Seyyid Ahmed Cezbî’nin Manzum "Makâlât"ı

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 1568 - 1616, 30.08.2023

Suat Donuk

https://doi.org/10.34083/akaded.1319055

Öz

Yazma eser kütüphanelerinde Makâlât adını taşıyan çok sayıda kitap bulunmaktadır. Bunların önemli bir kısmını mutasavvıf bir yazar tarafından tasavvufî bilgi ve nasihatler vermek için yazılmış olanlar meydana getirmektedir. Bu nitelikteki eserlerden biri Seyyid Ahmed Cezbî’nin Makâlât’ıdır. Manzum bir eser olan Makâlât, Himmetzâde Şeyh Bahaeddin’in torunu Ahmed Cezbî Efendi tarafından kaleme alınmıştır. Makâlât’ın yazılış tarihi belli değildir. Eser, makâlât adı verilen bölümlerden meydana gelmiştir. Eserde on dokuz makâlât bulunmaktadır. Makâlâtlar gazel nazım şekline benzer biçimde oluşturulmuştur. 25 dörtlük, 277 beyit olmak üzere toplam 302 birimden örülüdür. Tüm manzumelerde aruz vezni kullanılmıştır. Şairin aruz ve kafiye tatbikinde ciddi kusurlar vardır. On dördüncü makâlâtta Ahmed Cezbî’nin dedesi ve şeyhi olan Himmetzâde Şeyh Bahaeddin, on dokuzuncu makâlâtta ise Bayramiye ve Halvetiye tarikat şeyhleri silsilesi hakkında bilgiler verilmiştir. Diğer bölümlerde insanın üstün varlık oluşu, gönlün kutsallığı, nefsin kötülüğü, insan-ı kamil mertebesine bir şeyh yardımı ile ulaşılabileceği, suretin değil siretin önemli olduğu gibi tasavvuf inançları izah edilmiştir. Tevhid, tarikat, hakikat, nefs-i emmare, vahdet-i vücud vb. tasavvufî terimler açıklanmıştır. Tasavvufî bilgilerin verildiği yerlerde dil ağır iken müritlere seslenilen dizelerde nispeten sade bir dil kullanılmıştır. Bu makalede Seyyid Ahmed Cezbî’nin Makâlât adlı manzum eseri şekil, muhteva ve dil ile üslup bakımlarından tanıtılmış, Makâlât’ın iki nüsha üzerinden kurulmuş tenkitli metni ilim âlemiyle paylaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Makâlât, Seyyid Ahmed Cezbî, Tasavvufî Şiir.

Seyyid Ahmed Cezbî’s Verse "Makâlât"

Öz

There are many books called Makâlât in manuscript libraries. A significant part of them is composed of those written by a sufi writer to give sufi information and advice. One of the works of this nature is Seyyid Ahmed Cezbi's Makâlât. This work in verse was written by Ahmed Cezbî, the grandson of Himmetzâde Şeyh Bahaeddin. The date of its writing is unknown. It is made up of sections called makâlât. There are nineteen articles in the work. The articles were created in a similar way to the ghazal verse form. It is knitted from a total of 302 units, including 25 quatrains and 277 couplets. Prosody meter is used in all poems. There are serious flaws in the poet's application of prosody and rhyme. In the fourteenth makâlât, information is given about Himmetzâde Şeyh Bahaeddin, who was the grandfather and sheikh of Ahmed Cezbi, and in the nineteenth makâlât, information about the lineage of Bayramiye and Halvetiye sect sheikhs. In other chapters, Sufi beliefs such as the supreme being of man, the sanctity of the heart, the evil of the soul, the attainment of the perfect human being with the help of a sheikh, and the importance of the image, not the form, are explained. Tawhid, sect, truth, nafs-i emmare, unity of existence, etc. Sufi terms are explained. The disciples were advised to abandon heedlessness, to join a sheikh, to engage in worship, dhikr and suffering, to destroy their souls in the fire of love, to find the gem in themselves, to enter the path of Truth and reach the Truth. While the language was heavy in places where Sufi information was given, a relatively plain language was used in the lines addressed to the disciples. In this article, Seyyid Ahmed Cezbî's poetic work named Makâlât has been introduced in terms of form, content, language and style, and the critical text of Makâlât, which has been established in two copies, has been shared with the world of science.

Anahtar Kelimeler

Makâlât, Seyyid Ahmed Cezbî, Sufi Poetry.

Kaynakça

• Aktan, B. (2006). “Kemal Ümmî Divanı’nın Makâlât Adlı Yazması ve Dil Özellikleri”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 20, Konya, s. 99-111.
• Alvan, T. (2022). “Nadide Bir Çiçek Münazarası: Himmetzâde Şeyh Ahmed Cezbî’den Şükûfenâme”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Sayı 29, s. 118-164.
• Değerli, A. (2014). “Küpe Dağı Eteğinde Bir Kentin Kuruluşu Hikayesi: Makâlât-ı Seyyid Harun Veli”, Türk-İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, Yıl 9, Sayı 18, s. 125-134.
• Devellioğlu, F. (2008). Osmanlıca – Türkçe ansiklopedik lûgat, Aydın Kitabevi.
• Donuk, S. (2019a). “Seyyid Ahmed Cezbî’nin Etvâr-ı Seb‘a Konulu Bilinmeyen Bir Mesnevisi: Kenzü’l-etvâr”, Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, C. 5, S. 4, s. 596-631.
• Donuk, S. (2019b). “Seyyid Ahmed Cezbî’nin Kenzü’l-esrâr Adlı Tarikatnamesi”, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 17, S. 3, s. 386-406.
• Donuk, S. (2020). “Türk Edebiyatında Silsilenâme ve Seyyid Ahmed Cezbî’nin Câmi‘u’s-silsile Adlı Silsilenâmesi”, Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, C. 6, S. 1, s. 16-36.
• Egüz, E. (21.03.2023). “NÛRÎ, Priştineli Beg-zâde”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nuri-pristineli-begzade
• Erkan, M. (21.03.2023). "Bahrü’l-hakâik", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/bahrul-hakaik.
• Es’ad, Makâlât-ı Seb’a Aşer, Gaziantep İl Halk Kütüphanesi, no. 27 Hk 299/6.
• Fığlalı, E. R. (1981) “İbn Sadrüddin eş-Şirvani ve İtikadi Mezhepler Hakkındaki Türkçe Risalesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 24, Sayı 1, s. 249-276.
• Gökalp, H. (2006). “Çobanlıktan Valiliğe, Valilikten Asiliğe: Varvari Ali Paşa ve Makâlât-ı Varvarî” İlmi Araştırmalar, Sayı 22, s. 111-134.
• Kanar, Mehmet (2009). Osmanlı Türkçesi sözlüğü. Say Yayınları.
• Kasap, İ. ve Günaydın, Y. T. (2005). “Ali Ulvi Baba ve Bektaşilik Makâlâtı Adlı Eseri”, Uluslararası Bektaşilik ve Alevilik Sempozyumu I Bildiriler Kitabı, Isparta: Fakülte Kitabevi Yayınları.
• Kutlu, S. (2013). Mezhepler tarihine giriş. Dem Yayınları.
• Mutçalı, S. (1995). Arapça – Türkçe sözlük. Dağarcık Yayınları.
• Şahin Koç, E. (2008). İbrahim Ethem Giridi’nin Makâlât-ı Hikemiyye Adlı Eserinin Sadeleştirilmesi ve Değerlendirilmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Turan, S. (21.03.2023). “GÜLŞENÎ (Saruhanî)”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/gulseni-saruhani
• Ünver, İ. (2008). “Çeviriyazıda Yazım Birliği Üzerine Öneriler”, Turkish Studies, Volume 3/6, Fall, s. 1-46.