Muallim Feyzî’nin Aktarımıyla Sa’dî-i Şîrâzî ve Hümâm-ı Tebrîzî Arasında Geçen Mülâtafe

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 675 - 692, 30.04.2023

Şerife Yerdemir

https://doi.org/10.34083/akaded.1265886

Cited By: 2

Öz

Klâsik Türk şiirinde edebî bir tür olan latife, bir olay, bir durum veya bir kişi hakkında kısa ve eğlenceli bir hikâye anlatma amacıyla yazılır. Latife, İran edebiyatında ilk sözlü olarak görülmüş, daha sonra 5. yüzyıl sonları ile 6. yüzyıl başlarında yazılı edebiyatta yer almıştır. İran edebiyatında 6. yüzyıldan sonra latife alanında derleme niteliğinde önemli eserler kaleme alınmıştır. Bu alanda özellikle Ubeyd-i Zâkâni ve Fahruddîn Alî-i Safî gibi iki önemli isim ön plana çıkmıştır. Anadolu sahasında özellikle Tanzimat dönemi edebiyatında kayda değer bir etkiye sahip olmuş olan Muallim Feyzî, esasen bir İranlı ama daha sonra Osmanlı tebaasına geçerek edebî alanda tercüme, şiir, sözlük ve dilbilgisi kitapları gibi önemli çalışmalar yapmış bir isimdir. Mekteb-i Sultanî’de uzun süreli Farsça öğretmenliği yapmış olan Muallim Feyzî, latife alanında daha önce yapılmamış bir işi yaparak özellikle İran edebiyatından şair ve ediplerle ilgili mülâtefe, mutâyib veya anekdotları derleyerek dönemin en uzun süreli yayım yapmış olan Tercümân-ı Hakîkat gazetesinde bir seri halinde yayımlamıştır. Bu çalışmada Muallim Feyzî ve özellikle onun edebî kişiliği hakkında detaylı bilgi verildikten sonra, onun Tercümân-ı Hakîkat gazetesinin 12 Ocak 1884, nr. 1682, üçüncü sayfasında yer alan Şeyh Saʻdî-i Şîrâzî ile Hâce Hümâm-i Tebrîzî arasında geçen mülâtafe, onun yorumuyla verilecek ve Anadolu sahası ve İran sahasındaki diğer aktarımlarla ilgili karşılaştırma ve değerlendirme yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mülâtafe, latife, Şeyh Sa'dî, Hümâm-ı Tebrîzî

The Chaffing Between Sa'di-i Şirazi and Humam-i Tabrizi as Transmitted by Muallim Fayzi

Öz

Pleasantry, which continues to exist as a literary genre today, is written to tell a short and entertaining story about an event, a situation or a person. Pleasantry was first seen orally in Iranian literature and then appeared in written literature in the late 5th and early 6th centuries. After the 6th century in Iranian literature, important works were written as compilations in the field of pleasantry. In this field, two important names such as Ubayd-i Zakani and Fakhruddin Ali-i Safi came to the fore. Muallim Fayzi, who had a significant influence on Anatolian literature, especially in the Tanzimat period, was originally an Iranian but later became an Ottoman subject and produced important works in the literary field such as translations, poetry, dictionaries and grammar books. Having worked as a Persian language teacher at Mekteb-i Sultani for a long time, Muallim Fayzi compiled interviews, humour or anecdotes about poets and literary figures especially from Iranian literature and published them as a series in Tercuman-ı Hakikat newspaper, the longest-published newspaper of the period. In this study, after giving detailed information about Muallim Fayzi and especially his literary personality, in the newspaper Tercuman-ı Hakikat, 12 January 1884,. The chaffing between Sheikh Saʻdi-i Shirazi and Khace Humam-i Tabrizi on the third page of 1682 will be given with his interpretation and an evaluation will be made about other transfers in the Anatolian field and Iran.

