Nazires, Tahmises and Tesdises Written in Hayali Bey’s Ghazal with “Bilmezler” Redif

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 3, 1987 - 2008, 30.12.2023

Aslıhan Öztürk Doğan

https://doi.org/10.34083/akaded.1391574

Öz

The tradition of nazire, which means that a poet produces a poem similar to a poem s/he likes in terms of form, content and style, is one of the most deep-rooted traditions on which classical Turkish poetry relies. Nazires, written for the purposes of friendship, admiration or superiority to other poets, offered poets some ready-made patterns. Classical Turkish poetry's usage of the materials brought by tradition in terms of content and motif structure also established a suitable environment for the nazire tradition. As such, the nazire tradition has been widely used since the founding period of classical Turkish poetry, and there have been nazire magazines that bring together only nazire poems. Although meter, rhyme and content are three important conditions of nazire, it is seen that these conditions are not always complied with the poems in nazire magazines. The identification of nazire poems requires a detailed examination process from these three aspects. The subject of this study consists of nazire, tahmis and tesdis written in the rhyme "bilmezler" of Hayâlî Bey, one of the important literary figures of the 16th century. This poem of Hayâlî Bey, in terms of its world of meaning and the beauty of its style, attracted a lot of attention both in its own time and in the following periods. It has been determined that nazire, tahmis and tesdis were written on the poem in question by Muhibbî, Kara Fazlî, Ravzî, Yetîmî, Mehmed Sıdkî, Nigârî, Şeyh Galib, Rahmî and Osman Şems. Examining this poem in terms of nazire relations will reveal the known and unknown interaction rings among poets in practice.

Anahtar Kelimeler

Hayali Bey, nazire, tahmis, tesdis, redif

Hayâlî Bey’in “Bilmezler” Redifli Gazeline Yazılan Nazire, Tahmis ve Tesdisler

Öz

Bir şairin beğendiği bir şiirin şekil, muhteva ve üslup bakımından benzerini ortaya koyması anlamına gelen nazirecilik, klasik Türk şiirinin yaslandığı en köklü geleneklerden biridir. Başka şairlere dostluk, beğeni veya üstünlük göstergesi maksatlarıyla yazılan nazireler, şairlere birtakım hazır kalıplar sunmaktaydı. Klasik Türk şiirinin muhteva ve motif yapısı bakımından geleneğin getirdiği malzemeyi kullanması da nazire geleneği için uygun bir ortam tesis etmekteydi. Hal böyle olunca klasik Türk şiirinin kuruluş döneminden itibaren nazirecilik yaygın bir şekilde kullanılmış, yalnızca nazire şiirleri bir araya getiren nazire mecmuaları söz konusu olmuştur. Vezin, kafiye ve anlam nazirenin üç önemli şartı olmakla birlikte nazire mecmualarındaki şiirlerde her zaman bu şartlara uyulmadığı görülmektedir. Nazire şiirlerin tespiti, bu üç yönden ince bir tetkik sürecini lüzumlu kılmaktadır.
Bu çalışmanın konusunu 16. yüzyılın önemli edebî şahsiyetlerinden Hayâlî Bey’in “bilmezler” redifli gazeline yazılan nazire, tahmis ve tesdisler oluşturmaktadır. Anlam dünyası ve üslubunun güzelliği bakımdan Hayâlî Bey’in bu şiiri, gerek kendi döneminde gerekse kendinden sonraki dönemlerde oldukça ilgi çekmiştir. Söz konusu şiire Muhibbî, Kara Fazlî, Ravzî, Yetîmî, Mehmed Sıdkî, Nigârî, Şeyh Gâlib, Rahmî ve Osman Şems tarafından nazire, tahmis ve tesdisler yazıldığı tespit edilmiştir. Nazire ilişkileri bakımından bu şiiri irdelemek şairler arası bilinen ve bilinmeyen etkileşim halkalarını pratikte de ortaya çıkarmış olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hayâlî Bey, nazire, tahmis, tesdis, redif

