SOĞUK SAVAŞ SONRASI REKABET VE İŞ BİRLİĞİ ÇERÇEVESİNDE TÜRKİYE RUSYA SİYASİ İLİŞKİLERİ

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: Cumhuriyet Özel Sayısı, 152 - 171, 29.10.2023

Çağlar Özer

https://doi.org/10.58884/akademik-hassasiyetler.1356902

Öz

Bu çalışmada Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan günümüze Türkiye’nin Rusya’ya yönelik dış politikası incelenmiştir. Türkiye’nin Rusya Dış politikasının incelenmesinde kapsamlı bir literatür taraması yapılmış, Türkiye - Rusya ilişkilerini inceleyen kitap, makale ve bilimsel yayınlar taranmıştır. Ayrıca Rusya ile Türkiye arasındaki tarihsel süreç içerisinde yapılan anlaşmalar gözönünde tutularak kronolojik sıra ile dış politika süreçleri incelenmiştir. Bu kapsamda öncelikle iki ülke arasındaki ilişkilerin tarihsel arka planına yer verilmiş, ardından Birinci Dünya Savaşı sonrasında Türkiye’nin Rusya’ya yönelik dış politikası karşılıklı ilişkiler ve iş birlikleri nezdinde incelenmiştir. Müteakiben İkinci Dünya Savaşı süreci ve sonrasında oluşan Soğuk Savaş dönemi Türkiye’nin Rusya dış politikasına yer verilmiştir. Soğuk Savaş döneminin ardından farklı bir seyir izleyen Türkiye’nin Rusya dış politikası ise 1991-2002 ve 2002’den günümüze olmak üzere iki döneme ayrılarak incelenmiştir. Çalışma sonucunda; köklü devlet geleneğine sahip iki komşu ülke arasındaki dış politikanın yüz yıllık süreci kapsayan dönemin uluslararası ortamı doğrultusunda şekillendiği saptanmıştır. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilanından itibaren olumlu bir süreç izleyen iki ülke arasındaki ilişkiler İkinci Dünya Savaşı sürecinde olumsuz bir duruma evrilmiş, Soğuk Savaş sürecinde her iki ülkenin karşı kutuplarda yer almalarının etkisiyle genel olarak rekabet ve iş birliği ile devam etmiştir. Soğuk Savaş’ın bitmesinin ardından ilk dönem iki ülke arasındaki ilişkilerde dengeli bir dış politika yürütülememesine karşın 2000’li yıllardan sonra değişik bölge ve alanlarda rekabet, iş birliği ve faaliyet ortaklığına doğru yol alan dengeli bir dış politika yaklaşımı ile ilişkilerin ilerlediği değerlendirilmiştir

Anahtar Kelimeler

Türkiye Cumhuriyeti, Türk Dış Politikası, Rusya

TÜRKİYE - RUSSIA POLITICAL IN THE CONTEXT OF POST-COLD WAR COMPETITION AND CO-OPERATION

Öz

This study examines Turkey's foreign policy towards Russia since the establishment of the Republic of Turkey. In the examination of Turkey's foreign policy towards Russia, a comprehensive literature review has been conducted and books, articles and scientific publications analyzing Turkey - Russia relations have been scanned. In addition, foreign policy processes were analyzed in chronological order, taking into account the agreements made between Russia and Turkey in the historical process. In this context, firstly, the historical background of the relations between the two countries is given, then Turkey's foreign policy towards Russia after the First World War is analyzed in terms of mutual relations and cooperation. Subsequently, Turkey's foreign policy towards Russia during the Second World War and the Cold War period that followed was analyzed. Turkey's foreign policy towards Russia, which followed a different course after the Cold War period, was analyzed by dividing it into two periods: 1991-2002 and 2002-present. As a result of the study, it was determined that the foreign policy between the two neighboring countries with deep-rooted state traditions was shaped in line with the international environment of the period covering a hundred-year period. The relations between the two countries, which had followed a positive process since the proclamation of the Republic of Turkey, evolved into a negative situation during the Second World War, and continued with competition and cooperation in general due to the fact that both countries were on opposite poles during the Cold War. Although a balanced foreign policy could not be pursued in the first period after the end of the Cold War, after the 2000s, relations between the two countries have progressed with a balanced foreign policy approach moving towards competition, cooperation and operational partnership in different regions and fields.

