Alî Şîr Nevâyî’nin Farsça Kasideleri-I

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 415 - 436, 30.08.2022

Ahmet Kartal , Saniye Eraslan

https://doi.org/10.34083/akaded.1151337

Cited By: 6

Öz

Alî Şîr Nevâyî, sadece Çağatay sahasına değil, bütün bir Türk edebiyatına etki eden önemli şahsiyetlerden biridir. Farsçanın edebî dil olduğu bir dönemde, eserlerini şuurlu olarak Türkçe kaleme alan ve Çağatay Türkçesinin edebî bir hüviyet kazanmasına büyük katkı sağlayan Nevâyî, dîvân tertip edecek kadar Farsçaya da hâkimdir. Nevâyî’nin Farsça Dîvânı; gazel, müseddes, terkîb-bend, rübâ’î, kıt’a, tarih, lugaz, muammâ ve müfredler ile “Sitte-i Zarûriyye” isimli kasidelerden ve Molla Câmî için yazılan mersiyeden oluşmaktadır. Ayrıca Nevâyî’nin Türkiye’deki Farsça dîvânlarının yazma nüshalarında bulunmayan ve “Fusûl-i Erba’a” başlığını taşıyan dört kasidesi daha mevcuttur. Fusûl-i Erba’a; “Seretân”, “Hazân”, “Bahâr” ve “Dey” başlıklarıyla mevsimlerden söz eden dört ayrı kasideden oluşup Sultan Hüseyn-i Baykara övgüsünde kaleme alınmıştır. Nevâyî’nin kasidelerinin Türkçe tercümelerini ihtiva edecek olan ve tefrika hâlinde yayımlanması düşünülen bu çalışmaların ilkinde; Nevâyî’nin Türkçe ve Farsça eserler verme hüviyetine değinilmiş, akabinde “Sitte-i Zarûriyye” ve “Fusûl-i Erba’a”da yer alan kasideler kısaca tanıtılmış ve sonunda da “Seretân” başlıklı kasidenin Türkçe tercümesine yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Nevâyî, Farsça Dîvân, kaside, Fusûl-i Erba'a, Seretân

Persian Qasidas of Alî Şîr Nevâyî-I

Öz

Alî Şîr Nevâyî’s influence over both Chagatai literature and Turkic literature as a whole is indisputable. He consciously composed his works in the Chatagai language at a time when people predominantly wrote in Persian – thereby contributing immensely to his literary identity. That said, he also had mastery of Persian as well – enough to enable him to pen an entire diwan in it. That book is peppered with a whole host of poetic genres – namely gazel, müseddes, terkîb-bend, rübâ’î, kıt’a, tarih, lugaz, muammâ, and müfredler, alongside a multi-qaside mersiye or elegy titled “Sitte-i Zarûriyye,” which he dedicated to Molla Câmî. On that note, four extra quasides not found in the original manuscript exist here in Turkey. Collectively referred to as “Fusûl-i Erba’a” and written as an ode to Sultan Hüseyn-i Baykara, each one is themed after each of the four seasons – “Seretân,” “Hazân,” “Bahâr,” and “Dey.” In this study, we shall explore Nevâyî s Turkic and Persian literary career, briefly introduce our readers both to “Sitte-i Zarûriyye” and to “Fusûl-i Erba’a,” and offer a Modern Turkish translation of “Seretân ” – the latter in the hope that other translations will follow and be published for future reference as well.

