Oghuz Dialect's Phonetic and Morphological Characteristic in Baburnama

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 1085 - 1102, 30.08.2023

Emre Kundakçı , Semra Akgül

https://doi.org/10.34083/akaded.1315419

Öz

The dialect spoken by the Oghuz, who have been present on the historical stage since the 6th century, began to take the form of a written language from the 11th century onwards. Eastern Turkish, on the other hand, is one of the written languages that developed separately from the common written language after the loss of political unity during the Karakhanid Period. This written language, known as "Nevâ’î tili", united Eastern Turkish for a long time and preserved itself. The Baburnama is a memoir written by Babur Shah (1431-1530), the founder of the Mughal Empire. In this memoir which belongs classic era of Eastern Turkish, Babur Shah candidly and openly recounts his struggles, losses, betrayals, and disappointments
This article focuses on the Hyderabad manuscript of the Baburnama. Although Oghuz and Eastern Turkish, which developed from a common written language, have continued their development in different ways, they have had mutual influences on each other. In this article, the presence of phonetic and morphological features that researchers consider as Oghuz features in the Baburnama is tried to be determined.

As a result of the analysis, it has been determined that the features evaluated as Oghuz characteristics by the researchers are found in Baburnama in a considerable amount compared to the classical period Eastern Turkish texts in general. One reason for this is that although the period and geography in which the Baburnama was written were distant from Oghuz's influence, Babur used a natural and sincere language appropriate to the genre in his memoir. Another reason is that he conveyed the language features of Oghuz-origin people mentioned in his memoir.

As a result of the analysis, it has been determined that the features evaluated as Oghuz characteristics by the researchers are found in Baburnama in a considerable amount compared to the classical period Eastern Turkish texts in general. One reason for this is that although the period and geography in which the Baburnama was written were distant from Oghuz's influence, Babur used a natural and sincere language appropriate to the genre in his memoir. Another reason is that he conveyed the language features of Oghuz-origin people mentioned in his memoir.

Anahtar Kelimeler

Baburnama, Eastern Turkish, morphology, Oghuz, phonetic

Bâbürnâme’de Oğuzca Ses ve Şekil Özellikleri

Öz

VI. yüzyıldan itibaren tarih sahnesinde varlık gösteren Oğuzların konuştukları lehçenin yazVI. yüzyıldan itibaren tarih sahnesinde varlık gösteren Oğuzların konuştukları lehçenin yazı dili hâlini alması XI. yüzyıldan itibaren gerçekleşmiştir. Doğu Türkçesi ise Karahanlı Dönemi'nden sonra siyasi birliğin kayboluşuyla ortak yazı dilinden ayrılarak gelişen yazı dillerinden biridir. Bu yazı dili, "Nevâ’î tili" hüviyetiyle uzun bir süre Doğu Türklük coğrafyasını birleştirmiş ve kendini korumuştur. Bâbürnâme, Büyük Bâbür İmparatorluğu’nun kurucusu Bâbür Şah (1431-1530) tarafından kaleme alınmış hatırat türünde bir dil yadigârıdır. Doğu Türkçesinin klasik devrinin nesir alanına ait olan bu eserde Bâbür; mücadelelerini, kayıplarını, yaşadığı ihanetleri, hayal kırıklıklarını samimi ve açık bir dille aktarmıştır.

Bu çalışmada Bâbürnâme’nin Haydarâbâd nüshası dikkate alınmıştır. Ortak bir yazı dilinden inkişaf eden Oğuzca ve Doğu Türkçesi, gelişimlerini farklı şekillerde devam ettirmiş olsalar da birbirleri üzerinde ortak bir geçmişin getirdiği karşılıklı etkilere sahiptir. Bu çalışmada, literatürde araştırmacılar tarafından Oğuzca belirti olarak değerlendirilen ses ve şekil özelliklerinin Bâbürnâme’deki durumu tespit edilmeye çalışılmıştır.

İnceleme neticesinde, araştırmacılar tarafından Oğuzca belirti olarak değerlendirilen özelliklerin Babürnâme'de, klasik dönem Doğu Türkçesi metinlerinin geneline kıyasla azımsanmayacak miktarda olduğu tespit edilmiştir. Bunun nedenlerinden ilki, her ne kadar Babürnâme'nin yazıldığı dönem ve coğrafya Oğuz tesirinden uzak olsa da Babür'ün hatıratında türe uygun olarak doğal ve içten bir dil kullanmasıdır. Diğeri ise hatıratta bahsi geçen Oğuz kökenli kimselerin dil özelliklerinin metne aktarılmasıdır.

