MODERN HUMAN BEING AND CONSUMER IDEOLOGY IN MAX HORKHEIMER AND THEODOR W. ADORNO

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 10, 61 - 82, 30.12.2018

Fatma Begüm Özel , Alper Mumyakmaz

Öz

This study aims to understand
modern consumers' perception of life and life styles through consumer culture.
With the globalization process, the idea of ​​a human being that consumes more
and constructs its existence through consuming has emerged. This human model
has been shaped by the culture industry on the basis of consumers' shopping,
mass media tools, social identity, family and spiritual values ​​in daily life.
The consumption culture, which was based on basic physical needs at first, was
replaced by concepts like “pleasure”, “passion“, “desire”, “status”, “identity”
and “prestige”. At the first stage, when production was neglected or even
ignored, people started to gain an identity and shape their social position.
Even people have gradually been reduced to an object. The theoretical details
of the phenomenon of consumption, which has turned into an ideology rather than
meeting today's needs, was investigated in this study within the framework of
critical theories of Max Horkheimer and Theodor W. Adorno of the Frankfurt
School via their critiques of the consumer culture. In the application part,
the individuals’ perceptions and thoughts about consumption were analyzed
through in-depth interviews using the hermeneutic method, in this way the
details of the individuals' inner worlds of consumption ideology were analyzed
through their own thoughts. As a result, it is thought that the desire to have
the physical and false needs brought by the consumption culture leads to the
loss of values ​​in the modern individual. It is seen that this result causes
emotions such as unhappiness, lack of solidarity, loss of confidence,
alienation, isolation and the vanish of meaning in the individual and causes
loss of values ​​and feelings that will provide peace in society.

Anahtar Kelimeler

Critical Theory, Culture Industry, Consumption Culture

MAX HORKHEIMER VE THEODOR W. ADORNO’DA MODERN İNSAN VE TÜKETİM İDEOLOJİSİ

Öz

Bu çalışma,
modern tüketicilerin hayata bakışı ve yaşam şekillerini tüketim kültürü
üzerinden anlamayı amaçlamaktadır. Küreselleşme süreci ile birlikte daha çok
tüketen, tüketerek varlığını inşa eden bir insan düşüncesi ortaya çıkmış, bu
insan modeli de kültür endüstrisi sayesinde tüketicilerin günlük hayat
içerisinde alışveriş, kitle iletişim araçları, sosyal kimlik, aile ve manevi
değerler temelinde şekillendirilmiştir. İlk zamanlar temel fiziksel ihtiyaçlar üzerine kurulu olan tüketim
kültürü, zamanla yerini “haz”, “istek”, “arzu”, “statü”, “kimlik” ve “prestij”
gibi kavramlara bırakmıştır. Üretimin değersizleştirildiği hatta görmezden
gelindiği bu dönemde, insanlar tükettikleri üzerinden bir kimlik kazanmaya,
toplumsal konumlarını şekillendirmeye başlamışlardır. Hatta zamanla insan bir
nesneye indirgenmiştir. Günümüzde ihtiyaçların karşılanmasından öte bir
ideolojiye dönüşen tüketim olgusunun teorik detayları Frankfurt Okulunun iki
önemli ismi Max Horkheimer ve Theodor W. Adorno’nun eleştirel teorileri
çerçevesinde ele alınmış, tüketim kültürünün bir eleştirisi yapılmıştır.
Uygulama kısmında ise bireylerin tüketime yönelik algı ve düşünceleri,
hermenötik yöntem kullanılarak yapılan derinlemesine mülakatlarla çözümlenmeye,
bu sayede tüketim ideolojisinin bireylerin iç dünyalarındaki detayları kendi
düşünceleri üzerinden analiz edilmeye çalışılmıştır. Çalışma sonucunda, tüketim
kültürünün getirmiş olduğu fiziksel ve sahte ihtiyaçlara sahip olma arzusunun
modern bireyde manevi boyutta değerler kaybına yol açtığı düşünülmektir. Bu
sonucun bireyde “mutsuzluk, dayanışma eksikliği, güven kaybı, yabancılaşma,
yalnızlaşma ve anlam kaybı” gibi duygu durumlarının yaşanmasına ve toplum
içerisinde huzuru sağlayacak olan değerlerin ve duyguların kaybolmasına neden
olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Eleştirel Teori, Kültür Endüstrisi, Tüketim Kültürü, Değerler Tüketimi

