EVALUATION OF POLITICS OF TURKISH CITIZENSHİP FROM AN UNCOMPLETED STORY OF MIGRATION

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 18, 131 - 154, 30.04.2022

Rukiye Saygılı

Öz

Although the founders of the Republic sought to pursue a political-legal citizenship policy in setting the basic foundations of the national identity, they could not accomplish this due to the question who would be included and who would be excluded by reference to the national identity. Various components such as religion, being of Turkish origin or engagement with Turkish culture are involved in building of the Turkish national identity. The fact that the prevalent paradigm and practice in these periods were not uniform makes it impossible to understand which component is essential in building the national identity. However, in practice, being Muslim has been more important rather than being of Turkish origin since the early years of the Republic in building the citizenship bond and national identity. In this context, this study aims to explain that the factor determining the nationality was religion in building of the national identity even in the 1930s, when the nationalist wave was fed more from what is ethnic and racial through the case of the Gagauzians, who speak Turkish, maintain the Turkish folklore, but are Christian,. This descriptive study relying on primary and secondary sources seeks answer to the question “why” the Gagauzians who are accepted to be Turk “were not included in the Turkish nation and allowed to immigrate” despite the intensive efforts of Hamdullah Suphi Tanrıöver.

Anahtar Kelimeler

Turkish national identity, Religion, Migration, Hamdullah Suphi Tanrıöver, Gagauzes

TÜRK VATANDAŞLIK SİYASETİNİ YARIM KALAN BİR GÖÇ HİKÂYESİNDEN DEĞERLENDİRMEK: GAGAUZLAR VE TÜRK KİMLİĞİ

Öz

Cumhuriyet’in kurucuları, millî kimliğin temel dayanaklarını belirlerken politik-hukukî bir vatandaşlık siyaseti izlemek istemelerine rağmen ‘millî kimliğe atıfla kimlerin içeride ve dışarıda kalacağı’ sorunsalı nedeniyle bunu başaramamışlardır. Türk millî kimliğinin inşasında farklı dönemlerde din, Türk soylu olma ya da Türk kültürüne bağlı olma gibi farklı bileşenler mevcuttur. Bu dönemlerdeki hâkim paradigma ile uygulamaların tek tip olmaması, millî kimliğin inşasında hangi bileşenin esas olduğunu anlamayı imkansızlaştırmaktadır. Ancak pratikte vatandaşlık bağı ile millî kimlik inşa edilirken Cumhuriyet’in ilk yıllarından itibaren Türk soylu olmaktan ziyade Müslüman olmak öne çıkmaktadır. Bu bağlamda bu çalışma, milliyetçi dalganın etnik ve ırkî olandan daha fazla beslendiği 1930’lu yıllarda bile millî kimliğin inşasında milliyeti belirleyen unsurun din olduğunu Türkçe konuşan, Türk folklorunu yaşatan ama Hristiyan olan Gagauzlar özelinde açıklamayı amaçlamaktadır. Birincil ve ikincil kaynaklara dayanan betimsel bu çalışma, Hamdullah Suphi Tanrıöver’in yoğun çabalarına rağmen Türk olarak kabul edilen Gagauzların ‘neden Türk milletine kabul edilip göçlerine izin verilmediği’ sorusunu cevaplamaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Türk milli kimliği, din, göç, Hamdullah Suphi Tanrıöver, Gagauzlar.

