The Narrative of Gündeşlioğlu and Sivaslı Âşık Emanetî in the Tradition of Turkish Folk Storytelling

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 3, 2658 - 2697, 30.12.2023

Serhat Sabri Yılmaz

https://doi.org/10.34083/akaded.1376303

Öz

In the tradition of Turkish folk storytelling, not only the Northeast Anatolia region but also the Southern Anatolia region has presented significant narrative examples. The nomadic lifestyle in the region has led to centuries-long resistance against settlement policies, directly influencing the development of the âşık (minstrel) figure in the area. Stories revolving around the nomadic life and resistance to settlement, formed around the group of poets referred to as aşiret/iskân şairleri (tribal/settlement poets) in folk literature sources, have been prevalent. The prominent Southern Anatolian âşıks such as Dadaloğlu, Kozanoğlu, İlbeylioğlu, alongside Gündeşlioğlu, are mentioned, and there are numerous oral traditions circulating about this âşık. Gündeşlioğlu, who is believed to be the subject of two folk tales, is well-known in regions like Adana, Kahramanmaraş, Gaziantep, and his sung stories are performed by contemporary local âşıks. Emlek region âşıks like Ali İzzet Özkan and Hasan Yüzbaşoğlu, who have come together with Southern Anatolian âşıks on various occasions, have contributed to the spread of narratives about Gündeşlioğlu to the Sivas Şarkışla region. This study will focus on the written version of the Gündeşlioğlu and Alageyik tale, which has been preserved until today, learned from his father, Âşık Hasan Yüzbaşoğlu, and Âşık Emanetî; it will compare the dissemination areas, characters, episodes, and motifs, as well as discuss the influence of the narrator on the story. Additionally, an overview of previous studies conducted on Gündeşlioğlu and his stories will be provided, along with a discussion of the relevant literature.

Anahtar Kelimeler

Turkish folk storytelling, serküşte (narrative), Gündeşlioğlu, Âşık Gündeşlioğlu and the Alageyik tale, Âşık Emanetî

Türk Halk Hikâyeciliği Geleneğinde Gündeşlioğlu ve Sivaslı Âşık Emanetî Anlatması

Öz

Türk halk hikâyeciliği geleneğinde Kuzeydoğu Anadolu sahasının yanı sıra Güney Anadolu sahası da önemli anlatı örnekleri sunmuştur. Yöredeki konargöçer hayat tarzı, iskân politikalarına karşı asırlardır süren bir direnmeye neden olmuş, bu da yörede yetişen âşık tipini doğrudan etkilemiştir. Halk edebiyatı kaynaklarının ortak şekilde aşiret/iskân şairleri dediği taife etrafında teşekkül eden hikâyeler de bahsi geçen konargöçer yaşamı ve iskâna karşı koymayı işlemiş, yöre âşıkları şiirlerinde ağırlıklı olarak bu konuları ele almıştır. Dadaloğlu, Kozanoğlu, İlbeylioğlu gibi önde gelen Güney Anadolu âşıklarının yanında Gündeşlioğlu adı da zikredilmekte, bu âşıkla ilgili sözlü kültürde rivayetler dolaşmaktadır. Hakkında iki halk hikâyesi teşekkül ettiği anlaşılan Gündeşlioğlu; Adana, Kahramanmaraş, Gaziantep gibi yörelerde iyi şekilde tanınmakta, günümüz yöre âşıkları tarafından türkülü hikâyeleri anlatılmaktadır. Muhtelif vesilelerle Güney Anadolu âşıklarıyla bir araya gelen Ali İzzet Özkan, Hasan Yüzbaşoğlu gibi Emlek yöresi âşıkları ise Gündeşlioğlu hakkındaki anlatıların Sivas Şarkışla yöresine kadar yayılmasını sağlamıştır. Bu çalışmada, babası Âşık Hasan Yüzbaşoğlu’ndan öğrendiği Gündeşlioğlu ile Alageyik hikâyesini günümüze kadar muhafaza eden Âşık Emanetî’nin yazıya geçirilmiş versiyonu üzerinde durulacak; yayılma alanları, şahıs kadrosu, epizot ve motif incelemelerinin yanı sıra anlatıcının hikâye üzerindeki etkisine değinilerek anlatma, diğer versiyonuyla mukayese edilecektir. Ayrıca Gündeşlioğlu ve hikâyeleriyle ilgili bugüne kadar yapılan çalışmalar hakkında bilgi verilerek konuyla ilgili literatür üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türk halk hikâyeciliği, serküşte, Gündeşlioğlu, Âşık Gündeşlioğlu ve Alageyik Hikâyesi, Âşık Emanetî

Kaynakça

• Alay, Okan (2012). Evvel mi gelsin sonra mı? masalı ile Gündeşlioğlu halk hikâyesinin arketipsel tahlili. Millî Folklor, 96, 58-66.
• Aloğlu, A. Ümit (1968). Gündeşoğlu türküsü. Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, 11 (224), 4682.
• Alptekin, Ali Berat (2013). Halk hikâyelerinin motif yapısı. Akçağ Yayınları.
• Altuntaş, Özgenur (2017). Bekir İşlek’in Âşık Karayiğit Osman’dan derlediği (Balbörek, Ahmet Bey ve Güheri, Ali Paşa, Âşık Garip, Deli Boran, Gündeşlioğlu) hikâyeler üzerinde bir inceleme [Tez No.462342] [Yüksek Lisans Tezi, Ahi Evran Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/ UlusalTezMerkezi/giriş.jsp
• Arı, Bülent (2009). Adana’da geçmişten bugüne âşıklık geleneği (Karacaoğlan-1966). Altın Koza Yayınları.
• Arsunar, Ferruh (1962). Gaziantep folkloru. Millî Eğitim Basımevi.
• Âşık Feymânî (2018). Çukurova’da anlatılan âşık hikâyeleri. Adana Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Avcı, A. Haydar (2003). Gündeşli oymağı ve Gündeşlioğlu. Avcı, A. Haydar (Ed.), Halkbilimi araştırmaları (2. Kitap, s. 280-292). E Yayınları.
• Başgöz, İlhan (2012). Türkülü aşk hikâyeleri - bir gösterim olarak. Pan Yayıncılık.
• Boratav, Pertev Naili (2005). Masal ve destansı anlatım. (Taşlıova, Mete Çev.). Erdem Dergisi, 15 (42), 31-58.
• Boratav, Pertev Naili (2014). Halk hikâyeleri ve halk hikâyeciliği. Tarih Vakfı Yayınları.
• Bozyiğit, A. Esat (1988). Gündeşlioğlu. İçel Kültürü, 5, 17-21.
• Bozyiğit, A. Esat (1989). Gündeşlioğlu II. İçel Kültürü, 7, 26-27.
• Cunbur, Müjgân (1968). Başakların sesi Türk halk şairleri ve hayatları. Poyraz Reklam Yayınları.
• Çetin, İsmet (2020). Türk halk hikâyeciliği - Türkiye sahası. Nobel Yayıncılık.
• Davutluoğlu, İbrahim (1982). Gündeşlioğlu hikâyesi. Erciyes Dergisi, 48, 14.
• Eberhard, Wolfram (2002). Güneydoğu Anadolu’dan âşık hikâyeleri. (Kocaoğlan van der Hoeven, Müfide Çev.). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Elçin, Şükrü (1970). Gündeşlioğlu, poete populaire et son recit. Cultura Turcica, V-VII-1968-1970, 109-111.
• Elçin, Şükrü (1975). Aşiret şairi Gündeşlioğlu ve onun hikâyesi. Folklor Araştırmaları Kurumu Yıllığı 1975. Folklor Araştırmaları Kurumu Yayınları.
• Elçin, Şükrü (1991). Anadolu köy orta oyunları. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Elçin, Şükrü (1988). Halk edebiyatı araştırmaları I. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Erbaş, Ahmet Zahit (2022). Âşık Emanetî-hayatı şiirlerinden seçmeler. Sivas Belediyesi Kültür Yayınları.
• Ergun, Sadettin Nüzhet (1938). Halk edebiyatı antolojisi. Devlet Basımevi.
• İşlek, Bekir (2012). Çukurova folkloru (için) seksen kapıya doksan değnek çalmak - Âşık Karayiğit Osman’ın hikâye repertuvarı. Çatı Kitapları.
• Kâmil, Erkan (1981). Halk edebiyatımızda Gündeşlioğlu. Erciyes Dergisi, 42, 14-17.
• Karaburç, Mehmet (2007). Osmaniye merkez ilçede âşıklık geleneği. Osmaniye Folklor Araştırma Derneği Kültür Yayını.
• Kaya, Doğan (2001). Bir âşık ailesi: Âşık Yüzbaşoğlu ve ailesindeki diğer âşıklar. Folklor/Edebiyat Dergisi, 28, 69-84.
• Kocatürk, Vasfi Mahir (1963). Saz şiiri antolojisi. Ayyıldız Matbaası.
• Köprülü, M. Fuad (2004). Türk saz şairleri. Akçağ Yayınları.
• Okuşluk Şenesen, Refiye (2009). Adana halk hikâyeleri ve halk hikâyeciliği geleneği. Altın Koza Yayınları.
• Ögel, Bahaeddin (2014). Türk mitolojisi. Cilt 1. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özarslan, Metin (2019). Ferhat ile Şirin mukayeseli bir araştırma. Ötüken Neşriyat.
• Özdemir, Fikret (2001). Abdurrahman Kılıç’ın anlattığı hikâyeler. [Yayımlanmamış Lisans Tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü.
• Özkan, Ali İzzet (Der.) (1945). Gündeşoğlu Mehmet ile vezir kızı Elmas hikâyesi. Ankara Basımevi. Püsküllüoğlu, Ali (1975). Türk halk şiiri antolojisi. Bilgi Yayınları.
• Sarı, Arif (2018). Dulkadirli Türkmenlerinin yurtları hakkında. Türkbilig Dergisi, 35, 29-40.
• Tecer, Ahmet Kutsi (1942). Geyik ile âşık. Ülkü Dergisi, 2 (13), 4-6.
• Thompson, Stith (1955). Motif-index of folk-literature. V. 1. Indiana University Press.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Yayım. Derleme sözlüğü. Erişim tarihi: Temmuz 10, 2023, https://sozluk.gov.tr
• Uçakcı, İsmail (2020). Oğuz boyları-aşiret oymak cemaatler (şecere kitabı). Bilgeoğuz Yayınları.
• Yalgın (Yalman), Rıza (1940). Çukurova’dan Isparta’ya -güney yurt halk şairleri. Ün Isparta Halkevi Mecmuası, 7 (78-79), 1079-1081.
• Yalgın (Yalman), Rıza (1941). Çukurova’dan Isparta’ya 2 -güney yurt halk şairleri Gündeşlioğlu II. Ün Isparta Halkevi Mecmuası, 7 (82-83), 1136-1139.
• Yalman, Ali Rıza (1977). Cenupta Türkmen oymakları I. Kültür Bakanlığı Yayınları.