ANAP İKTİDARINDA SONUN BAŞLANGICI: 25 EYLÜL 1988 REFERANDUMU

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 22, 518 - 540, 30.08.2023

Kerem Yavaşça

https://doi.org/10.58884/akademik-hassasiyetler.1292404

Cited By: 1

Öz

Bu makalede, 12 Eylül Darbesi’nin ardından demokratik rejimin yeniden işlerlik kazandığı 1983 genel seçimleri neticesinde iktidarı devralan ve yaklaşık 8 yıl boyunca tek başına iktidar olan ANAP’ın iktidardan düşüş sürecine odaklanılmaktadır. Kamuoyunda ve ilgili akademik çalışmalarda sıkça kabul gördüğü üzere, düşüşün 1989 yerel seçimlerinde başladığı savı yerine, bu sürecin 25 Eylül 1988 referandumu ile başlatılması gerektiği iddia edilmektedir. 12 Eylül Darbesi sonrasında tesis edilen ve yaklaşık 3 yıl süren ara rejim 6 Kasım 1983’te gerçekleştirilen genel seçimler ile son bulmuş; Turgut Özal liderliğindeki ANAP iktidarı tek başına devralmıştır. Aynı başarıyı -oy oranı düşmesine rağmen- 29 Kasım 1987 genel seçimlerinde de tekrarlayan ANAP, 1991’de gerçekleşen genel seçimlere değin tek başına iktidarını sürdürmüştür. 1987 genel seçimlerinden kısa süre sonra, normal şartlarda 1989’un Mart ayında gerçekleşmesi gereken yerel seçimlerin öne çekilmesi için harekete geçilmiş ve bu kapsamda gerekli olan Anayasa değişikliği referanduma sunulmuştur. ANAP’ın bu değişiklik önerisi referandumda % 65 gibi yüksek bir oran ile reddedilmiş ve Türkiye Cumhuriyeti tarihinde 2023’e değin yapılan toplam 7 referandum arasında “hayır” oylarının çoğunlukta olduğu tek referandum olarak tarihe geçmiştir. Yerel seçimlerin öne çekilme arzusu ve bu kapsamda gerçekleştirilen referandum sürecinin analiz edilmesi, ANAP’ın iktidardan düşme sürecine ışık tutmaktadır. Zira bu süreç ANAP’ta yaşanan parti içi çekişme, karar alma mekanizmalarının bozulması, siyasi konjonktürü okumada yaşanan sorunlar, politik strateji geliştirme gibi konulardaki sıkıntıları açığa çıkarmaktadır.

Anahtar Kelimeler

ANAP, Turgut Özal, Referandum, 1988 Referandumu, 1989 Yerel Seçimleri

THE BEGINNING OF THE END IN THE ANAP IN POWER: THE REFERENDUM OF SEPTEMBER 25, 1988

Öz

This article focuses on the fall of ANAP from the power, which took over the power after 1983 general election and was in power for about 8 years. It is argued that -as opposite the widely accepted in the public opinion and related academic studies- the decline in ANAP should have been initiated with the 1988 referendum, instead of 1989 local elections. Interim regime that established after September 12 coup and maintained for about 3 years ended with the November 6, 1983, general elections. After the elections, Motherland Party led by Turgut Özal took over the power. ANAP, which repeated the same success in the general elections of November 29, 1987 – despite the decrease in its vote– continued to be ruling party until the general elections of 1991. Shortly after 1987 general elections, ruling party took an action in order to move local elections to an earlier time. In this regard, referendum process was initiated for the required constitutional amendment. Referendum resulted with the %65 no votes. Among the 7 referendums held in Turkey until 2023, it has gone down in history as the only referendum in which the "no" votes were in the majority. The desire to move the local elections to an early time and the analysis of the referendum process sheds light on the process of ANAP's fall from power. Because this process disclosures the problems in ANAP such as rift within the party, deterioration of decision-making mechanisms, problems in reading the political conjuncture, and setting political strategy.

Anahtar Kelimeler

Motherland Party, Turgut Özal, Referendum, Referendum of 1988, 1989 Local Elections

Kaynakça

• Akşin, S. (2022). Kısa Türkiye tarihi. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Aşık, S. (2018). Türkiye’de demokrasinin yeniden inşası sürecinde anavatan partisi (1983-1991) [doktora tezi]. Manisa Celal Bayar Üniversitesi.
• Aşık, S. (2020). A new leader in turkish politics after september 12, 1980: Turgut Özal. Tarih ve Günce, 3(7), 223-245.
• Atar, Y. (2000). Demokrasilerde anayasal değişmenin dinamikleri ve anayasa yapımı. Mimoza Yayınları.
• Aydın, S. & Taşkın, Y. (2017). 1960’tan günümüze Türkiye tarihi. İletişim Yayınları.
• Barlas, M. (1994). Turgut Özal’ın anıları. Sabah Kitapları.
• Bildirici, F. (2002). Hanedanın son prensi Mesut Yılmaz ve Anap’lı yıllar. Ümit Yayıncılık.
• Birand, M. A. & Yalçın, S. (2009). The Özal -bir davanın öyküsü. Doğan Kitap.
• Cemal, H. (2013). Özal hikayesi. Everest Yayınları.
• Demirel, T. (2018). Turgut Özal: Reformcu bir siyasetçi hakkında bazı notlar. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 15(55), 57-75.
• Erdoğan, M. (2003). Anayasal demokrasi. Siyasal Kitabevi.
• Ergüder, Ü. (1991). The motherland party 1983-1989. M. Heper & J. B. Landau (Ed.), Political parties and democracy in Turkey içinde (s. 152-169). Routledge.
• Gözler, K. (2017, 5 Mart). Referandum mu, plebisit mi?. 10 Mart 2023 tarihinde https://www.anayasa.gen.tr/plebisit.pdf adresinden edinilmiştir.
• Heywood, A. (2016). Siyasetin ve uluslararası ilişkilerin temel kavramları. Felix Kitap.
• İba, Ş. (2006). Anayasa ve siyasal kurumlar. Turhan Kitabevi.
• Kalaycıoğlu, E. (2002). The motherland party: The challenge of institutionalization in a charismatic leader party. Turkish Studies, 3(1), 41-61.
• Kaynar, M. K. (2006). Cumhuriyet dönemi siyasi partileri. İmge Kitabevi.
• Marxer, W. & Pállinger, Z. T. (2009). Stabilizing or destabilizing?: Direct-democratic instruments in different political systems. M. Setala & T. Schiller (Ed.), Referendums and representative democracy içinde (s. 34-55). Routledge.
• Öniş, Z. (2004). Turgut Özal and his economic legacy: Turkish neo-liberalism in critical perspective. Middle Eastern Studies, 40(4), 113-134.
• Özdemir, H. (2014). Turgut Özal -biyografi. Doğan Kitap.
• Öztürk, Ş., Nas, F. & İçöz, E. (2008). 24 ocak kararları, neo-liberal politikalar ve Türkiye tarımı. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(2), 15-32.
• Saraçoğlu, C. (2015). Tank paletiyle neoliberalizm. G. Atılgan, C. Saraçoğlu & A. Uslu (Ed.), Osmanlı’dan günümüze Türkiye’de siyasal hayat içinde (s. 747- 869). Yordam.
• TCMB (2018). Enflasyon hesaplayıcı. 21 Ocak 2023 tarihinde https://herkesicin.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/ekonomi/hie/icerik/enenflasy+hesaplayici adresinden edinilmiştir.
• TÜİK (2012). Milletvekili genel seçimleri 1923-2011. Yayın No: 3685.
• TÜİK (2013, 17 Temmuz). İl genel meclisi üyeleri seçimi sonuçları 1984-2009. 25 Mart 2023 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Search/ Search?text=se%C3%A7im adresinden edinilmiştir.
• Türk, H. B. (2014). Muktedir. İletişim Yayınları.
• Anayasa Mahkemesi kararı. (1988, 14 Temmuz). Resmî Gazete.
• Ara seçim ekimde. (1986, 5 Temmuz). Cumhuriyet.
• Ekimde yerel seçim. (1988, 18 Temmuz). Cumhuriyet.
• Özal Hükümeti güvenoyu aldı. (1983, 25 Aralık). Cumhuriyet.
• Özal’ın siyasal takvimi belli oldu. (1987, 17 Mayıs). Cumhuriyet.
• Özal’la Yazar paylaştı. (1986, 9 Mayıs). Milliyet.
• Yasaklar için referandum yolu. (1987, 15 Mayıs). Cumhuriyet.
• Yüksek Seçim Kurulu kararı. (1986, 10 Ekim). Resmî Gazete.
• Yüksek Seçim Kurulu kararı. (1987, 12 Eylül). Resmî Gazete.