Şefaat Muhtevalı Manzum Bir Hikâye: Dâsitân-ı Masûmlar

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 4, 1167 - 1192, 30.12.2022

Duygu Kayalık Şahin

https://doi.org/10.34083/akaded.1203586

Öz

İslamî motiflerle kurgulanan ve Türk İslam edebiyatı ile Türk kültürü açısından önem arz eden manzum hikâyelerden biri bu makaleye konu edilen Dâsitân-ı Masûmlar’dır. Tespit edilen dört nüshasında da eserin müellifi ve telif tarihine dair bir bilgi bulunmamaktadır. Dâsitân-ı Masûmlar’da, çocuklarının şefaati sayesinde Allah tarafından affedilerek cennete vâsıl olan anne ve babaların hikâyesi tahkiye edilmiştir. Konusu itibarıyla aynı zamanda şefaatnâme türünün bir örneği olarak da değerlendirdiğimiz bu hikâyede anlatılan konu, çeşitli kaynaklarda yer alan bir hadise dayanmaktadır. Tenkitli metninin 72 beyitten oluştuğu bu eser, kaside nazım şekliyle ve aruzun “mefâîlün/ mefâîlün/ mefâîlün/ mefâîlün” kalıbıyla yazılmıştır. Eser içerisinde aruzun farklı kalıplarıyla yazılan mesnevi nazım şeklindeki beyitler de mevcuttur. Eski Anadolu Türkçesi döneminde yazıldıkları kabul edilen Hikâye-i Deve, Hikâye-i Güvercin, Hikâye-i Geyik ve Hikâye-i İbrahim gibi hikâyelerle dil, anlatım ve üslup özellikleri bakımından benzerlik bulunan Dâsitân-ı Masûmlar’ın bu hikâyelerle aynı yüzyılda telif edildiği düşünülmektedir. Bu makale, muhtelif hadis kaynaklarında yer alan küçük yaşta ölen çocukların anne ve babalarına şefaatçi olmalarıyla alakalı hadisin manzum olarak tahkiye edildiği Dâsitân-ı Masûmlar’ın incelenmesinden ve manzumenin tenkitli metninden oluşmaktadır. Bu makalenin amacı, Dâsitân-ı Masûmlar’ı araştırmacıların istifadesine sunarak edebiyat literatürüne katkı sağlamak ve bu hikâyenin dinî hikâyeler ile şefaatnâme türü içerisindeki yerine işaret etmektir.

Anahtar Kelimeler

Türk İslam edebiyatı, Dâsitân-ı Masûmlar, dinî hikâye, şefaat

A verse story with the content of intercession: Dâsitân-ı Masûmlar

Öz

Dâsitân-ı Masûmlar, which is discussed in this article, is one of the verse stories that are fictionalized with Islamic motifs and are important in terms of Turkish Islamic literature and Turkish culture. There is no information about the author of the work and the date of copyright in all four copies of the work. In Dâsitân-ı Masûmlar, the story of the parents who were forgiven by Allah and reached Paradise, thanks to the intercession of their children, is narrated. The subject told in this story, which we also consider as an example of the intercession type in terms of its subject, is based on a hadith in various sources. This work, whose critical text consists of 72 couplets, was written in verse form and in aruz prosody "mefâîlün/ mefâîlün/ mefâîlün/ mefâîlün". There are also couplets in the form of masnavi verse written in different forms of aruz prosody in the work. It is thought that Dâsitân-ı Masûmlar, which has similarity in terms of language, expression and style with stories such as Hikâye-i Deve, Hikâye-i Güvercin, Hikâye-i Geyik and Hikâye-i İbrahim, which are considered to have been written in the Old Anatolian Turkish period, were copyrighted in the same century as these stories. This article consists of an examination of the Dâsitân-ı Masûmlar, in which the hadith related to the intercession of the parents of children who died at a young age in various hadith sources, in verse, and the critical text of the poem. The aim of this article is to contribute to the literary literature by presenting Dasitân-ı Masûmlar to the use of researchers and to point out the place of this story in religious stories and intercession type.

Anahtar Kelimeler

Türk İslam edebiyatı, Dâsitân-ı Masûmlar, dinî hikâye, şefaat

Kaynakça

• Abdurrezzâk es-San‘ânî (2013). el-Musannef. Dâru’t-Ta’sîl.
• Alıcı, M. (2010). Şefaat. TDV İslam ansiklopedisi. (38. cilt, s. 411-412). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Argunşah, M. (2002). Kirdeci Ali kesikbaş destanı. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Aslan, N. (2006). Manzum dini hikâyeler ve kirdeci Ali’ye ait olduğu söylenen iki hikâye metni (güvercin ve geyik destanları). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20, 189-207.
• Bozkurt, K. (2020). Şefaat kavramı ve pir Muhyiddîn’in şefâ’at-nâmesi. Gece Kitaplığı.
• Buhârî (2001). Câmiʿu’s-sahîh. Muhammed Züheyr b. Nasr (Nşr.). Dâru Tavki’n-Necât.
• Çabuk, E. (2019). Manzum dini hikayeler ve destân-ı hibâl, Oğuz Türkçesi Araştırmaları Dergisi , 1, 117-165.
• Çakın, M. B. (2021). Küçük yaşta ölen çocukların anne babalarına şefaatlerini konu edinen müellifi meçhul bir manzûme. İçtimaiyat , 5 (2) , 461-471.
• Dâsitân-ı Masûmlar. Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, No: 06 Mil Yz A 9491/5. Dâsitân-ı Masûmlar. Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, No: 06 Mil Yz A 1583.
• Dâsitân-ı Masûmlar. İBB Kütüphanesi Atatürk Kitaplığı, No: MC Yz K.000106.
• Dâsitân-ı Masûmlar. İBB Kütüphanesi Atatürk Kitaplığı, No: Bel Yz K.000223/04.
• Diyanet İşleri Başkanlığı. Erişim tarihi: 12 Kasım 2022. https://kuran.diyanet.gov.tr /mushaf.
• Ebü’l-Leys Semerkandî (1987). Gafletten kurtuluş (tenbîhü’l- gâfilîn) (Cilt 1). Yaman Arıkan (Trc.). Uyanış Yayınları.
• Elçin, Ş. (1995). Ömeroğlu’nun hazâ kitâbu dâsitân-ı Muhammed’i. Milli Folklor, 27, 61-63.
• Köktürk, Ş. (2014). Şefaat-name ve pir Muhammed’in şefaatnamesi”, Turkish Studies 9/(6), 761-771.
• Küçük, S. (2019). Eski Anadolu Türkçesine ait bir eser: Ömeroğlu’nun destân-ı Muhammed mesnevisi. International Journal of Language Academy, 7 (2), 192-237.
• Meclisî, M. B. (1403). Bihâru’l-envâr. (Cilt 29). Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî.
• Müslim (ts). Câmiʿu’s-sahîh. Muhammed Fuad Abdülbaki (Nşr.). Dâru İhyâü’t-Türâsî’l-Arabiyyi. Suyûtî (1990). el-Câmiu’s-sağîr fî ehâdîsi’l-beşîri’n-nezîr. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Şahin, M. (2006). Mustafa Fevzi bin Numan’ın hayatı eserleri ve dinî edebiyatla ilgili şiirleri. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.