Fodlacı-zâde Ahmed Râsim’in Şerh-i Sübha-i Sıbyân Adlı Eseri

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 4, 1282 - 1302, 30.12.2022

Hasan Ekici

https://doi.org/10.34083/akaded.1199196

Öz

Klasik Türk edebiyatı türlerinden biri olan manzum sözlükler, bir dilin temel öğesi olan kelimeyi öğretmeyi amaçlayan eserlerdir. İlk örneklerine XI. yüzyılda rastlanılan manzum sözlükler, Osmanlı eğitim sisteminde mübtedî adı verilen okula yeni başlayan çocuklara Arapça ve Farsça kelimeleri öğretmek amacıyla ders kitabı olarak okutulmuştur. Bu eserlerde şiirin ritmik unsurlarından hareketle ezber yoluyla kelime öğretimi yanında aruz bilgisi ve edebî sanatlarla ilgili hususların kavratılması da hedeflenmiştir. İlk dönemlerde Türkçe-Farsça, Türkçe-Arapça ve Türkçe-Arapça-Farsça şeklinde yazılan manzum sözlük geleneğinin sonraki dönemlerde Türkçe ile farklı dillerin öğretimiyle devam ettiği görülmektedir. Zamanla manzum sözlüklerde geçen kelimelerin doğru okunuşunu ve farklı anlamlarını vermek amacıyla şerhler yazılmıştır. Ayrıca sözcük dağarcığını geliştirmek maksadıyla dilbilgisi ile ilgili hususlara, kelimelerin etimolojisine ve edebî, tarihî, sosyal, dinî konularla ilgili doyurucu bilgilere yer verilmiştir. Bu çalışmada Türkçe-Arapça manzum sözlük geleneğinin önemli eserlerinden olan Sübha-i Sıbyân‘ın şerhi tanıtılmıştır. Eserdeki kelimelerin bir kısmı Kur’ân-ı Kerim’de geçen isim ve sıfat ile bazı fiil çekimlerinden oluşmaktadır. Ahmed Râsim, Şerh-i Sübha-i Sıbyân’da klasik şerh metoduna göre önce zemin metni vermiş, harflerin hareke kaydını verdikten sonra metinle ilgili dilbilgisi kurallarını sıralamıştır. Şârih, eserde bazı kavramlarla ilgili ayrıntılı açıklamalarda bulunmuştur. Bu çalışmada öncelikle mezkûr eserin müellifi hakkında bilgi verilmiş, Şerh-i Sübha-i Sıbyân’ın şekil ve muhtevası hakkında değerlendirme yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

klasik Türk edebiyatı, manzum sözlükler, şerh

The Work of Fodlacı-zâde Ahmed Râsim Titled Sübha-i Sıbyân

Öz

Verse dictionaries, the classical Turkish literature genres, aim to teach the word that is the essential component of a language. The first samples of the verse dictionaries found in the XI century, taught as textbooks to teach Arabic and Persian words to the children who had just started a school called mübtedî in the Ottoman education system.These books aimed to teach topics related to aruz knowledge and literary arts as well as teaching vocabulary via memorization based on the rhythmic elements of poetry. The tradition of verse dictionaries written in Turkish-Persian, Turkish-Arabic, and Turkish-Arabic-Persian in the early periods continued by teaching Turkish and different languages in the following periods. The annotations were written to give proper reading and words's meanings in the verse dictionaries with time. Also, to improve the vocabulary, etymology of words, grammatical issues and good information about literary, historical, social and religious issues are included. In that study, commentary of Sübha-i Sıbyân, is significant in the tradition of the Turkish-Arabic verse dictionary, is introduced. Some words in the work consist of nouns, adjectives, and some verb conjugations in the Qur'an. Ahmed Râsim firstly gave the base text according to classical commentary method, and listed the grammar rules related to the text after giving the movement record of the letters in Şerh-i Sübha-i Sıbyân. Commentator gave detailed explanations about some concepts in his work. In that work information about the author forenamed is given, and information about the form and content of Şerh-i Sübha-i Sıbyân is evaluated.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish literature, verse dictionaries, commentary

Kaynakça

• Akbaş, E. (2010). Üsküdarlı Fodlacızâde Ahmed Râsim Divânı inceleme-metin, [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Akbaş, E. (2013). Üsküdarlı Fodlacızâde Ahmed Rasim ve manzum Nesâyih-i Şer‘iyye ve Mev‘ize adlı eserinin şekil ve muhteva özellikleri. II. Türkiye Lisanüstü Çalışmaları Kongresi - Bildiriler Kitabı III (s. 717-730).
• Averbek, G. D. (2018). Dillerinden biri Türkçe olan manzum sözlükler üzerine yapılan çalışmalar bibliyografyası”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 21, 85-114.
• Baş, K. (2019). Sübha-i Sıbyân’ın Kıbrıs nüshaları üzerine dil incelemesi. Hiperyayın.
• Baştuğ, İ. (hzl.) (1999). İbnü'l-Emîn Mahmud Kemal İnal, Kemâlü'ş-Şuarâ (Son Asır Türk Şairleri). C.IV. AKM Yayınları.
• Kurnaz, C. & Tatçı, M. (hzl.) (2000). Bursalı Mehmet Tâhir Osmanlı müellifleri. C. II. Bizim Büro Basımevi.
• Çiftçi, Ö. (hzl.) (2017). Fatîn Davud-Fatîn Tezkiresi (Hâtimetü’l-eşar). Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. Erişim adresi: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55976,fatin-tezkiresi-pdf.pdf?0 [09. 09. 2022]
• Doğaner, E. K. (2011). Hâcı İsmâʽil Zühdî bin ʽÖmer Şerh-i Sübha-yı Sıbyân (İnceleme-Metin-Sözlük-Tıpkıbasım). [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ekici, H. (2017). Bosnalı Atfî Ahmed Efendi’nin Şerh-i Tuhfe’si ve şerh metodu”, Külliyat Osmanlı Araştırmaları Dergisi The Journal Of Ottoman Studies, 2, 19-36.
• Ekici, H. (2021). Eşref Feyzî Lügat-i Hoş-Edâ (Arapça-Farsça-Türkçe manzum sözlük). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gümüş, Z. (2007). Klasik Türk edebiyatında manzum sözlük şerhleri. Turkish Studies, 2 (4), 423-431.
• Kaplan, M. (2004). Şuara tezkirelerine göre Üsküdar şairleri. Üsküdar Sempozyumu I. 23-25 Mayıs 2003. C. II, s. 233-250.
• Kaya, İ. (2020). Şerh-i Dîvân-ı Hâfız Sûdî’nin Hâfız Dîvânı şerhi. T.C. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Kılıç, A. (2006). Manzum Sözlüklerimizden Sübha-i Sıbyân şerhi Hediyyetü‟l-İhvân, Turkish Studies, 1(1), 19-28.
• Kılıç, A. (2006). Türkçe-Arapça Manzum sözlüklerimizden Sübha-i Sıbyân-1 (inceleme), Turkish Studies, 2, 81-100.
• Kılıç, A. (2007). Türkçe-Arapça Manzum sözlüklerimizden Sübha-i Sıbyân-2 (metin), Turkish Studies, 2(1), 29-71.
• Kılıç, A. (2022). Manzum sözlüklerimizden Sübha-i Sıbyân şerhi Hediyyetü’l-İhvân (İnceleme-Metin). Ihlamur Akademi Yayınları.
• Koç, M. & Tanrıverdi E. (2014). Vankulu Lügati (2 Cild). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Öz, Y. (1999). Tuhfe-i Şâhidî şerhleri. Selçuk Üniversitesi Yayınları.
• Öz, Y. (2010). Tarih Boyunca Farsça-Türkçe sözlükler. TDK Yayınları.
• Yılmaz, M. (2008). Kültürümüzde Arapça Farsça asıllı veciz sözler sözlüğü. Sütun Yayınları.
• Elektronik Kaynaklar:
• Subaşı, D. A. (2014). Râsim, Fodlacızâde Ahmet Râsim Efendi. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/rasim-fodlacizade-ahmet-rasim-efendi
• https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/
• https://www.ttk.gov.tr/tarih-cevirme-kilavuzu/