Consonant Alternations in Loaned Words in the Eastern Group Dialects of Turkey Turkish

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 3, 2374 - 2391, 30.12.2023

Mesut Kürüm

https://doi.org/10.34083/akaded.1382182

Öz

The fact that Turkish has been in interaction with different languages since its first written documents has caused many foreign words to enter Turkish. These foreign or borrowed words, which were less common at the beginning, increased in number in later periods due to the increase in the number of languages spoken with. Today, most of them continue to be used both in standard Turkey Turkish and in Turkey Turkish dialects, shaped according to the sound characteristics of Turkish.
It is known that many words from Western languages, especially words of Arabic and Persian origin, are widely used in the Eastern Group dialects, which is one of the main dialect groups of Turkey Turkish. However, while the loanwords used in these dialects are pronounced in accordance with the sound structure of Turkish, they also undergo some phonetic changes. In this study, the appearance of consonant shifts, which is one of the common phonetic events occurring in loanwords and defined as the replacement of neighboring or distant consonants within a word, in loanwords encountered in Eastern Group dialects will be discussed. In addition, the loan words to be evaluated in the study will be determined from scientific sources related to the Eastern Group dialects and will be given in their original form in the source from which they were taken.

Anahtar Kelimeler

Eastern Group dialects, loanwords, consonant shifts

Türkiye Türkçesi Doğu Grubu Ağızlarındaki Alıntı Sözcüklerde Ünsüz Göçüşmeleri

Öz

Türkçenin ilk yazılı belgelerinden itibaren farklı dillerle etkileşim içinde olması, çok sayıda yabancı sözcüğün Türkçeye girmesine neden olmuştur. Başlangıçta daha az karşımıza çıkan bu yabancı ya da alıntı sözcükler, ilişkide bulunulan dil sayısındaki artışa bağlı olarak sonraki dönemlerde fazlalaşmıştır. Bugün ise çoğu hem ölçünlü Türkiye Türkçesinde hem de Türkiye Türkçesi ağızlarında Türkçenin ses özelliklerine göre şekillenerek kullanılmaya devam etmektedir.
Arapça ve Farsça kökenli sözcükler başta olmak üzere Batı dillerinden de pek çok sözcüğün Türkiye Türkçesinin ana ağız gruplarından biri olan Doğu Grubu ağızlarında yaygın şekilde kullanıldığı bilinmektedir. Bununla birlikte bu ağızlarda kullanılan alıntı sözcükler, Türkçenin ses yapısına uygun şekilde telaffuz edilirken bazı fonetik değişimlere de uğramaktadır. İşte bu çalışmada, alıntı sözcüklerde meydana gelen yaygın fonetik hadiselerden birisi olan ve bir sözcük içerisindeki komşu veya uzak ünsüzlerin yer değiştirmesi şeklinde tanımlanan ünsüz göçüşmelerinin Doğu Grubu ağızlarında karşılaşılan alıntı sözcüklerdeki görünümü ele alınacaktır. Ayrıca çalışmada değerlendirilecek olan alıntı sözcükler, Doğu Grubu ağızlarıyla ilgili bilimsel kaynaklardan tespit edilerek alındığı kaynaktaki orijinal biçimiyle verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Doğu Grubu ağızları, alıntı sözcük, ünsüz göçüşmeleri