Kaynakça

• Ak, C. (1987). Muhibbî Dîvânı-izahlı metin. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Aydemir, Y. (2017). Ravzî Divanı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Ayverdi, İ. (2011). Misalli büyük Türkçe sözlük. Kubbealtı Yayınları.
• Bayram, P. (2014, 17 Şubat). Nigârî, Seyyid Mîr Hamza. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nigari-seyyid-mir-hamza
• Bilgin, A. A. (2011). Nigârî Dîvân. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Çelik Vural, B. (2021). Hayâlî Bey Dîvânı (inceleme-tenkitli metin- dil içi çeviri). [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Durmaz, G. (2013, 10 Kasım). Muhibbî. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/muhibbi
• Erdoğan, M. (2011). Bursalı Rahmî ve Dîvânı. Dergâh Yayınları.
• Eren, A. (2014). Sıdkî Dîvânı inceleme ve metin. Altınpost Yayınevi.
• Kalkışım, M. (2013). Şeyh Gâlib Dîvânı. Akçağ Yayınları.
• Kalpaklı, M. (2006). Osmanlı şiir akademisi: nazire. Halman, T. S. (Ed.), Türk edebiyatı tarihi (c. 2, s. 133-137). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Karagözlü, V. (2014, 27 Aralık). Hayâlî Bey. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hayali-bey-hayali-mehmed-hayali
• Kılıç, F. (2010). Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-şu’arâ inceleme-metin. İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları. Kılıçarslan, O. (2016). Hayâlî Bey Dîvânı’nın incelenmesi-bağlamlı dizini ve işlevsel sözlüğü. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Köksal, F. (2006). Sana benzer güzel olmaz divan şiirinde nazire. Akçağ Yayınları.
• Kurnaz, C. (2007). Osmanlı şair okulu. Birleşik Yayınevi.
• Kurnaz, C. (2012). Hayâlî Bey Divanının tahlili. Kurgan Edebiyat.
• Mum, C. (2018). Hint üslubunun son büyük şairi Şeyh Galip. Macit, M. & Horata, O. (Ed.), XVIII. yüzyıl Türk edebiyatı (s.76-99). Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Okcu, N. (1993). Şeyh Galib (hayatı, edebî kişiliği, eserleri, şiirlerinin umûmî tahlîli ve Divânının tenkidli metni). T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Özdil, H., & Göktaş, V. (2023). Şeyhülislâm Bahâyî’nin “neylersin” redifli gazeline yazılmış nazire, taştir ve tahmisler. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 7 (2), 1197-1221.
• Özkat, M. (2005). Kara Fazlî’nin hayatı, eserleri, edebî kişiliği ve Dîvânı (inceleme-tenkitli metin). [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Pala, İ. (2015). Ansiklopedik divan şiiri sözlüğü. Kapı Yayınları.
• Piroğlu, Z. (1996). Yetîmî (hayatı, eserleri, edebî kişiliği ve dîvânının tenkidli metni). [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Saraç, Y. (2015). Klâsik edebiyat bilgisi biçim-ölçü-kafiye. Gökkubbe Yayınları.
• Saraç, Y. (2016). Bursalı Mehmed Tahir Osmanlı Müellifleri. TÜBA Yayınları, E kitap https://tuba.gov.tr/files/yayinlar/T%C4%B0BKM/Osmanl%C4%B1%20M%C3%BCellifleri.pdf
• Solmaz, S. (2018). Ahdî ve Gülşen-i şu’arâ’sı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (1976). 19uncu asır Türk edebiyatı tarihi. Çağlayan Kitabevi.
• Tarlan, A. N. (1945). Hayâlî Bey Dîvânı. İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Uludağ, S. (2012). Tasavvuf terimleri sözlüğü. Kabalcı Yayınları.
• Yazır, M. H. (2013). Kur’an-ı Kerim meali. Okyanus Kitabevi.
• Yekbaş, H. (2011). Sebzî Dîvânı (inceleme-tenkitli metin). [Yayımlanmamış doktora tezi]. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yıldırım, A. (2018). “Sen olmasaydın felekleri yaratmazdım” hadîs-i kudsîsinin klasik şiirine yansımaları. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 1 (1), 154-168.
• Yıldırım, Y. (2013). Osman Şems efendi, hayatı, eserleri ve Dîvânı (metin-inceleme-tahlil). [Yayımlanmamış doktora tezi]. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yılmaz, M. (2013). Kültürümüzde ayet ve hadisler (ansiklopedik sözlük). Kesit Yayınları.
• Zavotçu, G. (2013, 10 Kasım). Fazlî. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/fazli