf.pdf?0 (17.10.2021).
• Kubbealtı Lügati (2021). http://lugatim.com/s/virane
• Kutluer, İlhan (1995). “Felek”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/felek#1 (15.10.2021).
• Kur’an-ı Kerim (2021). https://kuran.diyanet.gov.tr/Tefsir
• Küçük, Sabahattin (1994). Bâkî dîvânı, Ankara: TDK Yayınları.
• Macit, Muhsin (2017). Nedîm dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56214,nedim-divanipdf.pdf?0 (07.10.2021).
• Mengi, Mine (2010). divan şiiri yazıları, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Onay, Ahmet Talât (2021). açıklamalı divan şiiri sözlüğü [eski türk edebiyatında mazmunlar ve izahı], (haz. Cemal Kurnaz), İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Özgür, Şenay (2007). Oleg Grabar ve İslam sanatı yorumu, (Tez No. 215743) [Doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Özyıldırım, Ali Emre (?). Hamdullah Hamdî dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10616,metinpdf.pdf?0 (03.10.2021).
• Pala, İskender (1995). ansiklopedik divan şiiri sözlüğü, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Saraç, Mehmet A. Yekta (?). Emrî dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10607,emridivanipdf.pdf?0 (17.10.2021).
• Tarlan, Ali Nihat (1992). Necâtî Beg divanı, Ankara: Akçağ Yay.
• Tulum, Mertol; Tanyeri, Ali (1977). Nev’î divan, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Yavuz, Kemal; Yavuz, Orhan (2016). Muhibbî dîvânı, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Yavuz, Kemal (2000). Âşık Paşa - Garib-Nâme, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10669,garib-namepdf.pdf?0 (17.10.2021).
• Yılmaz, Ozan (2019). ferheng-i Şu‘ûrî, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.