Kaynakça

• Adorno, W. T. - Horkheimer, M. (2010). Aydınlanmanın Diyalektiği, (Çev: N. Ünler – E. Ö. Karadoğan), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Adorno, W. T. (2007). Kültür Endüstrisi Kültür Yönetimi, (Çev: N. Ülger – M. Tezel- E. Gen), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Adorno, W. T. (2000). Minima Moralia, (Çev: O. Koçak- A. Doğukan), İstanbul: Metis Yayınları
• Adorno, W. T. (2016). Negatif Diyalektik. (Çev: Ş. Öztürk) İstanbul: Metis Yayınları.
• Akkol, L. M. (2018). “Müzik Sosyolojisinde T. W. Adorno’nun Yeri”, Alternatif Politika, 10 (1), s.111-130.
• Armağan, M. (1992). Gelenek, İstanbul: Ağaç Yayınları.
• Aydoğan, F. (2009). “Tüketim Kültürünün Gölgesinde Kentler”, Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt:27, s. 2.
• Aytaç, Ö. (2006). Tüketimcilik ve Metalaşma Kıskacında Boş Zaman, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:11, s. 27-53.
• Başfırıncı, Ç. (2011). “Sembolik Tüketim ve Tüketim Öykülerinin Hermeneutik Yaklaşımla Yorumlanmasına İlişkin Bir Uygulama”, Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, Yıl:4 Sayı:7, ISSN 1307-9832.
• Becermen, M. (2009). Theodor W. Adorno ve Michel Foucault’da Hakikat ve İktidar İlişkisi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Bocock, R. (1997). Tüketim, (Çev: İ. Kutluk), Ankara: Dost Kitabevi.
• Çimen, L. K. (2008). Türk Töresinde Kadın ve Aile, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Dellaloğlu, B. F. (2014). Sosyal Bilimlerin Felsefesi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi AUZEF.
• Deniz, A. Ç. - Kentel, F. (2016). “De Certeau: Operasyonlar, Strateji, Taktik ve Kent”, Tarih Okulu Dergisi, Yıl: 9, Sayı XXV.
• Doğan, İ. (1998). İletişim ve Yabancılaşma-Yazılı Kültürümüzde İlkler, İstanbul: Sistem Yayıncılık.
• Doğan, Ş. (2016). “Boşanma Nedenlerine Yönelik Tutumlar: Boşanmayı Artırıcı veya Engelleyici Faktörlere Yönelik Tutum Ölçeği Geliştirme Çalışması”, I. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 4, ss, 991-1011.
• Erdoğan, İ.- Alemdar, K. (2011). Kültür ve İletişim, Ankara: Erk Yayınları.
• Ersoy, E. (2011). Bağsız Bireyin Modern Bunalımları: Değişen Dünyada Sosyal İlişkiler, Türk Yurdu Dergisi, Sayı 292.
• Ertoy, M. (2007). Yabancılaşma Kader mi Tercih mi? Ankara: Lotus Yayınevi.
• Featherstone, M. (2005). Postmodernizm ve Tüketim Kültürü, (Çev: M. Küçük), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Fromm, E. (2004). Çağdaş Toplumların Geleceği. (Çev. A. Arıtan, K. H. Ökten), İstanbul: Arıtan Yayınevi.
• Fromm, E. (1997). Hayatı Sevmek, (Çev: A. K. Arıtan), İstanbul: Arıtan Yayınevi.
• Fromm, E. (1982). Sağlıklı Toplum, (Çev: Y. Salman – Z. Tanrısever), İstanbul: Payel Yayınları.
• Fromm, E. (2003). Sahip Olmak ya da Olmak, (Çev: A. Arıtan), İstanbul: Arıtan Yayınevi.
• Fromm, E. (2002), Yeni Bir İnsan Yeni Bir Toplum, (Çev: N. Arat), İstanbul: Say Yayınları.
• Giddens, A. (2012). Modernliğin Sonuçları, (Çev. E. Kuşdil), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Giddens, A. (2008). Siyaset, Sosyoloji ve Toplumsal Teori, (Çev: T. Birkan), İstanbul: Metis Yayınları.
• Güldal A. Aile ve Toplum Dergisi, Erişim Tarihi: 27.09.2018 http://dergipark.gov.tr/download/article-file/198150
• http://www.nurdaldurmus.com/okumak-yazmak-ve-yasamak-uzerine/
• https://sosyolojik.wordpress.com/2009/12/31/varoluscu-felsefenin-oncusu-soren-kierkegaard/#more-296
• Jay, M. (1989). Diyalektik İmgelem, (Çev: Ü. Oskay), İstanbul: Ara Yayınları.
• Kızılçelik, S. (2008). Frankfurt Okulu, Ankara: Anı Yayıncılık.
• Lasch, C. (2006). Narsisizm Kültürü, (Çev: S. Öztürk – Ü. H. Yolsal), Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Macionis, J. (2013). Sosyoloji, (Çev: V. Akan), Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Ongur, Ö. H. (2011). Tüketim Toplumu, Nevrotik Kültür ve Dövüş Kulübü, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Özgüven, İ. E. (2001). Ailede İletişim ve Yaşam, Ankara: PDREM Yayınları.
• Slater P. (1998). Frankfurt Okulu, Kökeni ve Önemi, Marksist Bir Yaklaşım, (Çev: A. Özden), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.Spurk, J. (2008). Toplumsal Aklın Eleştirisi, Frankfurt Okulu ve Toplum Teorisi, (Çev: I. Ergüden), İstanbul: Versus Kitapevi.
• Şengül, T. (2001). Tüketim Toplumu, Tüketim Kültürü ve Tüketim Merkezleri, Ege Mimarlık Dergisi, Erişim Tarihi: 27.09.2018, http://egemimarlik.org/40-41/40-41-3.pdf.
• Şentürk, Ü. (2003). “Karşı Konulamayan Riskler Toplamı: Risk Toplumu”, IV. Ulusal Türkiye’nin Güvenliği Sempozyumu, 16-17 Ekim, Elâzığ.
• Tezcan, M. (2000). Türk Ailesi Antropolojisi, Ankara: İmge Yayınları.
• Uztuğ, F. (2003). Markan Kadar Konuş, İstanbul: Mediacat.
• Yanıklar, C. (2010). “Tüketim Kültürü, Kapitalizm ve İnsan İhtiyaçları Arasındaki İlişki Üzerine Bir Tartışma”, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 34, S. 1.
• Yaşar K. (2003). Toplumsal Yapı, İstanbul: Turan Yayıncılık.
• Yavuz, N.- Zavalsız, S. Y. (2015). “Postmodern Dönemde Kimliğin Belirleyicisi Olarak Tüketim”, Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, ISSN: 2147-0626, Sayı:4.
• Zorlu, A. (2016). Üretim ve Tüketim Teorileri, Ankara: Altınordu Yayınları.