Erken Dönem Fars Şiirinde Kalenderiler ve Kalenderilik Olgusu

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 3, 27 - 68, 30.10.2022

Sadık Armutlu

https://doi.org/10.34083/akaded.1150652

Cited By: 2

Öz

Melametilik’ten hareketle düşün dünyasını şekillendiren Kalenderîlik, 11-13. asırda İslam dünyasında görülmeye başlamış irfani bir ekoldür. Doğuşuyla birlikte pek çok niteliklerini Divan şiirine de aktarmış, zengin bir edebi söylemin de oluşmasını sağlamış, Fars irfanî şiirinde ve sonrasında âdeta çığır açmıştır. Kalenderi algısı olarak ele alınıp işlenen bu olgununun ilk örnekleri Ebu Sâid Ebu’l-hayr, Baba Tahir gibi ünlü şairler vermişlerdir. Ancak Kalenderi şiirin temeli Senâî ile başlamıştır. Senâî ve Attâr’la birlikte bu kavramlar, tasavvufî olgular doğrultusunda “kalender” veya “kalenderiyât” olarak bir tür boyutuna ulaşmıştır. Birçok Fars şairi de bu olguyu geliştirmişlerdir. Bu kavramların kullanımı ise Hâfız’da hem olgunluk hem de güzellik boyutuyla en üst seviyeye ulaşmıştır. Böylece Divan şiirine ayyaşlık, harabata yönelme, bâzâr-ı kalenderî, kallaş ve kalender pek çok kalenderi kavram katılmıştır. Bunlar Divan şiirindeki derbeder âşık tipinin de önemli niteliklerindendir. Bu makalede Fars şiirindeki Kalenderiler ve kalenderlik olgusu kalenderi söyleme katkı sağlayan Fars şairleri ile temel kalenderi kavramları doğrultusunda incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kalenderi, Fars şiiri, Fars şairleri, temel kavramlar

Teşekkür

EDİTÖR PROF. DR. MUSTAFA İSEN HOCAMA ÜZERİMİZDEKİ EMEKLERİ İÇİN TEŞEKKÜR EDİYORUM. MİNNETTARLIĞIMI BELİRTİYORUM.

GHALANDARİES AND THE FACT OF GALENDARY IN EARLY PERIOD POETRY

Öz

Ghalandarieh (unconventionality), which shapes the world of thought based on Malamatiyya, is a school that started to emerge in the Islamic world in the 11-13.th century. With its birth, it transferred many of its qualities to Divan poetry and created a rich literary discourse. Ghalandarieh Kalenderism literally broke new ground in classical Persian poetry and afterward. İt created a very rich literature in Persian poetry. Famous poets such as Abu Sa'id Abu'l-Khayr and Baba Tahir gave the first examples of this phenomenon, which was handled and processed as the perception of Ghalandarieh. However, the foundation of Ghalandarieh poetry started with Senâî. Together with Senâî and Attâr, these concepts reached a kind of dimension as "Ghalandar" or "Ghalandarieh" in line with mystical facts. Many Persian poets have also developed this phenomenon. The use of these concepts, on the other hand, reached the highest level in terms of both maturity and beauty in Hafiz. Thus, many Ghalandarieh concepts such as drunkenness, tending to ruin, bazâr-ı ghalandarieh, gallash, and ghalandar have been added to Divan poetry. These are among the important characteristics of the roguery lover type in Divan poetry. In this article, the phenomenon of Ghalandarieh in Ghalandar and Persian poetry has been examined in line with the concepts and basic Ghalandarieh concepts of Iranian poets who contributed to the Ghalandarieh iscourse.

Anahtar Kelimeler

Ghalenderieh, Ghalenderies, Persian poetry, Persian poets, basic concept

Kaynakça

• Attâr, N. (1384 hş.). Dîvân (nşr. Takî-yi Tafazzulî). İntişârât-ı İlmî Ferhengî.
• Attâr, N. (1386 hş.). Muhtâr-nâme (nşr. Şefî’î Kedkenî). İntişârât-ı Suhan.
• Attâr, N. (1386a hş.). Dîvân (nşr. Sa’îd-i Nefîsî). İntişârât-ı Kitâb-ı Âbân.
• Azamat, N. (2004). “Melamet”. İslam Ansiklopedisi. C.29, TDV Yayınları, s. 24-25.
• Azamat, N. (2004). “Kalenderiler”. İslam Ansiklopedisi. C.29, TDV Yayınları, s. 24-25.
• Bâbâ Tâhir Hemedânî (1311 hş.). Dîvân-ı Kâmil Bâbâ Tâhir. Matba’a-yı Ârmâgân.
• Bolat, A. (2003). Melâmetîlik / bir tasavvuf okulu olarak. İnsan Yayınları.
• Burhân, M. T. (1393 hş.). Burhân-ı Kâtı’(nşr. Muhammmed Mu’’in). İntişârât-ı Emîr Kebîr.
• Devletşâh-ı Semerkandî (1382). Tezkiretü’ş-şua’râ (nşr. Edward G. Browne). İntişârât-ı Esâtir.
• Dihgân, A. S. (1394). Ez-Kalender-i Attâr Tâ Rind-i Hâfız.
• Ebû Sa’îd Ebû’l-Hayr (1350 hş.). Suhânân-ı manzum-ı Ebû Sa’îd Ebû’l-Hayr (nşr. Sa’îd-i Nefîsî). İntişârât-ı Kitâb-hâne-i Senâî.
• Dihhodâ, A. E. (1381 hş.). Lugat-Nâme. İnrişârât-ı Emîr Kebîr.
• Efşârî, M. A. H. (1374 hş.), Âyîn-i Kalenderi. İntişârât-ı Firâvân.
• Erçavuş, D. (2020). Senâî-yi Gaznevî’nin Gazellerinin Tasavvufî Açıdan İncelenmesi. (Yayınlanmamış doktora tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Esed-i Tûsî (1365 hş.). Lugat-ı furs (nşr. Fethullah Müctebâyî-Ali Eşref Sâdıkî). İntişârât-ı Hârzemî.
• Enverî (1376 hş.). Divân-ı enverî (nşr. Muhammed Takî Müderris Radavî). İntişârât-ı İlmî ve Ferhengî.
• Senâ’î-yi Gaznevî (1385 hş.). Dîvân-ı hekîm Ebû’l-mecd Mecdûd b. Âdem Senâ’î-yi Gaznevî (neş. Müderris-i Radavî). İntişârât-ı Senâyî.
• Sevimli. E. (2021). Rafine bir hak âşıklığının edebî seyri klasik şiirde Melamet düşüncesi ve Melamilik. Gece Kitaplığı.
• Sühreverdî, Ö. Ş. (1966). Kitâbu avârifi’l-ma’ârif. Dâru’l-Kitâbi’l-Arâbî.
• Zerrînkûb, A. (1363 hş.). Custucû der tasavvuf-ı İran. İntişârât-ı Emîr Kebîr.
• Zerkânî, S. M. (1385 hş.). Senâ’î ve sünnet-i gazel-i irfânî-şûrîde-yi der gazne endîşehâ ve âsâr-ı Hekîm Senâ’î, (nşr.Muhammed Futûhî-Alî Asğar Muhammed Hânî). İntişârât-ı Suhen.