Kaynakça

• Acaroğlu, M. T. (1999). Gagauzların Kökeni. Belleten. 63(237), ss. 453-488. Akar M. ve Acar, S. (1996). Gagauz Yurdundan Anayurda Atatürk’ün Gagauz Türkleriyle İlgili Tasavvuru. Yesevi Aylık Sevgi Dergisi. 3(27), ss. 22-25.
• Anzerlioğlu, Y. (2004). Geçmişten Günümüze Türk Dünyasında Hristiyan Türkler. Karadeniz Araştırmaları. 1(2), ss. 73-91.
• Anzerlioğlu, Y. (2006). Bükreş Büyükelçisi Hamdullah Suphi ve Gagauz Türkleri. Bilig. 39. Sayı, ss. 31-51.
• Argunşah, M. (2002). “Gagauzların tarihi”. Türkler ansiklopedisi Cilt XX. (Ed. H.C. Güzel ve K Çiçek). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, ss.224-228.
• Ateş, K. (2010). Türkiye’de Milliyetçilik, Yurttaşlık ve Aleviler: Öztürkler ve Heretik Ötekiler. Yayınlanamamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aydemir, Ş. S. (1932). Polemik Çok Nüfuslu Anadolu. Kadro Dergisi. 5. Sayı, ss. 31-36.
• Balçık, İ. (2018). 1931-1938 Arası Türk basınında Gagavuzlar. Yayınlamamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Baydar, M. (1968). Hamdullah Suphi Tanrıöver ve Anıları. İstanbul: Menteş Kitapevi.
• Bedir, Ö. (2019). Cumhuriyet'in İlk Dönemlerinde Gagauzların Türkiye’ye Göç Ettirilmesine İlişkin Çabalar. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 20. Sayı, ss. 239-252.
• Benlisoy, F. ve Benlisoy, S. (2016). Türk Milliyetçiliğinde Katedilmemiş Bir Yol, Hristiyan Türkler ve Papa Eftim. İstanbul: İstos Yayınları.
• Cebeci, A. H. (2008). XVI. Yüzyıl Osmanlı Tahrir Defterlerine Göre Gagauzlar. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Cin, T. (2010). Milletlerarası İlişkilerde Yunanlılaştırma Faaliyetlerine (Asimilasyona) İlişkin İki Örnek: Kalaşlar ve Gagavuzlar. Karadeniz Araştırmaları Dergisi. 25. Sayı, ss. 11-50.
• Çağaptay, S. (2002). Kemalist Dönemde Göç ve İskân Politikaları. Toplum ve Bilim. 93. Sayı, ss. 218-241.
• Çobanoğlu, Ö. (2003). Anavatan’dan Anavatan’a Bir Gagauz. İstanbul: Yesevi Yayıncılık.
• Dağıstan, A. (2002). Hamdullah Suphi’nin Romanya büyükelçiliği ve Gagauz Türkleri. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. 28(54), ss. 815-829.
• Deliorman, N. (29 Nisan 1939). “Balkanlarda Bir İhtilaf Mevzu Dobruca”. Cumhuriyet Gazetesi.
• Duman, Ö. (2008). Atatürk Döneminde Romanya’dan Türk Göçleri (1923-1938). Bilig. 45. Sayı, ss. 23-44.
• Duman, Ö. (2009). Atatürk Döneminde Balkan Göçmenlerinin İskân Çalışmaları (1923-1938). Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi. 43. Sayı, ss. 473-490.
• Durgun, Ş. (2020). Türk Ulusal Kimliğinin Dönüşümü ve Yeni Osmanlıcılık. Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi. 4(2), ss. 299-316. doi: 10.30692/sisad.735977.
• Ertaç, M. (7 Ağustos 1936). “Gagauzların Soylarına Sadıklığı”. Ulus Gazetesi.
• Eşki Uğuz, H. ve Saygılı, R. (2017). Karamanlı Ortodoks Türkler Üzerinden Erken Cumhuriyet Dönemi Ulus İnşa Sürecinin Analizi. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi ICMEB17 Özel Sayısı. ss. 788-795.
• Georgeon, F. (2006). Osmanlı-Türk Modernleşmesi 1900-1930. (Çev. A. Berktay). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Hablemitoğlu, N. (1999). Kemal’in Öğretmenleri Gagauz Yeri, Türkiye Dışındaki Türkler ve Atatürk. Yeni Hayat. 61. Sayı, ss. 24-29.
• İnan, A. (1998). M. Kemal Atatürk’ten Yazdıklarım. İstanbul: Cumhuriyet Gazetesi Yayınları.
• Karanfil, G. (2011). Gagauzların Millî Lideri Mihail Çakır. Turan Stratejik Araştırmalar Merkezi Dergisi (TURAN-SAM). 3(12), ss. 37-41.
