"Dolunay Dedektifleri" Roman Dizisinin Türkçenin Söz Varlığı Açısından Çözümlenmesi

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 4, 2496 - 2518, 30.12.2021

Sevgen Özbaşı

https://doi.org/10.34083/akaded.990755

Cited By: 2

Öz

Bir dilin söz varlığını oluşturan atasözü, deyim, ikileme, ilişki sözleri gibi dilsel yapılar, içinde doğduğu dilin ve kültürün en önemli izlerini taşır. Bu izler irdelenerek –kültürel değerlerin yanı sıra- o dilde tarihi süreç içerisinde gerçekleşen ses-biçim-anlam değişikleri ortaya konulup dilin yapısal özelliklerine ulaşılabilir. Bir dilin söz varlığı ögeleri de en uygun ve en doğru biçimde o dilde verilen sözlü-yazılı kültür ürünlerinde karşımıza çıkar. Dil gelişimi için kritik dönem olan okulöncesi süreçte de çocuk ne kadar çok nitelikli uyaranla karşılaşırsa, söz dağarcığı ve kavram alanı o kadar genişleyebilir. Dilsel ve görsel uyaranlar içeren en temel ve en kolay ulaşılabilir kaynak ise çocuk edebiyatı yapıtlarıdır. Dolayısıyla bu yapıtlardaki dilsel birimler incelenerek dilin düzeyi, söz varlığı ögelerinden nasıl yararlanıldığı, bunların çeşitliliği, anlamsal değerleri, çocuk okura uygun olup olmadığı gibi durumlar belirlenebilir. Bu çalışmanın amacı da Türk çocuk edebiyatına özgün yapıtlar kazandıran, hem yazar hem şair kimliğiyle öne çıkan Mavisel Yener’in “Dolunay Dedektifleri” roman dizisini söz varlığı ögeleri açısından çözümlemek; bu ögeler aracılığıyla kurmaca metne kazandırılan anlamsal katkıları değerlendirmektir. Bir devamlılık ve bütünlük oluşturması açısından, çalışmanın inceleme nesnesi olarak yazarın roman dizisi seçilmiştir. Betimsel nitelik taşıyan bu çalışmada, kurgusal bir yapı üzerinde tarama yöntemi kullanılmıştır. Öncelikle Mavisel Yener’in “Dolunay Dedektifleri” roman dizisini oluşturan altı çocuk edebiyatı yapıtı baştan sona taranarak bunlarda yer alan söz varlığı ögeleri (deyim, atasözü, ikileme, ilişki sözleri, yansıma sözcük ve yansıma ikilemeler) saptanmış ve kendi içlerinde bölümlendirilmiştir. Ardından yapıtlardaki dil-anlatım özelliklerinin ve söz varlığı ögelerinin kurmaca metne sağladığı anlamsal katkılar -metinlerden örneklerle desteklenerek- değerlendirilmiş ve yorumlanmıştır. Romanlarda 6 atasözü, 230 deyim, 160 ikileme, 58 yansıma söz varlığı ögesi ve 48 ilişki sözü olmak üzere toplam 502 öge saptanmıştır. Çalışmanın ana amacı yapıtlardaki söz varlığını nicelik olarak belirlemek olmasa da inceleme sonucunda kitaplarda en sık kullanılan dilsel yapıların deyim ve ikileme; en azının da atasözü olduğu görülmüştür. Tüm bunlar doğrultusunda çalışmada, yazarın yapıtlarının Türkçenin söz varlığını yansıttığı ve bu ögelerden yararlanarak anlatımına özgünlük, akıcılık, şiirsellik, zenginlik kattığı; yapıtların çocuk okurun sözcük dağarcığını ve kavram alanını genişletebilecek nitelikte olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkçenin söz varlığı, çocuk edebiyatı, Mavisel Yener, Dolunay Dedektifleri.

An Analysis of Novel Seris "Dolunay Dedektifleri" in Terms of Turkish Vocabulary

Öz

Linguistic structures such as proverbs, idioms, reduplications, relational words, onomatopoeic words that make up the vocabulary of a language bear the most important traces of the language and culture in which it was born. By analyzing these traces, the sound-form-meaning changes in that language in the historical process as well as cultural values can be revealed and the structural features of the language can be reached. The most appropriate and correct way that the vocabulary elements of a language appear is in the verbal-written cultural products given in that language. In the pre-school period, which is a critical period for language development, the more qualified stimuli the child encounters, the more her/his vocabulary and conceptual field can expand. The most basic and easily accessible source that contains linguistic and visual stimuli is children’s literature works. Therefore, by analyzing the linguistic units in these works, situations such as the level of the language, how to benefit from the vocabulary elements, semantic values, whether they are suitable for the child reader can be determined. The purpose of this study is to analyze the novel series called “Dolunay Dedektifleri” by Mavisel Yener, who has brought original works to Turkish children’s literature and stands out with both his identity as an author and a poet, in terms of its vocabulary elements, as well as to evaluate the semantic contributions to the fictional text through these elements. In terms of creating continuity and integrity, the author’s novel series was chosen as the object of the study. In this descriptive study, the scanning method was used on a fictional structure. First of all, Mavisel Yener’s six children’s literature books that constitute the “Dolunay Dedektifleri” were scanned from the beginning to the end and the vocabulary elements included in them were determined and divided within themselves. Afterwards, the semantic contributions of the language and expression features and vocabulary elements in the books to the fictional text were evaluate and interpreted using support from examples from the texts. A total of 502 elements were identified in the novels, including 6 proverbs, 230 idioms, 160 reduplications, 58 onomatopoeic words, 48 relational words. Although the main purpose of the study is not to quantify the vocabulary in the books, the most frequently used linguistic structures in the books as a result of the analysis have been determined to be idioms and reduplications and the least frequent of them has been observed to be proverbs. In the study, it is stated that the author’s books reflect the vocabulary of Turkish and that he adds originality, fluency, poetry and richness to his expression by using these elements. It was concluded that the books are capable of expanding the vocabulary and conceptual field of the child reader.

