Contributions to the Dictionary of Classical Turkish Literature from the Divan of Fehîm-i Kadim

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 3, 325 - 338, 30.10.2022

Yusuf Can Tıraş

https://doi.org/10.34083/akaded.1151389

Öz

Concordance and functional dictionaries are one of the studies carried out to understand and make sense of classical Turkish literature texts. Thanks to the concordance and functional dictionaries, all words and phrases in a text are handled in the context of the work. Thanks to such studies, more detailed information can be obtained about the new meaning and frequency of use of words, the poet's or author's style and language. In addition, with these dictionaries, it can be determined in which work and how a word or group of words was handled for the first time. With the TEBDİZ project developed for this purpose, such dictionaries have been prepared and continue to be prepared.
In this article, the Divan of Fehîm-i Kadîm, which was prepared with the method of concordance and functional dictionary, is discussed. In the introduction part of the article, general information about the concordance and functional dictionary is given. In the first part, expressions that are included in Fehîm-i Kadim's Divan but not frequently used in classical Turkish literature are included, while in the second part, different meanings given to words by Fehîm-i Kadim are shown. Thus, it is aimed to enter these words and phrases into classical Turkish literature dictionaries.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish Literature, Dictionary, Sebk-i Hindi, Fehîm-i Kadîm, Divan

Fehîm-i Kadîm Divanı’ndan Klasik Türk Edebiyatı Sözlüğüne Katkılar

Öz

Klasik Türk edebiyatı metinlerini anlamak ve anlamlandırmak amacıyla yapılan çalışmalardan biri bağlamlı dizin ve işlevsel sözlüklerdir. Bağlamlı dizin ve işlevsel sözlükler sayesinde bir metinde yer alan tüm sözcük ve sözcük grupları eser bağlamında ele alınmaktadır. Bu tür çalışmalar sayesinde sözcüklerin yeni anlam ve kullanım sıklıkları, şairin ya da yazarın üslubu, dili hakkında daha ayrıntılı bilgi alınabilmektedir. Ayrıca, bu sözlüklerle birlikte bir sözcük ya da sözcük grubunun ilk defa hangi eserde, ne şekilde ele alındığı belirlenebilmektedir. Bu amaçla geliştirilen TEBDİZ projesi ile bu tür sözlükler hazırlanmış ve hazırlanmaya devam etmektedir.
Bu makalede, bağlamlı dizin ve işlevsel sözlük yöntemiyle hazırlanan Fehîm-i Kadîm’in Divanı ele alınmıştır. Makalenin giriş bölümünde bağlamlı dizin ve işlevsel sözlük hakkında genel hatlarıyla bilgi verilmiştir. İlk bölümde Fehîm-i Kadîm Divanı’nda yer alan fakat klasik Türk edebiyatında sıklıkla kullanılmayan ifadelere yer verilirken ikinci bölümde Fehîm-i Kadîm’in sözcüklere verdiği farklı anlamlar gösterilmiştir. Böylece bu sözcük ve sözcük gruplarının klasik Türk edebiyatı sözlüklerine girmesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Edebiyatı, Sözlük, Sebk-i Hindî, Fehîm-i Kadîm, Divan

Kaynakça

• Afîfî, R. (1391). Ferheng-nâme-i şi’rî I-II-III. Sürûş Press, Tahran.
• Babacan, İ. (2012). Klâsik Türk şiirinin son baharı sebk-i Hindî (2. basım). Akçağ Yayınları.
• Emiroğlu, K. (2020). Gündelik hayatımızın tarihi (13. basım). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• İbrahim Cûdî Efendi. (2006). Lügat-ı Cûdî. (İsmail, Parlatır & Belgin, Tezcan Aksu & Nicolai, Tufar haz.)Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kahraman, A. (2002). İshak-zâde Zuhûrî divanı. (Tez No. 113935) [Yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi] Yök Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Kubbealtı Lugatı. (t.y). Erişim tarihi: Temmuz, 01, 2022, http://lugatim.com/
• Mütercim Âsım Efendi (2009). Burhân-ı Katı. (Mürsel, Öztürk & Derya, Örs haz.). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Onay, A. T. (2009). Açıklamalı divan şiiri sözlüğü – Eski Türk edebiyatında mazmunlar ve izahı. (Cemal, Kurnaz haz.). H Yayınları.
• Öztuna, Y. (2000). Türk mûsikîsi kavram ve terimleri ansiklopedisi. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Öztürk, F. (2007). Bâkî divanı sözlüğü [bağlamlı dizin ve işlevsel sözlük]. (Tez No. 218255) [Doktora tezi, Ankara Üniversitesi]. Yök Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Saraç, M. A. Y. (2019). Klasik edebiyat bilgisi belâgat ve biçim-ölçü-kafiye. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Steingass, F. (2005). A comprehensive Persian – English dictionary. Çağrı Yayınları.
• Şenödeyici, Ö. (2011). Naili divanı sözlüğü [bağlamlı dizin ve işlevsel sözlük]. (Tez No. 277117). [Doktora tezi, Gazi Üniversitesi] Yök Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Şenödeyici, Ö. (2017). Üslup araştırmaları açısından bağlamlı dizin ve işlevsel sözlük çalışmaları: Nâilî örneği. Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, 3(1), 282-306.
• Şentürk, A. A. (2021). Osmanlı şiiri kılavuzu 5 (gabgab – güzellik). DBY Yayınları.
• Tebdiz. (t.y.). Türk edebiyatı tarihsel sözlüğü. Erişim tarihi: Temmuz, 01, 2022, https://tebdiz.com
• Tıraş, Y. C. (2017). Fehîm-i Kadîm Divânı’nın Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlüğü. Budak, K. & Eğe, S. (Ed.). 6. Türkiye lisansüstü Çalışmalar Kongresi bildiriler kitabı – 1 (edebiyat – eğitim- felsefe) (s. 123-139). İlmi Etüdler Derneği (İlem).
• Tıraş, Y. C. (2019). Fehîm-i Kadîm divânı sözlüğü [bağlamlı dizin ve işlevsel sözlük].(Tez No: 600998) [Doktora tezi, Uşak Üniversitesi]. Yök Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Tulum, M. (2011). 17. yüzyıl Türkçesi ve söz varlığı. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Üzgör, T. (1991). Fehîm-i Kadîm hayatı, sanatı, Dîvân’ı ve metnin bugünkü Türkçesi. Atatürk Kültür Merkezi Yayını.