The Misticism and Sufi Orders in Northern Iraq

Yıl 2017, Sayı: 2, 15 - 54, 20.06.2017

Abdulcebbar Kavak

Öz

Northern Iraq is a quietly rich region in terms of religious and cultural diversity. The social change that began with the advent of Islam in the region has been felt in every area of life. The change and mobility of science and mysticism in Islamic world influenced the northern Iraqi region. In the region that was affected by the Zuhd School of Horasan, Nishabur and Baghdad, many sects have carried out Sufistic activities and have honoured of social support.

Anahtar Kelimeler

Northern Iraq, Misticism, Nurbakhshiyya, Qadiriyya

Kuzey Irak'ta Tasavvuf ve Tarikatlar

Öz

Kuzey Irak, dinî ve kültürel çeşitlilik açısından oldukça zengin bir bölgedir. İslam’ın bölgeye gelişiyle başlayan toplumsal değişim, hayatın her alanında hissedilmiştir. İslam dünyasında ilim ve tasavvuf alanında meydana gelen değişim ve hareketlilik, Kuzey Irak bölgesini de etkilemiştir. Horasan, Nişabur ve Bağdat Zühd Mekteplerinin etkilediği bölgede, pek çok tarikat tasavvufî faaliyet yürütmüş ve toplumsal desteğe mazhar olmuşlardır. Northern Iraq is a quietly rich region in terms of religious and cultural diversity. The social change that began with the advent of Islam in the region has been felt in every area of life. The change and mobility of science and mysticism in Islamic world influenced the northern Iraqi region. In the region that was affected by the Zuhd School of Horasan, Nishabur and Baghdad, many sects have carried out Sufistic activities and have honoured of social support.

Anahtar Kelimeler

Kuzey Irak, Tasavvuf, Nurbahşiyye, Kâdiriyye

Kaynakça

• Ayten, Yunus, “Şeyh Ahmed et-Talebânî el-Kerkükî”, Sahabeden Günümüze Allah Dostları, Şûle Yayınları, İstanbul 1996. Azzâvî, Abbas, el-Kâkaiyye fi’t-târîh, Şeriketü’t-Ticâre ve’t-Tibâ’a’l-Mahdûda, Bağdat: 1949. _____, Târîhu’l-Yezîdiyye, Matbaatu Bağdat, Bağdat 1935. _____, Aşâiru’l-Irak, Mektebetü’l-Hadârât, Beyrut t.s. el-Bağdâdî, İsmail Paşa, Hediyyetü’l-‘ârifîn esmâu’l-müellifîn ve âsâru’l-musannifîn, Mektebetü’l-İslâmiyye, İstanbul 1951. Bayatlı, Necdet Yaşar, “Kerkük-Dakuk’da Bir Bektaşî Tekkesi: Dede Cafer Tekkesi ve Ritüelleri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş-ı Veli Araştırma Dergisi, sayı: 47, 2008. el-Berzencî, Tarîfe Ahmed Osman, İshâmâtu ulemâi’l-Ekrâd fî binâi’l- hadâreti’lİslâmiyye, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2010. Birifkani, Seyyid Mahmut, Bırifkan Seyidleri, Poyraz Ofset, Ankara 2011. Birîfkânî, Nureddin, el-Budûru’l-celiyye fîmâ messet ileyhi hâcâtü’l-fukarâi’s-sûfiyye, tahk.: Vahidüddin Birifkânî, Matbaatu’s-Sakâfeti ve’ş-Şebâb, Erbil 1986. Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1333. Buva, Thomas, Târîhu’l-Ekrâd, trc. Muhammed Teysîr Mirhan, Dâru’l-fikr, Dimaşk 2001. Cerad, Halef, el-Yezîdiyye ve’l-Yezîdiyyûn, Dâru’l-Hivar, Lazkiye 1995. Çelik, İsa, “Kâdiriyye Trikatı Hâlisiyye Şubesinin Kurucusu Şeyh Abdurrahman Hâlid Kerkükî”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, sayı: 38, 2008. Dâvûd-Cûde, Cemal Muhammed, el-Arab ve’l-ard fi’l-Irak, eş- Şeriketü’l- Arabiyya Li’t-Tiba’a ve’n-Neşr, Ürdün 1979. ed-Duskî, Enes Muhammed Şerîf, Etbâu’ş-Şeyh Adî b. Müsâfir el-Hakkarî, Matbaatu Hâvâr, Duhok 2006. Dûskî, Muhammed Emîn, Levâmi’u’ş-şeheb fî şerhi divâni’ş-Şemsiddini’l-Ahlâtiyyi’l- Kutub, Dâru Sipîrêz, Duhok 2007. Eğri, Osman, Bektâşilikte Tasavvufî Eğitim, Horasan Yay., İstanbul 2003. Gürer, Dilâver, Abdülkâdir Geylânî, İnsan Yay., İstanbul 2009. Hacân, Abbas, Mewlûdnâmeyê Pêxember be Zaravayê Şebek, haz. Herdevîl Kâkeyî, Enstituyê Kelepûrê Kurd, Duhok 2011. el-Hâl, Muhammed, eş-Şeyh Ma’rûf en-Nûdehî el-Berzencî, Dâru Matbaati’t- Temeddün, Bağdat ts. el-Hânî, Abdülmecid, el-Hadâiku’l-verdiyye fî hakâiki ecillâi’n-Nakşibendîyye, Matbaatu Ârâs, Erbil 2009. Hasan Şükrü, Menâkıb-ı Şemsi’ş-şumûs der hakk-ı hazret-i Mevlânâ Hâlidi’l-‘Arûs, Mahmud Bey Matbaası, İstanbul 1302. el-Hasaney, Abdürrezzâk, el-Irak kadîmen ve hadisen, er-Râfideyn Li’t-Tibâ’a ve’n- Neşr, Beyrut 2013. Haydarî, İbrahim Fasîh, ‘Unvânü’l-mecd fî beyâni ahvâli Bağdat ve’l- Basra ve Necd, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2010. _____, el-Mecdü’t-tâlid fî menâkibi’ş-şeyh Hâlid, Matbaa-i Amire, İstanbul 1292. el-Hayyûn, Reşîd, el-Edyân ve’l-mezâhib bi’l-Irak, Menşûrâtu’l-Cemel, Germany 2003. İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasan Ali b. Ebi’l-Kerem Muahmmed b.Muhammed eşŞeybânî, el-Kâmil fi’t-târîh, tahk.: Muhammed Yûsuf ed-Dekkâk, Dâru’l- Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut 2003. Karadağî, Muhammed Ali Karadağî, Huviyyetu Kerkûk, Dâru Ârâs, Erbil 2004. _____, İhyâu târîhi’l-ulemâi’l-Ekrâd min hilâli mahtûtâtihim, Şeriketu’l-Hansâ li’ttibâa, Bağdat 2000. Kavak, Abdulcebbar, Kuzey Irak’ta Tasavvuf 17. Yüzyıl, İlâhiyât Yay., Ankara 2016. _____, “Şeyh Ebûbekir Abdülaziz es-Sincârî ve Kadiriyye Tarikatının Kuzey Irak’ta Erken Dönem Faaliyetleri” , Akademik Bakış Uluslararası Sosyal Bilimler E-Dergisi, sayı: 54, 2016. _____, Mevlânâ Hâlid-i Nakşibendî ve Hâlidîlik, Nizamiye Akademi Yay., İstanbul 2016. Kehhâle, Ömer Rıza, Mu’cemü’l-müellifîn terâcumu musannifi’l-kütübi’l-Arabiyye, Dâru ihyâit-turâsi’l-Arabî, Beyrut ts. Kezneyî, Muhammed Ahmed Mustafa, eş-Şeyh Nuruddin Birîfkanî, Metâbi’u’s- Sicilli’l-Arab, Kahire 1983. Kîst, Con S., Târîhu’l-Yezîdiyye, trc. İmad Cemîl Mizûrî, ed-Dâru’l- Arabiyya li’l-mevsûât, Beyrut 2006. Komisyon, el-A’mâlu’l-kâmile li’ş-şeyh Maruf el-Berzencî el-Kürdî, tahk.: Baba Ali b. Şeyh Ömer Karadâğî, Mahmûd Ahmed Muhammed, Muhammed Ömer Karadâğî, Matbaatu’l-‘Ânî, Bağdat 1984. Küçük, Sezai, Mevleviliğin Son Yüzyılı, Vefa Yay., İstanbul 2007. Lescot, Roger, Yezidiler, trc. Ayşe Meral, Avesta Yay., İstanbul 2009. Marufoğlu, Sinan Osmanlı Döneminde Kuzey Irak, Eren Yay., İstanbul 1998. el-Mâyî, Enver, el-Ekrâd fî Behdînân, Matbaatu Hâvâr, Duhok 2011. Müderris, Abdülkerim, Binemâleyê Zanyârân, Ânâ Yay., Tahran 1389. _____, ‘Ulemâunâ fî hidmeti’l-ilmi ve’d-dîn, Dâru’l-Hürriyye, Bağdat 1983. _____, Yâd-ı Merdân, Çaphâne-i Ârâs, Hevler 2011 Mela Eyüb, Pêdâçûnevek le Mêjûda Barzân, Dâru Sipîrez, Duhok 2007. en-Necdî, Osman b. Sind, Asfa’l-mevârid min silsâli ahvâli’l-imam Hâlid, el- Matbaatu’l-İlmiyye, Mısır 1310. Nevvâr, Abdülaziz Süleyman, Târîhu’l-Iraki’l-hadis, Dâru’l-Kitâbi’l- Arabî, Kahire 1968 Ocak, Ahmet Yaşar, “Bektâşîlik”, DİA, V. el-Ömerî, Muhammed Emin b. Hayrullah, Menhelü’l-evliyâ ve meşrebu’l-asfiyâ min sâdâti’l-Mavsili’l-hadbâ, tahk.: Said ed-Dîvecî, Matbaatü’l-Cumhuriyye, Musul 1968. Raûf, İmâd Abdüsselam, el-Mu’cemu’t-târîhî li İmâreti Behdînân, Matbaatu Hacı Haşim, Erbil 2011. Safîzâde, Sıddîk, Dânişname-i Namâverân-ı Yaresan, Intişârât-ı Hîremend, Tahran 1376. Sâhib, Muhammed Es’ad, el-Fuyûzâtu’l-Hâlidiyye ve’l-menâkıbu’s-Sâhibiyye, el- Matbaatu’l-‘İlmiyye, Kahire 1311. Sağniç, Feqî Huseyn, Diroka Wêjeya Kurdî, Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê, Stenbol 1992. Sebânû, Ahmed Gassân, Abdülkâdir el-Ceylânî, Dâru’l-Yenâbî’, Dimaşk 2009. es-Selefi-ed-Dûskî, Hamdî Abdülmecid-Tahsin İbrahim, Mu’cemu’ş-şu’arâi’l- Kurd, Dâru Sipîrez, Duhok 2008, s. 69. Sıddîkî, Muhammed en-Nâsır, Târîhu’l-Yezîdiyye, Dâru’l-Hivâr, Suriye 2015. et-Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr, Târîhu’l-Umem ve’l-Mulûk, Dârü’l- Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1987. et-Tâdefî, Muhammed b. Yahya, Kalâidü’l-cevâhir fî menâkıbi Abdilkâdir, Matbaatu Mustafa’l-Bâbî, Mısır 1956 Taşğın, Ahmet, Irak’ta Mezhep Çatışmaları Arasında Alevîler ve Bektaşîler, Önsöz Yay., İstanbul 2012. Tavakkulî, Muhammed Rauf, Târîh-i Tasavvuf der Kurdistan, İntişârât-ı Tevekkulî, Tahran1381. Temren, Belkıs, Bektaşiliğin Eğitsel ve Kültürel Boyutu, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1995. Uludağ, Süleyman, “Adî b. Müsâfir”, DİA, I. Vassâf, Hüseyin, Sefîne-i Evliyâ, haz. Mehmet Akkuş, Ali Yılmaz, Kitabevi Yay., İstanbul 2011. Vicdânî, Sâdık, Tomar-ı Turuk-ı ‘Aliyye, Matbaa-i Amire, İstanbul 1338. Zakin, Mordhay, Yehûdu Kurdistan, trc. Suad Muhammed Hıdır, Bingey Jîn, Süleymaniye 2011. Zeki Bek, Muhammed Emin, Meşâhîru’l-Kurd ve Kurdistan, trc. Seyide Kerîmete, Dâru’z-Zaman, Dimaşk 2006.