Anahtar Kelimeler

Vocabulary elements of Turkish language, children’s literature, Mavisel Yener, Dolunay Dedektifleri.

Kaynakça

• Akkuş, Mahmut (2019). Seza Kutlar Aksoy’un öykülerinde söz varlığı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Erciyes Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Aksan, Doğan (2003). Dil, şu büyülü düzen. Ankara: Bilgi Yayınları.
• Aksan, Doğan (2006). Anadilimizin söz denizinde. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Aksan, Doğan (2009). Her yönüyle dil – ana çizgileriyle dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksoy, Ömer Asım (1988). Atasözleri sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Yayınevi.
• Aksoy, Ömer Asım (1988). Deyimler sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Yayınevi.
• Akyalçın, Necmi (2007). Türkçe ikilemeler sözlüğü (tanıklı). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Akyalçın, Necmi (2012). Türkçemizin anlamsal zenginlikleri deyimlerimiz. Ankara: Eğiten Kitap.
• Akyalçın, Necmi (2012). Türkçemizin incileri atasözlerimiz tanıklı sözlük. Ankara: Eğiten Kitap.
• Aslan, Canan (2013). Çocuk edebiyatı yapıtlarının temel işlevi. Eğitimci Öğretmen Dergisi. 17, 6-9.
• Aydemir, Sultan (2010). Çocuk edebiyatı yazarı olarak Mavisel Yener’in eserleri üzerine bir araştırma [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Balkaya, Dursun (1996). Yansılama ve Almanca-Türkçe ses yansımalı sözcükler [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bilgin, Muhittin & Bilgin, Ahmet Can (2014). Tanıklarıyla deyimler sözlüğü. İzmir: Yayın B.
• Cesur, Enise (2015). Mavisel Yener’in çocuklara yönelik hikâyelerindeki eğitsel iletiler üzerine bir araştırma [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Aydın Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çetinkaya, Süleyman (2020). Ayla Çınaroğlu’nun masal ve hikâyelerinin Türkçe öğretimi bağlamında söz varlığı açısından incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Fırat Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Demir, Tolga (2019). Mavisel Yener’in öykü ve romanlarındaki çok kültürlülük ögelerinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Doğan, Songül (2019). Mavisel Yener’in “Dolunay Dedektifleri” roman dizisinde çocuk gerçekliği [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Fidan, Zeliha (2019). Cahit Uçuk’un “Türk İkizleri” ve “Gümüş Kanat” çocuk romanlarının söz varlığı açısından değerlendirilmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Güney, Eflatun Cem (1971). Folklor ve halk edebiyatı. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Hatiboğlu, Vecihe (1971). İkileme. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hatiboğlu, Vecihe (1972). Türkçenin sözdizimi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kaçmaz, Gökçe (2018). Cahit Zarifoğlu’nun masallarının değerler eğitimi ve söz varlığı açısından incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Karabulut, Cansu (2019). Mustafa Ruhi Şirin’in eserlerinin söz varlığı açısından incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Fırat Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Kavaklı, Tuğba (2019). Mavisel Yener’in masal kitaplarının değerler eğitimi açısından incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Keskin, Vahit (2020). Mavisel Yener’in “Mavi Zamanlar” adlı eserinde yer alan fiilimsilerin tespiti ve Türkçe öğretimi bakımından değerlendirilmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Erciyes Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Korkmaz, Zeynep (2007). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Lüle Mert, Esra (2009). Türkçenin sözvarlığı açısından Eflatun Cem Güney’in derleyip yazdığı masallar [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Öncü, Merve (2011). Mavisel Yener’in romanlarında çocuk ve eğitim teması [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özbaşı, Sevgen (2016). Zeynep Cemali’nin çocuk edebiyatı yapıtlarının sözvarlığı öğeleri açısından incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Özdemir Mete, Özden (2016). Sevim Ak’ın çocuk romanlarının sözvarlığı açısından çözümlenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Sever, Sedat & Karagül, Sedat (2014). Oğuz Tansel’in derleyip yazdığı masal kitaplarında yer alan sözvarlığı öğelerinin incelenmesi. Folklor / Edebiyat, 20 (77), 173-188.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Güncel Türkçe sözlük. Erişim tarihi: Mayıs 17, 2021, http://sozluk.gov.tr.
• Uslupehlivan, Eda (2018). Hasan Latif Sarıyüce’nin çocuk romanlarında değer eğitimi ve söz varlığı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yavuzkılıç, Sibel (2019). Gülten Dayıoğlu’nun “Ölümsüz Ece” adlı romanının söz varlığı incelemesi ve Türkçe öğretimine katkısı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Yazıcı Okuyan, H. (2006). Türkçenin sözvarlığı açısından Fakir Baykurt'un romanları [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ziya, Sinan (2019). Behiç Ak’ın romanlarının söz varlığı ve okunabilirlik yönünden değerlendirilmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Erciyes Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.