Divanlarda Çocukla İlgili Kavramlar, Terkipler ve Manzumelere Dair Bir Deneme

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 336 - 381, 30.04.2023

Muhammed Kürşat Atar , Seydi Kiraz

https://doi.org/10.34083/akaded.1252519

Cited By: 3

Öz

Klasik Türk şiirinde aşk, sevgili, şarap, tabiat, güzellik, sevinç, özlem, acı gibi farklı konu ve temalı şiirler yazılmıştır. Bu konulardan biri de çocuk ve çocukla ilgili unsurlardır. Beyit ve müstakil şiirlerde, çocukla ilgili mazmunların tespitine ve pedagojik ilkelerin belirlenmesine imkân sağlayan önemli bilgilere yer verilmiştir. Bu çalışmada, çocuk konulu bilgilerin tespiti, tasnifi ve tahlili yapılmaya çalışılacaktır. Verilerin tespitinde 14-20. yüzyıllarda yaşamış bazı şairlerin divanları esas alınmıştır. Çocukla ilgili edebî tasvir ve tahlillerden önce çocuk kavramı, çocuğun farklı disiplinlere göre tanımları ve çocukluk döneminin sınırları üzerinde durulmuştur. Daha sonra çocuk kavramını karşılayan sözcükler belirlenmiş, geldikleri dillere göre Arapça, Farsça ve Türkçe başlıklara ayrılmış, şiirde kazandığı anlamlar incelenmiş ve hangi sözcüklerin şairler tarafından daha çok tercih edildiği tespit edilmeye çalışılmıştır. Çocukla ilgili edebî yaklaşımların ele alındığı kısımda ise çocuğa has özelliklerin beyitlerde nasıl işlendiği, çocuk konulu atasözü ve deyimlerin kullanımı araştırılmıştır. Çocuğun teşbih unsuru olarak hangi kavramlarla ilişkilendirildiği ve bir telmih unsuru olarak çağrışımları üzerinde durulmuştur. Çalışmanın son kısmında ise çocuk konusu etrafında kaleme alınan müstakil manzumelere yer verilmiştir. Çocukların doğumu, ölümü ve sünneti gibi konularda yazılan bu manzumeler çeşitli başlıklar altında incelenmiş, karşılaşılan sonuçlar sayısal verilerle ortaya konularak birtakım değerlendirmelerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Tıfl, Çocuk, Çocukluk, Çocuk Şiirleri, Divan Şiiri.

Destekleyen Kurum

Yoktur.

An Essay on Concepts, Compositions and Poems Related to Children in Divans

Öz

In classical Turkish poetry, poems with different themes and themes such as love, lover, wine, nature, beauty, joy, longing, and pain were written. One of these issues is the child and the features related to the child. In couplets and detached poems, important information that enables the determination of the mazmuns about the child and the determination of pedagogical principles are included. In this study, it will be tried to determine, classify and analyze the information about children. In the determination of the data, the divans of some poets who lived in the 14-20 centuries were taken as basis. It is based on the divans of some poets who lived in the centuries. Before the literary descriptions and analyses about the child, the concept of the child, the definitions of the child according to different disciplines, and the boundaries of the childhood period are emphasized. Then, the words that meet the concept of child were determined, they were divided into Arabic, Persian, and Turkish titles according to the languages they came from, the meanings gained in the poem were examined and it was tried to determine which words were preferred more by the poets. In the part where the literary approaches about the child are discussed, how the child-specific features are handled in the couplets and the use of child-themed proverbs and idioms are investigated. It has been focused on which concepts the child is associated with as an element of simile and its connotations as a reference element. In the last part of the study, individual poems written around the subject of children are included. These poems written on subjects such as the birth, death, and circumcision of children were examined under various titles, and some evaluations were made by presenting the results with numerical data.

Anahtar Kelimeler

Tifl, Child, Childhood, Children's Poems, Divan Poetry.