Anahtar Kelimeler

Humour, pleasantry, Sheikh Sadi, Humam-i Tabrizi

Kaynakça

• Andı, F. (1999). Türkçede rubâiyyât-ı Hayyâm tercümeleri. İlmî Araştırmalar. (7). 9-29.
• Aydın, E. (1999). Saadet gazetesindeki edebî faaliyet üzerine bir araştırma. (Tez No 92496).[Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi]. Yök Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Baharlı, M. (2018, 24 Ağustos). Türkempürlü Muallim Feyzî Efendi. https://sozumuz1.blogspot.com/2018/08/blog-post_32.html
• Baharlı, M. (2018, 26 Kasım). Since bir tıfl-ı sagîr, akl u fetânetce kebîr, taht-ı cülûs etti bu dem Ahmet Şah. http://sozumuz1.blogspot.com/2018/11/blog-post_22.html
• Baharlı, M. (2019, 1 Ocak). Marş-ı İranî-Kâçâr. http://sozumuz1.blogspot.com/2019/01/blog-post.html
• Baharlı, M. (2019, 28 Ağustos). Şair-i milli Muallim Feyzî Efendi. https://sozumuz1.blogspot.com/2019/08/blog-post_92.html
• Benâdkûkî, N. Z. & Nûriyân, S. M. & Feşârekî, M. M. (2021). Gûne-şinâsî-i latîfe der-karn-i heştom tâ dehum-i hicrî. Metn-pejûhî-i Edebî, 25(88), 88-112.
• Birsel, S. (2014). Kahveler kitabı. Sel Yayıncılık.
• Cevdet, A. & Dâniş, H. & Rifat, H.(2000). Ömer Hayyam rubailer. (Mehmet, Kanar Çev). Deniz Kitabevi.
• Çelik, A. (2005). Tanzimat’tan günümüze Türkiye’de Farsça öğretimi. (Tez No 217293). [Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi]. Yök Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Çetinkaya, G. (2022). Anadolu sahasında yazılmış Farsça dil bilgisi kitapları. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Çiftçi, H. (2002). Klâsik Fars edebiyatında hiciv ve sosyal eleştiri. Öncü Basımevi.
• Devletşah Semerkandî (1977). Devletşah tezkiresi (Tezkiretü’ş-şuarâ). (Necati, Lugal Çev). Kervan Yayınları. Engin, V. (2016). Mekteb-i Sultani. Yeditepe Yayınları.
• Fahruddîn Alî-i Safî (1323). Letâifü’t-Tavâif. Kitâbhâne-i Asitân-ı Kuds.
• Fahruddîn Alî-i Safî (1973). Letâifü’t-Tavâif. (Ahmed Gulçin, Meânî Haz.). Şirket-i Nebî İkbâl Şurekâ.
• Harrington, J. H. (1791). The Persian and Arabick Works of Sâdee. Honorable Company’s Press.
• Hemrâz, R.(2020). Sa’îd Selmâsî-şâ’ir-i mücâhid ve mücâhidî-i şâ’ir. Neşr-i Kalanyurd.
• Işık, İ. (2006). Resimli ve metin örnekli Türkiye edebiyatçılar ve kültür adamları ansiklopedisi. Elvan Yayınları.
• İnal, M. K. (1969). Son asır Türk şairleri. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Lâmi’î-zâde Abdullah Çelebi (1997). Latifeler. (Yaşar, Çalışkan Haz.) Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. Malûmat, nr. 83, 13 Mayıs 1897.
• Muallim Feyzî (1886). Hayyâm. Şirket-i Mürettibiye.
• Muallim Feyzî (1923). Usûl-i Fârsî. Sûdî Kütüphanesi Yayınları.
• Muallim Feyzî (2012). Mâtem-nâme ve vâveylâ. (Cemil, Çiftçi Çev.). Kevser Yayınları.
• Özgül, M. K. (2012). XIX. asrın özel bir edebiyat mahfeli olarak Encümen-i Şuarâ. Kurgan Edebiyat Yayınları.
• Riyâhî, M. E. (1995). Osmanlı topraklarında Fars dili ve edebiyatı. İnsan Yayınları.
• Rypka, J. (1967). History of Persian literature up to the beginning of the 20th century. Dr. Reidal Publishing Company.
• Sa’dî-i Şîrâzî (2002). Külliyât-ı Sa’dî. (Muhammed Ali, Furugî Haz.). İntişârât-ı Zevvâr.
• Safâ, Z.(1990). Tarîh-i edebiyât der-İrân. İntişârât-ı Firdevs.
• Servet-i Fünûn, nr. 323, 1897.
• Şemseddin Sâmî (1899). Kâmûs-ı Türkî. İkdam Matbaası.
• Tercümân-ı Hakîkat, nr. 1361, 27 Aralık 1882.
• Tercümân-ı Hakîkat, nr. 1421, 10 Mart 1883.
• Tercümân-ı Hakîkat, nr. 1535, 19 Temmuz 1883.
• Tercümân-ı Hakîkat, nr. 1545, 31 Temmuz 1883.
• Tercümân-ı Hakîkat, nr. 1677, 7 Ocak 1884.
• Tercümân-ı Hakîkat, nr. 1682, 12 Ocak 1884.
• Tercümân-ı Hakîkat, nr. 1693, 25 Ocak 1884.
• Tercümân-ı Hakîkat, nr. 2470, 8 Eylül 1886.
• Tercümân-ı Hakîkat, nr. 2794, 4 Ekim 1887.
• Tercümân-ı Hakîkat, nr. 3280, 18 Mayıs 1889.
• Tercümân-ı Hakîkat, nr. 3463, 25 Aralık 1889.
• Uçman, A.(2012). Tevfik Fikret. İslam ansiklopedisi (Cilt 41, s. 9-13) Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yekbaş, H. (2023, 16 Ocak). Feyzî, Ahmed Feyzî, Tebrizli. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/feyzi-ahmed-feyzi-tebrizli.