Anahtar Kelimeler

Babürname, Doğu Türkçesi, Oğuzca, ses bilgisi, şekil bilgisi

Kaynakça

• Akgül, S. (2020). Bâbürnâme'nin Haydarâbâd nüshasının transkripsiyonu ve söz dizimi incelemesi (Tez No.663686) [Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giriş.jsp
• Aktan, B. (2012). Mu‘înü’l-Mürîd’de Oğuzca ses ve şekil özellikleri. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 32, 1-8.
• Argunşah, M. (2003). Çağatay Türkçesi. Kitabevi Yayınları.
• Argunşah, M. & Sağol Yüksekkaya, G. (2014). Karahanlıca, Harezmce, Kıpçakça dersleri. Kesit Yayınları.
• Arslan, D. (2019). Kıpçak Türkçesiyle yazılmış "Musanıŋ İlk Kitabı"nda Oğuzca unsurlar. Turkish Studies. 14 (3), 1013-1022.
• Canpolat, M. (2002). Çağatay dili ve edebiyatı. Türkler Ansiklopedisi. C. 8. Ankara 2002. 769-776.
• Clauson, Sir G. (1972). An etymological dictionary pre-thirteenth-century Turkish. Oxford.
• Eckmann, J. (1958). Çağatay dili hakkında notlar. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. 115–126.
• Eckmann, J. (2012). Çağatayca el kitabı (Günay, Karaağaç Çev.) Kesit Yayınları.
• Eckmann, J. (2014). Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi üzerine araştırmalar. (Osman Fikri, Sertkaya Haz.) Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (2008). Türk dili tarihi. Akçağ Yayınları.
• Ercilasun, A. B., & Akkoyunlu, Z. (2014). Kâşgarlı Mahmud - Dîvânu Lugâti’t-Türk giriş-metin-çeviri-notlar-dizin. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gökdağ, B. A. (1993). Oğuz grubu Türk şivelerinde sıfat-fiiller (Tez No.26633). [Doktora tezi, Erciyes Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giriş.jsp
• Gülsevin, G. (1998). Köktürk bengü taşlarındaki Oğuzca özellikler. Kardeş Ağızlar (Türk Lehçe ve Şiveleri Dergisi), 7, 12-18.
• Gülsevin, G., & Boz, E. (2004). Eski Anadolu Türkçesi. Gazi Kitabevi.
• Gülsevin, G. (2010). Oğuzca olmayan Türk lehçelerindeki Oğuzca unsurlar ve bunlara teorik bir yaklaşım. Turkish Studies, 5 (1), 57-76.
• Gülsevin, G. (2016). 11. yüzyılda hangi Oğuz diyalektleri vardır?. Bilig, 76, 269-300.
• Karaağaç, G. (1997). Lutfî divanı, giriş-metin-dizin-tıpkıbasım. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karahan, A. (2009). Dîvânu Lugâti’t Türk’e göre XI. yüzyıl Türk lehçe bilgisi (Tez No.250053) [Doktora tezi, Ankara Üniversitesi]. Ankara Üniversitesi Akademik Arşiv Sistemi. http://hdl.handle.net/20.500.12575/37286
• Kaymaz, Z. (2002). Hoca Ahmet Yesevî’nin Hikmetlerindeki Oğuz Türkçesi unsurları. Türk Dünyası Araştırmaları, 139, 155-162.
• Kocaoğlu, T. (2003). Tarihi Türk lehçeleri metinlerinin transkripsiyonlanmasında kapalı é / i meselesi. Türk Kültürü, 483-484, 266-281.
• Korkmaz, Z. (1974). Eski Türkçedeki Oğuzca Belirtiler. Türkoloji Dergisi, 6 (1), 15-30.
• Korkmaz, Z. (1995). Kaşgarlı Mahmud ve Oğuz Türkçesi. Türk Dili Üzerine Araştırmalar 1. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (1999). Oğuz Türkçesinin Tarihî Gelişme Süreçleri ve Divanu Lugâti’t-Türk. Türk Dili, 570, 459-470.
• Korkmaz, Z. (2010). Oğuz Türkçesinin Tarihî Gelişme Süreçleri. Turkish Studies, 5 (1), 1-41.
• Merhan, A., & Tekin, E. (2016). Ali Şir Nevâyi'nin Şeyh San'an Destanında Çağatayca ve Oğuzca dil unsurları. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 5, 1-8.
• Özkan, M. (2013) Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi. Filiz Kitabevi.
• Üstüner, A. (2012). Türkçenin Tarihi Gelişmesi. Bilge Kültür Sanat Yayınları.