Kaynakça

• Akdoğan, Y. (t. y.). Ahmedî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Akkuş, M. (2018). Nef’î Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Akpınar, Ş. (2017). Âgâh ve Dîvânı – Semerkandî-i Âmidî Hacı Hâfız Mehmed Bulak-. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Aksoy, F. Y. (1997). Ayıntâblı Aynî’nin Dîvân’ı (hayatı, eserleri, Türkçe Dîvân’ı, Farsça Dîvânçe ve Sâkî-nâme (tenkidli metni) [Doktora tezi, Erciyes Üniversitesi].
• Akyüz, K., Beken, S., Yüksel, S., & Cunbur, M. (1990). Fuzûlî Divanı. Akçağ Yayınları.
• Arı, A. (2018). Sâkıb Dede Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Arslan, M. (1990). Divan edebiyatında manzum surnameler (inceleme ve metinler) [Doktora tezi, Gazi Üniversitesi].
• Arslan, M. (2018a). Bursalı İffet Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Arslan, M. (2018b). Mihrî Hatun Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Arslan, M. (2020). Muhyî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Atar, M.K. (2021). Divanlarda çocuk tasavvuru (14.-20. yüzyıllar) [Yüksek lisans tezi, Hitit Üniversitesi].
• Atik, H. (2007). Nakşî Ali Akkirmânî Dîvânı. Buruciye Yayınları.
• Avşar, Z. (2017). Revânî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Ayan, H. (1990). Nesîmî Dîvânı. Akçağ Yayınları.
• Ayan Nizam, E. (2021), Bekir Ağa-zâde Dîvâne Rüşdî Dîvânı. Paradigma Akademi.
• Aydemir, S. (1990). Dede Ömer Rûşenî (hayatı, eserleri, Dîvânı’nın tenkidli metni) [Yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi].
• Aydemir, Y. (2017a). Behiştî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Aydemir, Y. (2017b). Ravzî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Aydemir, Y., & Çeltik H. (2017). Meşhûrî Dîvânı (tenkitli metin). https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Bardakoğlu, A. (1992). Bulûğ. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 6, s. 413-414). TDV Yayınları.
• Başpınar F. (2008). 17. Yüzyıl şairlerinden Beyânî’nin Divan’ı inceleme-tenkitli metin [Doktora tezi, Marmara Üniversitesi].
• Batur, A. (2002). Süruri Divanı: hayatı, sanatı, eserleri, divanının tenkitli metni. [Doktora tezi, İnönü Üniversitesi]. Batğı, Ö. (2017). Numan Mâhir Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Bayak, C. (2017). Sehâbî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Bilgin, A. A. (2017). Ümmî Sinan Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Bilgin, A. A. (2018). Nigârî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Bilkan, A. F. (1997). Nâbî Dîvânı. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Biltekin, H. (2018). Şeyhî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Demir, H. (2017). Lâzikî-zâde Feyzullah Nâfiz ve Dîvânı (İnceleme-Metin). https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Deniz, S. (2006). Klâsik Türk şiirinin sosyal hayatla ilgisinin çocuk konusunda değerlendirilmesi. Yıldız Cemal & Beyreli Latif (Ed.) Edebiyat, edebiyat öğretimi ve deyişbilim yazıları (C. 2, s. 145-157). Pegem A Yayıncılık.
• Devellioğlu, F. (1992). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat. Aydın Kitabevi.
• Duman, M. (1997). “Oğlan” keli̇mesi̇ ve “gençli̇k” kavrami üzeri̇ne. Türkiyat Mecmuası, 20, 113-130.
• Erdiller-Yatmaz, Z. B., Erdemir, E., & Erbil, F. (2018). Çocuk ve çocukluk: okulöncesi öğretmen adayları anlatıyor. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 6(3), 284-312.
• Erdoğan, M. (2017). Bursalı Rahmî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Eren, A. (2018). Mehmed Sıdkî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Ergin, M. (1980). Kadı Burhaneddin Dîvânı. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Erişen Yazıcı, G. (2017). Edirneli Kâmî ve Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Eroğlu, H. (2010). Şehzade. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 38, s. 480-483). TDV Yayınları.
• Ersoy, E. (2017). II. Bayezit devri şairlerinden Münîrî ve Dîvânı: inceleme-metin. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Erünsal, İ. E. (2018). Tâcî-zâde Ca‘fer Çelebi Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Eyduran, A. (2007). Klasik Türk edebiyatına çocuğun yansıması. Sever, Sedat (Ed.). II. Ulusal çocuk ve gençlik edebiyatı sempozyumu. (s. 237-245). Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Gürgendereli, M. (2017). Mostarlı Hasan Ziyâ’î Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Harmancı, M. E. (2017). Süheylî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Horata, O. (2019). Esrâr Dede Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Hökelekli, H. (1993). Çocuk. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 8, s. 355-359). TDV Yayınları.
• Işınsu Durmuş, T., & Canım R. (2018). Edirneli Şevkî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59035,sevki-divanipdf.pdf?0
• İpekten H. (2019). Nâ’ilî-i Kadîm Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• İpekten H. (2020). Karamanlı Nizâmî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Kalan, F. (2017). Nasihatnâmelerde çocuk (Osmanlı dönemi) [Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi].