Anahtar Kelimeler

Nevâyî, Farsça Dîvân, kaside, Fusûl-i Erba'a, Seretân

Kaynakça

• Ateş, A. (1968). İstanbul kütüphanelerinde Farsça manzum eserler [Üniversite ve Nuruosmaniye Kütüphaneleri].
• Câmî. (trhs.). Dîvân-i Kâmil-i Câmî [Şâmil: Kasîdehâ-Tercî’hâ-Terkîbhâ-Mesnevîhâ-Kıt’ahâ-Rubâ’îhâ-Mu’ammâhâ] (nşr.: Hâşim Razî). İntişârât-i Pîrûz.
• Mevlânâ Abdurrahmân-i Câmî. (1371). Bahâristân. (be-tashîh-i Doktor İsmâîl-i Hâkimî).
• Dehhudâ, A. E. (1373). Lugat-nâme. C. 14, Muessese-i İntişârât-i Çâp-i Dânişgâh-i Tehrân.
• Emîr Devletşâh bin Alâü’d-devle Bahtîşâh el-Gâzî es-Semerkandî. (1901). Tezkiretü’ş-şu’arâ (nşr.: Edward G. Browne). Leiden.
• Enverî. (1372). Dîvân-i Enverî. be-ihtimâmî-i Muhammed Takî Müderris-i Razavî, Du cild. Çâp-i Çihârom, Şirket-i İntişârât-i İlmî vu Ferhengî.
• Enverî, H. (1382), Ferheng-i Bozurg-i Sohen. C. 8. Çâp-i devvom.
• Fahrî-i Herâtî. (1968). Tezkire-i Ravzatü’s-selâtîn ve cevâhirü’l-acâyib [Ma’a Dîvân-i Fahrî-i Herevî]. tashîh u tahşiye-i Seyyid Husâmeddîn Râşidî.
• Hakanî. (1373). Dîvân-i Hakanî-i Şirvânî. be-kûşiş-i Doktor Ziyâüddîn-i Seccâdî.
• Hakanî. (1379). Dîvân-i Hakanî-i Şirvânî. be-ihtimâm-i Cihângîr-i Mansûr, Neşr-i gol-ârâ.
• Hayyâmpûr, A. (1368). Ferheng-i suhenverân. Du cild. Çâp-i Evvel, Çâp-hâne-i Fecr-i İslâm.
• Kartal, A. (2003). Alî Şîr Nevâî'nin Farsça şiirleri. Bilig, 26, 147-180.
• Levend, Â. S. (1966). Ali Şir Nevaî II. cilt Divanlar 4 Türkçe, I Farsça Divan. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Muhammed (1371), Ferheng-i Fârsî. Şeş cild. Çâp-i heştum, Çâphâne-i Sipihr.
• Nevâyî. (1342), Dîvân-i Emîr Nizâmüddîn Alî Şîr Nevâ’î «Fânî», be-sa’y ü ihtimâm-i Rukneddîn Humâyûnferruh, Çâp-i Evvel, Ez-İntişârât-i Kitâb-hâne-i İbn-i Sînâ.
• Nevâyî. (1323). Mecâlisü’n-nefâ’is. Der-Tezkire-i Şu’arâ-i Karn-i Nohum-i Hicrî, Te’lîf: Mîr Nizâmuddîn Alîşîr Nevâî, be-sa’y u ihtimâm-i Alî Asgar Hikmet.
• Nevâyî. (1375). Dîvân-i Emîr Nizâmüddîn Alî Şîr Nevâ’î «Fânî». (be-sa’y u ihtimâm-i Rukneddîn Humâyûnferruh), Çâp-i Evvel, İntişârât-i Esâtîr.
• Nevâyî. (1395). Dîvân-i Emîr Nizâmüddîn Alî Şîr Nevâyî «Fânî». (be-tashîh-i Seyyid Abbâs Restâhîz-i Sânçârekî), Çâp-i evvel, İntişârât-i Emîrî.
• Nevâyî. (1996). Muhâkemetü’l-lügateyn [İki Dilin Muhakemesi]. (hzr. F. Sema Barutçu Özönder), Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Rafiddinov, S. & Tacıbayev, H. (2002-2003). Mükemmel eserler toplamı: Farsça Divan, 18-20. Ciltler, Özbekistan Fenler Akademisi Neşriyatı.
• Sâm Mîrzâ (1346). Tezkire-i Tuhfe-i Sâmî. (tashîh u mukaddime ez-Rukneddîn Humâyûnferruh).
• Selmân-ı Sâvecî. (1367). Dîvân-i Selmân-i Sâvecî [Şâmil: gazeliyyât-tercî’ât-kasâyid-rubâ’iyyât]. (bâ-mukaddime-i Doktor Takî-i Tafaddulî; be-İhtimâm-i Mansûr Muşfik), Çâp-hâne-i Mervî.
• Steingass, F. (1975). Persian-English dictionary. LibrairieduLiban.
• Şiblî-i Nu’mânî. (1368). Şi’ru’l-acem târîh-i şu’arâ vu edebiyyât-i Îrân (ter.: Seyyid Muhammed Takî Fahr-i Dâ’î-i Gîlânî). Çâp-i sevvom.
• Şikûn, Z. (1984). Farsça-Türkçe lûgat, gencîne-i güftâr ferheng-i Ziyâ. C. 3. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.