Cönks in Hamadan Minstrelsy Tradition

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 4, 1244 - 1264, 30.12.2022

Faruk Gün

https://doi.org/10.34083/akaded.1201541

Cited By: 1

Öz

Being one of the important written sources of Turkish literature, cönks are manuscript books that contain many different folk literature materials in verse and prose. Due to the folk literature products they contain, cönks are one of the source works of oral history that show the cultural values, political structure, the world of human thought, philosophy, customs and traditions, and folk beliefs of the period in which they were written. Nevertheless, since cönks also present the linguistic material of the era in which they lived, they are capable of answering questions that may arise in the mind in terms of language history. The absence of any research on the cönks found in Iranian Turkish minstrel neighborhoods where the tradition of minstrelsy continues to exist vividly is one of the important deficiencies identified in its field. In this regard, this study has been written in order to reveal to what extent the cönks in the Hamadan field, located in the west of Iran, contribute to the tradition of minstrelsy and what benefits they offer to the social and historical life of the Turks in the region. For this reason, the study will present the cönks identified in Hamadan, after emphasizing the importance of the cönks in the region and the minstrel tradition, with a presentation of the cönk tradition in the Hamadan region with a holistic understanding. The data related to the cönks used in the research consist of the products that were identified during the field researches conducted in Hamadan in 2015, 2017-2018 and the cönks in the hands of Hamadan minstrels and their close relatives were photographed and digitized. As a result, it has been found that the cönks are products that, in written form, maintain the minstrel tradition that sustains oral existence, benefit the preservation of the region's folk literature materials, and come to the front by transmitting their linguistic and cultural elements to future generations.

Anahtar Kelimeler

Iran, Hamadan Turks, minstrelsy, cönks

Hemedan Âşıklık Geleneğinde Cönkler

Öz

Türk edebiyatının önemli yazılı kaynaklarından biri olan cönkler, muhtevasında manzum ve mensur olmak üzere birçok farklı halk edebiyatı malzemesini barındıran defterlerdir. İçerisindeki halk edebiyatı ürünleri sayesinde cönkler, kaleme alındığı dönemin kültürel değerlerini, siyasal yapısını, halkın düşünce dünyasını, felsefesini, gelenek ve görenekleri ile halk inanışlarını gösteren sözlü tarihin kaynak eserlerindendir. Bununla birlikte cönkler, yaşadığı çağın dil malzemesini de sundukları için dil tarihi açısından zihinde oluşabilecek sorulara cevap verebilecek niteliktedir. Âşıklık geleneğinin canlı bir şekilde varlığını sürdürdüğü İran Türk âşık muhitlerinde bulunan cönkler hakkında herhangi bir araştırmanın olmaması alanda tespit edilen önemli eksikliklerden biridir. Bu bağlamda çalışma, İran’ın batısında yer alan Hemedan sahasındaki cönklerin, âşıklık geleneğine ne derecede katkıda bulunduğu ve bölgedeki Türklerin toplumsal ve tarihî süreçteki yaşamına ne gibi faydalar sunduğu ortaya konulmak amacıyla kaleme alınmıştır. Bu sebeple araştırmada, bütüncül bir anlayışla Hemedan bölgesinin cönk geleneği ortaya konarak cönklerin bölgedeki ve âşıklık geleneğindeki önemine vurgu yapıldıktan sonra Hemedan’da tespit edilen cönklere yer verilecektir. Araştırmada kullanılan cönklerle ilgili veriler, 2015, 2017-2018 yıllarında Hemedan’da yapılan alan araştırmaları esnasında tespit edilen ve Hemedanlı âşıklar ile yakın akrabalarının ellerinde bulunan cönklerin fotoğraflanarak dijital ortama kaydedildiği ürünlerden oluşmaktadır. Netice itibarıyla cönklerin sözlü olarak varlığını idame ettiren âşıklık geleneğine yazılı olarak destek vermesi, bölgenin halk edebiyatı malzemelerinin koruma altına alınmasına fayda sağlaması, dilsel ve kültürel ögelerinin sonraki nesillere aktarılması fonksiyonlarıyla ön plana çıkan ürünler olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İran, Hemedan Türkleri, âşık, cönk

Kaynakça

• Alptekin, A. B. (1987). Fırat havzası ve Doğu Anadolu’da yazılmış cönkler. Fırat Havzası Yazma Eserler Sempozyumu (5-6 Mayıs 1986), Fırat Üniversitesi Yayınları, 227-232.
• Alptekin, A. B. (2002). Halk hikâyelerinin motif yapısı. Akçağ Yayınları.
• Amid, H. (1389/2010). Ferheng-e Farsi Amid. Rah-e Roşd.
• Cunbur, M. (1974). Folklor araştırmalarında cönklerin yeri. I. Uluslararası Türk Folklor Semineri Bildirileri, Başbakanlık Basımevi, 69-73.
• Dehhoda, A. E. (1377/1998). Lugatname-ye Dehhoda 5. Muessese-ye Enteşaret ve Çap-e Danişgah-e Tehran.
• Duymaz, A. (2016). Sözün yazılaşması yazının sözleşmesi: cönkler. Millî Folklor Dergisi, 111, 14-27.
• Elçin, Ş. (1997). Halk edebiyatı araştırmaları 1. Akçağ Yayınları.
• Ersal, M. (2016). Cönkten hizmet defterine, icradan yazıya: Alevi yazma geleneği. Millî Folklor Dergisi, 111, 87-99.
• Gökyay, O. Ş. (1995). Seçme makaleler-I eski, yeni ve ötesi. İletişim Yayınları.
• Gün, F. (2021). Sosyo-kültürel değişmeler bağlamında Hemedan (İran)’da Türk âşıklık geleneği (Tez No. 671080). [Doktora tezi, Trakya Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Kafkasyalı, A. (2009). İran Türkleri âşık muhitleri. Salkımsöğüt Yayınları.
• Kaya, D. (2012). Âşık edebiyatının önemli yazılı kaynaklarından cönkler. Kültür Çağlayanı Dergisi, 16, 9-11. Merkez-e Amar-e İran. (2022). https://www.amar.org.ir/.
• Moin, M. (1386/2007). Ferheng-e Farsi I. Enteşarat-e Adena.
• Sakaoğlu, S. (1987). Cönklerin kültür tarihimizdeki yeri. Fırat Havzası Yazma Eserler Sempozyumu (5-6 Mayıs 1986), Fırat Üniversitesi Yayınları, 219-226.
• Taşlıova, M. M. (2006). Elektronik cönk kavramı ve Türk halkbilimi’nin değeri bilinmeyen kaynakları. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (HÜTAD), 5, 89-112.
• Türkyılmaz, M. (2004). Sivas kaynaklı bir cönk ve Âşık Ömer şiirleri. Folklor/Edebiyat, X (37), 291-298.
• Uraz, M. (1977). Cönkler ve sefineler. Türk Folklor Araştırmaları, 17 (337), 8057-8059.
• Ülkütaşır, M. Ş. (1967). Halk edebiyatı araştırmalarında cönk’lerin değeri. Türk Kültürü, 60, 905-907.
• Vefayi, M. E. & Beşeri, C. (1395/2016). Negahi be çend sefine ve cong-e edebi-ye pedidamedeh der Anatoli, ta payan-e sede-ye nohm-e hecri. Name-ye Ferhengestan, Vijename-ye Motaleat-e Asay-e Seğir, 87-122.
• Vefayi, M. E. & Beşeri, C. (1397/2018). Sefine, mecmue, cong tehevvolat-e tarihi-ye yek no-e vije-ye edebi. Dofeslname-ye Zeban ve Edebiyat-e Farsi, 85, 7-31.
• Yavuz, O. (1988). Türk edebiyatında cönkler, hususiyetleri ve dili. Türk Dünyası Araştırmaları, 54, 117-131.
• Yıldırım, D. (2013). El yazması bir kitap türü: cönk/cöng (kayıp Saraybosna cöngü bağlamında). Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Yihao, Q. (2012). Jung (䑸 zūng) “cönk” gemi üzerine -13.-15. yüzyıllardaki Batı yazmalarında görülen “jung” terimi üzerine-. (Zemira, Gulcalı Çev.). Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 19 (2), 135-147.