Kaynakça

• Acar, T. (1982). Gümüşhane ve yöresi halk ağızları (inceleme-metinler-sözlük). [Yayımlanmamış doçentlik tezi]. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Aksan, D. (2007). Her yönüyle dil (ana çizgileriyle dilbilim) I-II-III. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Banguoğlu, T. (2007). Türkçenin grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bulak, Ş. (2015). Van Küresin ağzı (Tez No.388137) [Doktora tezi, İnönü Üniversitesi]. Yök Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp.
• Buran, A. (1997). Keban, Baskil ve Ağın yöresi ağızları. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Buran, A. ve Oğraş, Ş. (2003). Elazığ ili ağızları. Örnek Ofset.
• Caferoğlu, A. (1955). Anadolu ağızlarındaki metathèse gelişmesi. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 3 (1/7), 1-7.
• Çağıran, Ö. (1999). Türkiye Türkçesi ağızlarındaki ünsüz göçüşmelerinin kuruluş sistemi. 3. Uluslar Arası Türk Dil Kurultayı 1996 (s. 239-266). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Eker, S. (2006). Çağdaş Türk dili. Grafiker Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (2020). Kars ili ağızları (ses bilgisi). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Eren, H. (1953, Aralık). Türk dillerinde metathèse. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 1, 161-180.
• Ergin, M. (2000). Türk dil bilgisi. Bayrak Basım Yayın Tanıtım.
• Ersöz, S. (2018). Türkçede göçüşme: tanım ve tasnif. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, (7/4), 2189-2203.
• Erten, M. (2011). Diyarbakır ağzı (inceleme-metinler-sözlük). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ertürk, H. (2015). Artvin ili Yusufeli ilçesi Demirkent (Erkinis) köyü ağzı. (Tez No.385465) [Yüksek lisans tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi]. Yök Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp.
• Gemalmaz, E. (1978). Erzurum ili ağızları (inceleme-metinler-sözlük ve dizinler). Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Gemalmaz, E. (1988, 19-25 Eylül). Türk dilindeki ses hadiselerinin bu dilin sentaksiyle ilgisi. VI. Milletlerarası Türkoloji Kongresi (s. 1-7). https://efrasiyap.tripod.com/yazilar/ses_sent.pdf.
• Gökçür, E. (2012). Van Gölü Havzası ağızları. (Tez No.314271) [Doktora tezi, Fırat Üniversitesi]. Yök Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp.
• Gülensoy, T. (1988). Kütahya ve yöresi ağızları (inceleme-metinler-sözlük). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Güngör, H. (2017). Tunceli ili ağızları. (Tez No.486168) [Yüksek lisans tezi, Fırat Üniversitesi]. Yök Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp.
• Karaağaç, G. (1991). Eski metatez örnekleri. Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, (6), 85-102.
• Karaağaç, G. (1997, Aralık). Alıntı kelimeler üzerine düşünceler. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, (552), 499-510.
• Karahan, L. (2014). Anadolu ağızlarının sınıflandırılması. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Koç, A. (2021). Iğdır ili ağızları (inceleme-metin-sözlük). (Tez No.691059) [Doktora tezi, Fırat Üniversitesi]. Yök Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp.
• Korkmaz, Z. (2007). Gramer terimleri sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kök, A. (2016). Modern Oğuz Türkçesi diyalektlerinde göçüşme. 21. yüzyılda Eğitim ve Toplum, 5 (15), 406-430.
• Kürüm, M. (2021). Bayburt ve yöresi ağızları (giriş-inceleme-metinler-sözlük). (Tez No.678490) [Doktora tezi, Fırat Üniversitesi]. Yök Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp.
• Özçelik, S. (1997). Urfa merkez ağzı (inceleme, metinler, sözlük). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özek, F. (2016). Kemaliye ağzı (giriş-inceleme-metinler-sözlük). Kesit Yayınları.
• Özmen, Ş. (2007). Muş merkez ağzı (inceleme-metin-sözlük). (Tez No.208375) [Yüksek lisans tezi, Fırat Üniversitesi]. Yök Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp.
• Sağır, M. (1995). Erzincan ve yöresi ağızları (inceleme-metinler-sözlük). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• San, S. Ö. (1990). Gümüşhane kültür araştırmaları ve yöre ağızları. Kültür Bakanlığı Yayınları. Türk Dil Kurumu. (2011). Yayım. Türkçe sözlük (11. baskı, s. 956).
• Ünlü, E. (2015). Gümüşhane ili Şiran ve Köse ilçeleri ağızları (giriş-inceleme-metin-sözlük). (Tez No.399649) [Yüksek lisans tezi, Adıyaman Üniversitesi]. Yök Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp.
• Yaşurgan, N. (2019). Bitlis merkez ağzı (giriş-inceleme-metin-sözlük). (Tez No.580440) [Yüksek lisans tezi, Adıyaman Üniversitesi]. Yök Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp.