Abdurrahman b. Yûsuf El-Licâî ve Kutbü’l-Ârifîn Adlı Eseri

Yıl 2017, Sayı: 3, 59 - 89, 29.12.2017

Adem Çatak

Öz

ÖZET

XII. yüzyılda Mağrip’te Muvahhidler
devletinin en ihtişamlı günlerinde yaşamış olan Licâî, dönemin hükümdarlarının
ilim ve düşünce adamlarına sağladıkları özgür ve destekleyici ortam sayesinde
fikirlerini dile getirebilmiş, devrinden beş asır sonra bile eserleri ellerde
dolaşan bir şöhrete sahip olmuş bir sûfîdir.

Bu makalenin birinci bölümünde
Licâî’nin hayatı, yaşadığı dönemin ilmî, kültürel ve siyasi durumu üzerinde
durulmuş, Licâî’nin eserleri kısaca tanıtılmıştır.

Makalenin ikinci bölümünde ise
Licâî’nin başyapıtı sayılabilecek Kutbü’l-ârifîn
adlı eseri tanıtılmıştır.

Makalenin konusunun önemi
sadedinde, Türkçemiz ’de Licâî ile alakalı daha önceden bir çalışma yapılmamış
olmasını söyleyebiliriz. Ayrıca Licâî’nin ele aldığı konuları kendine has
üslubuyla ve teşbihlerle aktarmış olması, derin tasavvufî konuları halkın
anlayabileceği kolaylıkla izah edebilmiş olması da Licâî hakkında kaleme alınan
bu makaleyi önemli kılmaktadır.  

Anahtar Kelimeler

Abdurrahman b. Yusuf el-Licâî, Kutbü’l-ârifîn, Mağrip

Kaynakça

• Abdurrahman b. Ebi’l-Haram- Leys b. Sa’d, Mu‘cemü’t-târihu’t-türâsi’l-İslamî fî mektebâti’l-‘âlemi, haz.: Ali Rıza Karabulut- Ahmet Turan Karabulut, Daru’l-‘Akabe, Kayseri (t.y.). Adıgüzel, Adnan, Mağrib Medeniyetinin Zirvesi Muvahhidler Kuruluş Dönemi, Araştırma Yayınları, Ankara 2001. Ahmed Baba b. Ahmed, Neylü’l-ibtihâc bi-tatrîzi’d-dîbâc, haz.: Abdulhamid Abdullah, Daru’l-Kâtib, Trablus, 2. Baskı 2000. Algül, Hüseyin, İslam Tarihi, Gonca Yay., İstanbul 1997. Aytekin, Arif, “İbn Tûmert”, DİA. Bardakçı, M. Necmettin, Endülüslü Sûfî İbnü’l-Arif ve Mehâsinü’l-Mecâlis, Sır Yayıncılık, İstanbul 2005. Bardakoğlu, Ali, “İbn Rüşd”, DİA. Brockelmann, Carl, İslam Ulusları ve Devletleri Tarihi, trc.: Neşet Çağatay, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2. Baskı, Ankara 2002. Cullab, Hasan, ed-Devletü’l-muvahhidiyye, Menşuratü’l-Camia, Erbil 1983. Ebu’l-Abbas, Ahmed b. Muhammed, el-Bahru’l-medîd fî tefsîri’l-Kur’ani’l-mecîd, tahkik: Ahmed b. Abdullah el-Kuraşi, 2. Baskı, Beyrut 1423. ed-Dîbâcî, Muhammed, “Mukaddime”, Kitabü şemsi’l-kulûb, Dâru Sâdır, Beyrut 2012. ed-Dîbâcî, Muhammed, “Mukaddime”, Kutbü’l-‘ârifîn fi’l-‘akâidi ve’t-tasavvuf, Dâru Sâdır, Beyrut 2001. el-Arînî, Yusuf Ali b. İbrahim, el-Hayatu’l-ilmiyye fi’l-endülüs fî asri’l-muvahhidin, Mektebetü’l-Melik Abdulazizi’l-Âmme, Riyad 1995. el-Cevherî, İsmail b. Hammad, Mu’cemu’s-s-sıhâh, Dâru’l-Ma’rifeti, Beyrut 2008. el-Hasen el-Yûsî, el-Muhadarâtü fi’l-edebi ve’l-lügat, Dâru’l-garbi’l-islamî, tahkik: Muhammed Haccî- Ahmed eş-Şerkâvî İkbal, 2. Baskı, Beyrut 2006. el-Licâî, Ebu’l-Kâsım Abdurrahman b. Yusuf, Kitabü şemsi’l-kulûb, tahkik: Muhammed ed-Dîbâcî, Dâru Sâdır, Beyrut 2012. el-Licâî, Ebu’l-Kâsım Abdurrahman b. Yusuf, Şemsü’l-kulûb, thk.: Muhammed ed-Dîbâcî, Dâru Sâdır, Beyrut 2012. el-Licâî, Mehaccetü’s-seâde, St. Petersburg, Doğu Araştırmaları Fakültesi Kütüphanesi, 757-908. el-Licâî, Şemâilü’l-husûs, Rabat Umum El Yazma Eserler Kütüphanesi, D 1810. el-Licâî, Yusuf b. Abdurrahman, Kutbü’l-‘ârifîn fi’l-‘akâidi ve’t-tasavvuf, thk.: Muhammed ed-Dîbâcî, Dâru Sâdır, Beyrut 2001. el-Menûnî, Muhammed, el-Ulûm ve’l-âdâb ve’l-fünûn alâ ahdi’l-muvahhidîn, Ofis 2. bs., Matbuatu Dârü'l-Magrib li’t-Te’lif ve’t-terceme ve’n-Neşr, Rabat 1977/1397, (Silsiletü’t-tarih; 6 Tıtvan: Ma'hadu Mevla el-Hasan, 1950/1369’un ofseti). el-Merâkeşî, Abdulvahid, el-Mu’cib fî telhîsi ahbâri’l-mağrib, thk.: Muhammed Saîd el-Iryân, Lecnetü'l-İhyai't-Türasi'l-İslami, Kahire 1963. es-Sallâbî, Ali Muhammed Muhammed, Devletü’l-muvahhidîn, Dâru’l-Bayrak, Beyrut 1988. es-Sallabî, Ali Muhammed, Devletü’l-murâbitîn, Mektebetü Hasen el-Asriyye, Beyrut 2012. es-Sâmirâî, Abdulhamid Huseyin Ahmed, Tarihu hadâratu’l-mağribi ve’l-endülüsi fî ahdi’l-murâbitîn ve’l-muvahhidîn, Dâru Şümûi’s-Sekâfeti, Bingazi 2002. es-Sâmirâî, Halil İbrahim-Abdulvahid Zünnün Taha-Nâtık Salih Matlub, Târihu’l-mağribi’l-arabî, Dâru’l-Medâri’l-İslâmî, Bingazi 2004. es-Semlâlî, el-Abbas b. İbrahim, el-İ‘lâm bimen halle merakeş ve ağmâtü mine’l-a‘lâm, haz.: Abdulvahab b. Mansur, el-Matbaatü’l-Mülkiyye, 2. Baskı, Rabat 1423/1993. Eşbah, Yusuf, Târihu’l-endülüs fî ahdi’l-murâbitîne ve’l-muvahhidîn, trc.: Abdullah İnan, Mektebetü’l-Hancî, 2. Baskı, Kahire 1996. eş-Şinnâvî, Aliyyü’l-Garîb Muhammed, en-Neşru’l-endulusî fî asri’l-muvahhidî, Mektebetü’l-Âdab, Kahire 2009. Evariste Lévi-Provençal, Fihristü’l-mahtûtâti’l-‘arabiyyeti’l-mahfûzeti fi’l-hazâneti’l-‘âmmeti li’l-kütübi ve’l-vesâikı bi’l-mağrib, Matbaatü’n-Necâhi’l-Cedide- ed-Dâru’l-Beydâ, 2. Baskı, Rabat 1997-1998. ez-Zirikli, Hayreddin, el-A‘lâm, Dâru’l-İlmi lil-Melâyîn, 15. Baskı, Beyrut 2002. Fazlıoğlu, İhsan, “İbnü’l-Bennâ el-Merrâküşî”, DİA. Fierro, Maribel, "Endülüs'te Tasavvufa Muhalefet”, trc.: Semih Ceyhan, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 18, sy: 2, 2009. Halefallah, İbtisam Mer'i, el-Alâkât beyne'l-hilafeti'l-muvahhidiyye ve'l-meşrikü'l-İslâmî: (524-936 / 1130-1529), Dârü'l-Maârif, Kahire1985/1405. Harekât, İbrahim, “Mağrib”, DİA. Hasan İbrahim Hasan, İslam Tarihi, trc.: İsmail Yiğit, Kayıhan Yayınları, İstanbul 1986. Hasen Ali Hasen, el-Hadâratü’l-islamiyye fi’l-mağribi ve’l-endulus, Mektebetu’l-Hancî, Mısır, 1980. Hasen el-Emin, Devletü’l-muvahhidîne’l-islamiyye mevâdîu’l-uhrâ, Dâru’z-Zehra, Beyrut 1981. Havale, Yusuf b. Ahmed, el-Hayatü’l-ilmiyye fî ifrikıyye, Camiatü Ümmi’l-Kura, ma’hedu’l-buhûsi’l-ilmiyye, Mekke 2000. Hitti, Philip K., Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi, trc.: Salih Tuğ, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1980. İ’nân, Muhammed Abdullah, Asru’l-murâbitîn ve’l-muvahhidîn fi’l-mağrib ve’l-endülüs, Kahire 1964. İbn Kattan, el-Merakeşî, Nazmu’l-cumam, Tahkik: Muhammed Ali Mekkî, Dâru’l-Garbi’l-İslami, 2. Baskı, Beyrut 1990. İbn Manzûr, Lisânü’l-‘arab, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut 1997. İbnü’l-Hatîb, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Hasen, Şerefü’t-tâlib fî esne’l-metâlib, haz.: Abdulaziz Sağirduhan, Mektebetü’r-Rüşd, Riyat 1424/2003. İsmail b. Muhammed el-Bağdadi, Hediyyetü’l-arifîn esmâü’l-müellifîn ve âsâru’l-musannifîn, Daru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, Beyrut. İsmail b. Muhammed el-Bağdadi, İzahu’l-meknûn fî zeyli alâ keşfi’z-zünûn, Daru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, Beyrut. İsmet Abdullatif Dendeş, el-Endülüs fî nihayeti’l-murabitin ve müstehilli’l-muvahhidin, Daru’l-Garbi’l-İslami, Beyrut 1988. Karlığa, H. Bekir, “İbn Rüşd”, DİA. Kehhâle, Ömer Rıza, Mu’cemu’l-müellifîne terâcimü musannifi’l-kütübi’l-arabiyyi, Dâru İhyai’t-Türâs, 1376/1957. Kutluer, İlhan, “İbn Tufeyl”, DİA. Lahdar Muhammed Bulatif, Fukehâu’l-mâlikiyye, el-Ma’hedü’l-âlemî lil-fikri’l-İslami, Herndon USA. Merçil, Erdoğan, “Ali b. Yusuf b. Tâşfîn”, DİA. Muhammed b. Et-Tayyib el-Kâdirî, Neşrü’l-mesânî li ehli’l-karni’l-hâdî aşera ve’s-sânî, thk.: Muhammed Haccî- Ahmed Tevfîk, Dâru’l-Mağribi li’t-Te’lifi ve’t-Tercemeti ve’n-Neşri, Silsiletü’t-terâcim (3), er-Rabat 1397-1977. Muhammed b. Rızk b. Abdunnasır el-Medenî, et-Tefsîru ve’l-müfessirûn fi garbi efrikıyye, Dâru İbn-i Cevzî, Memleketü’l-Arabiyyeti’s-Suudiyyeti. Müslim, Müslim b. Haccac Ebu’l-Hasen el-Kuşeyrî, el-Müsnedü’s-sahîh, thk.: Muhammed Fuad Abdulbaki, Dâru İhyai’t-Türâsi’l-Arabi, Beyrut. Naci, Hikmet, Tarih Boyunca Kuzey Afrika ve Berberiler, İstanbul 1955. Özaydın, Abdülkerim, “Abdülmümin el-Kûmî”, DİA., c. 1, s. 274; Eşbah, age., c. 1, s. 204; Abdülmümin hakkında geniş bilgi için bk.: es-Sallâbî, Devletü’l-muvahhidîn. Özdemir, Mehmet, “Endülüs”, DİA. Özdemir, Mehmet, “Muvahhidler”, DİA. Özdemir, Mehmet, “Yusuf b. Tâşfîn”, DİA. Özen, Şükrü, “İbn Kunfüz”, DİA. Yıldız, Hakkı Dursun, “Berberîler”, DİA. Yiğit, İsmail, “Murabıtlar”, DİA.