• Kaplan, M. (2019). Neşâtî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Karaköse, S. (2017). Sa'id Giray Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Kavruk, H. (t. y.). Şeyhülislâm Yahyâ Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Kaya, B. A. (2017). Azmi-zâde Hâletî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Kemikli, B. (1998). Sun’ullâh-i Gaybî Dîvânı inceleme-metin [Doktora tezi, Ankara Üniversitesi].
• Kesik, B. (2017). Cenâbî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Kılıç, F. (2017). Âşık Çelebi Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Kılıç, F. (2018). Şâhî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Kırbıyık, M. (2017). Kâtib-zâde Sâkıb Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Kiraz, S. (2022). Lutfî Dîvânı (inceleme metin ve dizin). NEÜ Yayınları.
• Koç, M. (2004). Gelişim psikolojisi açısından ergenlik dönemi ve genel özellikleri. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(17), 231-238.
• Korkmaz, A. (2014). Fethü’d-dîn Ahmed Dîvânı [Yüksek lisans tezi, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi].
• Kubbealtı Akademisi. (t. y.). Yayım. Kubbealtı Lugatı. Erişim Tarihi: Haziran 7, 2022, http://lugatim.com/.
• Kurtoğlu, O. (2017a). Diyarbakırlı Lebîb Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Kurtoğlu, O. (2017b). Zâtî Dîvânı-gazeller dışındaki şiirler. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Kurtoğlu, O. (2018). Bosnalı Âsım Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Kutlar Oğuz, F. S. (2017). Arpaemîni-zâde Mustafâ Sâmî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Küçük, S. (t. y.). Bâkî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Macit, M. (2017). Nedîm Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Macit, M. (2018). Erzurumlu Zihnî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Mengi, M. (2020). Mesîhî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Mermer A. (2020). Karamanlı Aynî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Okçu, N. (t. y.). Şeyh Gâlib Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Onay, A. T. (1992). Eski Türk edebiyatında mazmunlar ve izahı. TDV Yayınları.
• Öz, Y. (1997). Tuhfe-i Vehbî şerhleri. İlmi Araştırmalar, 5, 219-232.
• Öztürk, M. (2012). Mâtemin keyfini çıkarmak: Klasik Türk şiirinde ölümlere duyulan sevinçler. Turkish Studies, 7 (1), 1803-1824.
• Özyıldırım, A. E. (1995). Hamdullah Hamdî Divanı’nın tenkitli metni [Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi]. Saraç, M. A. Y (t. y.). Emrî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Sınar, A. (2006). Türkiye’de çocuk edebiyatı çalışmaları. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 7, 175-226. Şenödeyici, Ö. (2015). Fevzî Divanı (17. yüzyıl). Kitap & Kafe Serüven.
• Şirin, M. R. (2013). Haklarımla çocuğum! BM çocuk hakları sözleşmesi kitabı. Çocuk Vakfı Yayınları.
• Tan, M. (1989). Çağlar boyunca çocukluk. Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences (JFES), 22 (1), 71-88.
• Tanrıbuyurdu, G. Kalkandelenli Mu‘îdî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Tarlan, A. N. (1945). Hayâlî Bey Dîvânı. İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Tarlan, A. N. (1997). Necâtî Beg Dîvânı. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Taş, H. (2010). Vusûlî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Taş, H. (2017). Vahyî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Tatcı, M. (2008). Yunus Emre Külliyatı II: Yûnus Emre Dîvânı tenkitli metin. H Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (t. y.). Yayım. Güncel Türkçe Sözlük. Erişim tarihi: Haziran 7, 2022, https://sozluk.gov.tr/.
• Ünver, N. (2020). Gelibolulu Sürûrî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Üstüner, K. (2017). Enderunlu Hasan Yâver Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Vural, R. (2020). Dürrî Ahmed Efendi Dîvânı: (inceleme-metin). https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Yakar, H. İ. (2018). Gelibolulu Sun‘î Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Yavuz, K. (2000). Âşık Paşa Garib-nâme. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yazar, İ. (2017). Kânî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Yekbaş, Hakan. (2020). Sehî Bey Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Yenikale, A. (2017a). Sünbül-zâde Vehbî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Yenikale, A. (2017b). Ahmed Nâmî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Yıldırım. Y. (2013) Osman Şems Efendi, hayatı, eserleri ve Dîvân’ı (metin-inceleme-tahlil). [Doktora tezi, Marmara Üniversitesi].
• Yıldız, A. (2010). Fenâyî Cennet Efendi Dîvânı. Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
• Yıldız, D. (2022). Klasik Türk şiirinde gönlün bir çocuk olarak ele alınışı: tıfl-ı dil. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (31), 836-856.
• Yılmaz, K. (2001). İbrahim Tırsî ve Dîvânı inceleme-tenkidli metin-sözlük [Yüksek lisans tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi].
• Yılmaz, K. H. (2017). Diyarbakırlı Hâmî Ahmed Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.
• Zülfe, Ö. (2010). Hecrî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr.