Khodja Hayret of Adana’s Criticisms of Abdullah Hasib’s Translation and Commentary on Imru’u’l-qays’ Mu‘allaqa

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 4, 1989 - 2004, 30.12.2022

Ali Benli

https://doi.org/10.34083/akaded.1202345

Öz

With the acceleration of translation activities in Turkish literature accelerated during Tanzimat period, numerous works of Western literature were translated into Turkish language. Though this gave birth to a blossoming of translation criticisms written predominantly on the translations of Western works, critical articles dealing with translations of Arabic and Persian works were also penned. Khodja Hayret of Adana’s article series is but one example of such essays. In his articles, he criticised Abdullah Hasib Efendi’s translation and commentary of Imru’ al-Qays’s Mu‘allaqa. His main points of criticism consist of a lack of knowledge; the existence of misinformation, redundant information, contradictory statements, imprecisely using of terms, incomprehensibility, disconnections, and inclusion of contextual information missing in the main text but provided in the translation. Whilst these criticisms do indeed appear to be rational, Hayret adopted an acrimonious style in his criticism and did not touch up the text’s more positive aspects, which presumably stems from a personal conflict between them.

Anahtar Kelimeler

Abdullah Hasib, Imru’ al-Qays, Khodja Hayret of Adana, Mu‘allaqa, translation criticism

Adanalı Hoca Hayret’in Abdullah Hasîb’in İmruü’l-Kays Muallaka’sı Tercüme ve Şerhine Dair Eleştirileri

Öz

Türk edebiyatında çeviri faaliyeti Tanzimat sonrasında ivme kazanmış, bu dönemde özellikle Batı edebiyatlarından pek çok eser Türkçeye çevrilmiştir. Bu durum söz konusu dönemde çeviri eleştirisi faaliyetinin de gelişmesini sağlamıştır. Çeviri eleştirisi alanında yazılar daha çok Batı dillerinden yapılan çeviri eserler üzerine olsa da Arap ve Fars edebiyatlarından yapılmış çeviriler hakkında da bazı eleştiri yazıları kaleme alındığı bilinmektedir. Bunlardan birisi Adanalı Hoca Hayret’in, Abdullah Hasîb Efendi tarafından yazılan İmruü’l-Kays Mualllakası Şerhi adlı tercüme ve şerhi üzerine yazdığı eleştiri makaleleridir. Bu çalışmamızın temel konusu da bu makalelerin incelenmesi oluşturmaktadır. Eleştirilerin temel odak noktaları bilgi yanlış ve eksiklikleri, gereksiz bilgilere yer verilmesi, anlatımda çelişkiye düşülmesi, terimlerin kullanımında özensiz davranılması, metindeki bağlantı kopuklukları ve anlatım bozukluklarıdır. Ana metinde yer almayan bağlam bilgilerin uzun uzadıya çeviriye yansıtılması da bir eleştiri olarak dile getirilmiştir. Söz konusu eleştiriler incelendiğinde bunların büyük oranda yerinde ve haklı olduğu söylenebilir. Ancak eleştiri yazılarında eserin olumlu yönlerine hiç değinilmemekte ve iğneleyici bir dil kullanılmaktadır. Bu durumda muhtemelen iki yazar arasındaki kişisel çatışmalar etkili olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Abdullah Hasîb, Adanalı Hoca Hayret, İmruü'l-Kays, Çeviri eleştirisi