• Karpat, K. H. (2015). Balkanlar’da Osmanlı Mirası ve Milliyetçilik (3.b). İstanbul: Timaş Yayınları.
• Kaygusuz, Ö. (2015). Modern Türk Vatandaşlığı Kavramının Erken Öncüleri: Millî Mücadele Döneminde Ulusal Vatandaşlığın Kuruluşu. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi. 60(2), ss. 195-217.
• Kowalski, T. (2012). Kuzey - Doğu Bulgaristan Türkleri ve Türk dili. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 3(2-3), ss. 477-500.
• Manov, A. (2001). Gagauzlar (Hristiyan Türkler). (Çev. M. Türker Acaroğlu). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Mert, Ö. (2005). Türk Ortodokslar. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Metin, Ö. (2012). Hamdullah Suphi Tanrıöver’in Romanya Türklerinin Göçüne Dair Faaliyetleri (1931-1938). Karadeniz Araştırmaları. 35. Sayı, ss. 125-143.
• Moralı, S. S. (t.y.) Hamdullah Suphi ve Türk Ocakları, ss. 71-77 chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/viewer.html?pdfurl=https%3A%2F%2Fcore.ac.uk%2Fdownload%2Fpdf%2F38328268.pdf&clen=843236&chunk=true , (Erişim tarihi: 6 Şubat 2022).
• Nadi, N. (1979). Perde Aralığından (3.b). İstanbul: Çağdaş Yayınları.
• Nadi, Y. (7 Haziran 1938). “İmparatorluktan Dökülüp Kalan Türkler”, Cumhuriyet Gazetesi.
• Nayır, Y. N. (1999). Balkanlar ve Türklük 1, İstanbul: Cumhuriyet Gazetesi Yayınları.
• Nayır, Y. N. (27 İlkkanun 1935). “Türk Gagauzlar V.”. Ulus Gazetesi.
• Özyurt Ulutaş, S. (2020). Bir Diplomatın Gayri Resmî Mücadelesi: Hamdullah Suphi’nin Bilinmeyen Gagauz Müdafaası, Tarih Dergisi-Turkish Journal of History, 72(2), ss. 187-206, doi: 10.26650/iutd.687687.
• Pınar, M. (2017). Tek Parti Döneminde Gagauzlar (Gökoğuzlar). Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi. 17(12), ss. 96-119.
• Sevük, İ. H. (1987). Tuna’dan Batı’ya. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. Tan, N. (2010). Gagauzluk: Kultura, Ruh, Âdetlär, Gagauz Folkloru, Kişinev. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi. 30. Sayı, ss. 167-172.
• Taşkıran, C. (2014). “Türkiye ve Gagauzlar”. Uluslararası Balkanlarda Sosyal Bilimler Kongresi Bildiri Kitabı. Komrat, ss.423-434.
• TBMM Zabıt Ceridesi (1340). Devre II, İçtimai Senesi 1, Cilt 6, 19.02.1340 Salı, İkinci Celse. Meclis Tutanakları. Ankara, ss. 138-160.
• Tevetoğlu, F. (1986). Hamdullah Suphi Tanrıöver Hayatı ve Eserleri. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (CCA), (11.04.1932). “Gagavuz Türkleri Hakkında Yapılan Etnografik Araştırmaya Ait İki Rapor”, Hariciye Vekaleti Muamelat Genel Müdürlüğü, 030.10.246.666.30.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (CCA), (31.06.1936), “Gagavuzların Türkiye’de İskanları Hakkında Tevfik Kamil’in Görüşleri ve Bu Konuda Elefteron Vima Gazetesinde Çıkan Yazı”, Hariciye Vekaleti Muamelat Genel Müdürlüğü, 030.10.116.810.12.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (CCA), (31.06.1936), “Gagavuzların Türkiye’de İskanları Hakkında Tevfik Kamil’in Görüşleri ve Bu Konuda Elefteron Vima Gazetesinde Çıkan Yazı”, Hariciye Vekaleti Muamelat Genel Müdürlüğü, 030.10.116.810.12.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (CCA), (22.01.1935). “Bükreş Elçimizin Romanya'daki Türklerin İhtiyaçları ile Kültür Alanındaki Yenilikler Hk. Romen Eğitim Bakanıyla Yaptığı Görüşme ve Beşarabyada Gagavuz Türkleri’nin Oturdukları Yerlere Yaptığı İnceleme Gezisi” Hariciye Vekaleti Muamelat Genel Müdürlüğü, 030.10.247.668.14.
• Yavuz, N. (2010). Hamdullah Suphi Tanrıöver ve Gagavuzlar. Gazi Akademik Bakış. 4(7), ss. 177-184.