Kaynakça

• Adanalı Hayret, (1889d) “Havsu’l-‘ays ‘alâ men hevveşe kasîdete İmri’i’l-Kays (Geçen Nüshamızdan Mâ Ba‘d)”, İrtikâ, 16 (30 Haziran 1899) , 1/65.
• Adanalı Hayret. (1889a). “Havsu’l-‘ays ‘alâ men hevveşe kasîdete İmri’i’l-Kays”, İrtikâ, 13 (9 Haziran 1899), 1/51-54
• Adanalı Hayret. (1889b). “Havsu’l-‘ays ‘alâ men hevveşe kasîdete İmri’i’l-Kays (Geçen Nüshamızdan Mâ Ba‘d)”, İrtikâ, 14 (16 Haziran 1889), 1/57-58.
• Adanalı Hayret. (1889c) “Havsu’l-‘ays ‘alâ men hevveşe kasîdete İmri’i’l-Kays (Geçen Nüshamızdan Mâ Ba‘d)” , İrtikâ, 15 (23 Haziran 1899), 1/62.
• Apaydın, Mustafa (2007), “Tanzimattan sonra mizah ve hiciv”, Türk edebiyatı tarihi, 3/323-338. Benli, A. (2018) “Babanzade Ahmed Naim’in Arap dili ve edebiyatı sahasındaki çalışmaları”, Babanzâde Ahmed Naim hayatı eserleri fikirleri, ed. M. Cüneyt Kaya –İsmail Kara. Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları. 217-229.
• Demircioğlu, C. (2016). Çeviribilimde tarih ve tarihyazımı doğu batı ekseninde bir karşılaştırma. Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Demircioğlu, C. (2003). 19. yüzyıl sonu Türk edebiyatında tercüme kavramı. Journal of Turkish Studies Türklük Bilgisi Araştırmaları, (27/II), 13-31.
• Ergin, H. (2021), Abdullah Hasib İmruulkays Kasîde-i Muallakasının şerhi (İstanbul 1316) transkripsyon içerik ve metod açısından tahlili,(Tez no:664356 )[Yüksek lisans tezi, Trabzon Üniversitesi.] YÖK Tez merke. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Hızlı, K. (2021). Bir kurumu yeniden tasarlamak: Abdullah Hasib Efendi’nin Encüme-i Teftiş ve Muayene hakkındaki gözlemleri. History Studies, 13/2, s. 497-507.
• Irmak, M. (2012). Mustafa Sabri Efendi’nin Beyânü’l-Hak Dergisinde Mehmed Zihni ve el-Kavlü’l-Ceyyid adlı eserine yönelttiği tenkitler. Recep Tayyip Erdoğran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1, 151-220.
• İnal, İ. (2000). Son asır Türk şairleri. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2/880.
• Yılmaz, O. (2011). "Bir Münekkit Var Şarihten İçeri" Türk Şerh Edebiyatı'nda "Reddiye" Geleneği ve Sudî-i Bosnevî Örneği. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 108-154.
• Kalyon, A. & Kalyon, F. (2015), “Adanalı Hayret Efendi’nin Şehrâyin ve Sihr-i Beyân İsimli Eseri”, Çukurova Araştırmaları Dergisi, I, I, , s. 126-127.
• Karahan, A. (1988), “Adanalı Hayret”, TDV İslam Ansiklopedisi, I, 353.
• Tamdoğan, Z.G.(2021). Musullu Abdullah Hasib, İmruülkays Kasîde-i Mu‘allakası’nın şerhi. Samer Yayınları. Mütercim Âsım (2013), el-Okyanûsu’l-Basît fî Tercemeti’l-Kamûsu’l-Muhît; Yazma Eserler Kurumu, [Erişim tarihi: 10.10.2022, http://www.kamus.yek.gov.tr/]
• Güçtekin, N ve Karslı, İ.(2022) “II. Abdülhamid dönemi maarif bürokratlarından önemli bir sima: Fârûkîzâde Abdullah Hasîb Efendi”, Vakanüvis- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 7/1 s. 69-97.
• İnce, M. (2019). “Reddiye”nin Türk Şerh Edebiyatındaki Gelişimi ve İbnü’l-Kemâl’in Mollâ Câmî’ye Reddiyesi. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (HÜTAD) , (30) , 127-142.
• Özgül, M. (2007). Tanzimattan cumhuriyete klasik edebiyat çalışmaları. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (5/9), 47-172.
• Paker, S. (2014). “Telif, Türcüme ve Özgünlük Meselesi”. İçinde Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları IX Metnin Halleri: Osmanlı’da Telif, Tercüme ve Şerh, Klasik Yayınları. 36-71.
• Semercioğlu, U. (2010). Osmanlı’da ilk şiir çevirileri”. Buca Eğitim Fakültesi Dergisi. 28, s. 29-38. Tülücü, S. (1986). “Mu ‘allakât, şerh ve baskıları, tercümeleri”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (6), 253-266.
• Vankulu M. (2014), Vankulu Lügati, Yazma Eserler Kurumu, [Erişim tarihi: 10.10.2022, http://www.kamus.yek.gov.tr/]
• Yazar, S. (2011), Anadolu sahası klasik Türk edebiyatında tercüme ve şerh geleneği(Tez no: 287832), [Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi, https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• ez-Zevzenî, H. (1997). Şerhu’l-Mu‘allakâti’s-seb‘i’t-tıvâl. thk. Ömer Fârûk et-Tabbâ‘, (Dımaşk, Dâru’l-Erkam).