Anahtar Kelimeler

Republic of Turkey, Turkish Foreign Policy, Russia

Kaynakça

• Akgül, F. (2007). Rusya’nın Putin dönemi Avrasya enerji politikalarının Türkiye-Rusya ilişkilerine etkileri. Güvenlik Stratejileri Dergisi, 3(05), 129-157.
• Alkan, M. N., & Mehdizadehyoushanlouei, M. (2023). Türkiye-Azerbaıjan relatıons ın the fırst and Second Karabakh Wars. Upa Strategic Affairs, 4(2), 204-227.
• Arafat, M., & Alnuaimy, M. (2011). The Turkish-Russian relations in the era of AKP. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(2), 103-133.
• Arslan, L. (2022). Sovyet Rusya-Türkiye ilişkilerinin milli mücadeleye katkıları. Bengi Dünya Yörük-Türkmen Araştırmaları Dergisi, (1), 163-192
• Balta, E., & Çelikpala, M. (2020). Turkey and Russia: Historical patterns and contemporary trends in bilateral relations. G.M. Tezcür (Ed.), The Oxford handbook of Turkish politics in (p.585-604). Oxford Academic,
• BBC (2020, 2 Ocak). Libya'daki en önemli siyasi aktörler hangi ülkeler ve kim, ne istiyor?, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-50976809.
• BBC (2022, 30 Eylül). TürkAkım doğalgaz boru hattı operatörü: İhracat lisansımız iptal edildi, Türkiye ve Avrupa etkilenmeyecek. https://www.bbc.com/turkce/articles/crgd4vz17rpo#:~:text=Rusya%20ile%20T%C3%BCrkiye%20aras%C4%B1nda%20in%C5%9Fa,n%C4%B1n%20do%C4%9Fusuna%20ve%20g%C3%BCneyine%20ula%C5%9Ft%C4%B1r%C4%B1labiliyor.
• BBC (2023, 27 Nisan). Akkuyu nükleer güç santrali açıldı: tesis, Türkiye ve Rusya için neden önemli? https://www.bbc.com/turkce/articles/cmmeldey0qeo
• Büyükakıncı, E. (2012). Türk-Rus ilişkilerinin değerlendirilmesi: Güvenlik sorunsalından çok boyutlu derinliğe geçiş. E. Büyükakıncı and E. Bacanlı (Ed.). Sovyetler Birliği’nin dağılmasından yirmi yıl sonra Rusya Federasyonu: Türk Dilli Halklar ve Türkiye ile ilişkiler,içinde (ss.779-842). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Cheterian, V. (2023) Friend and Foe: Russia–Turkey relations before and after the war in Ukraine, Small Wars & Insurgencies, 34(7), 1271-1294, https://doi.org/10.1080/09592318.2023.2185443
• CNN (2020, 6 Mart). Erdoğan Putin görüşmesi sonucu. https://www.cnnturk.com/turkiye/erdogan-putin-gorusmesi-sonucu-6-mart-idlib-son-dakika-haritasi
• Çelikpala, M. (2015). Rekabet ve iş birliği ikileminde yönünü arayan Türk-Rus ilişkileri. Bilig, (72), 117-144.
• Erol, M. S. (2012). Türkiye’nin Orta Asya politikasına Rusya Federasyonu ve bölge ülkelerinden genel bir bakış. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 12(1),1-20.
• Erşen, E. & Parlar Dal, E. (2018). Türk-Rus ilişkilerinin Karadeniz Kafkasya boyutu: uçak krizi ve sonrası. TASAM, (51), 53-56.
• Erşen, E. (2016). Suriye sorunu gölgesinde Türkiye-Rusya ilişkilerinde normalleşme süreci. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi (3), 153-171
• Euronews (2023, 1 Ekim). BM heyeti, 30 yıl aradan sonra Ermenilerin terk ettiği Dağlık Karabağ’da https://tr.euronews. com/2023/10/01/bm-heyeti-30-yil-aradan-sonra-ermenilerini-yaklasik-tamaminin-evini-terk-ettigi-daglik-kar
• Günay, H. (2019). Soğuk Savaş sonrası Türkiye-Rusya ilişkilerinin yaşanan gelişmeler bağlamında incelenmesi [yüksek lisans tezi]. İstanbul Rumeli Üniversitesi.
• Isachenko, D. (2021). Turkey and Russia: the logic of conflictual cooperation. Berlin: Stiftung Wissenschaft und İpek, C.D., & Güler, M.Ç. (2021). Turkey and Russia in Syrian War: Hostile friendship. Security and Defence Quarterly, (35), 77-92
• İsmayil, G. (2017). Ortadoğu’da son dönem Türkiye-Rusya İlişkileri (Suriye krizi örneğinde). ASOS Journal, (45), 181-189, http://dx.doi.org/10. 16992/ASOS. 12228
• Gökçe, M. (2008). Sovyet sonrası dönemde hazar çevresinde yaşanan rekabet. Journal of International Social Research, 1(3),178-208.
• İşyar, Ö.G. (2021). Türk dış politikası: Sorunlar ve süreçler. Dora Yayınları.
• Karaağaç, Y. (2021). Tarihten bugüne Dağlık Karabağ problemi. Arel USAM Stratejik Bakış. 16-26.
• Kırdar, S. (2008). Conflict Resolution in Georgia: An analysis applying the ıntractable conflict theory and the governmental politics model. Perceptions: Journal of International Affairs, 13(3), 51-71.
• Kibar Önder, NM. (2021). Kaddafi dönemi Libya iç ve dış siyaseti: Libya Arap baharında Türkiye Politikası. Journal of Social Sciences and Humanities, 5(1), 136-148.
• Mammadova, F. (2019). Soğuk Savaş sonrası Türkiye- Rusya ilişkilerinin gelişimine tarihsel bir bakış [yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Neciyev, E. (2011). Azerbaycan’in Sovyetleştirilmesi sürecinde Karabağ problemi. Ermeni Araştırmaları, (39), 163-186.
• Özbay, F. (2011). Soğuk Savaş sonrası Türkiye-Rusya ilişkileri: 1992-2010. Bilge Strateji, 3(4), 35-77.
• Özbay, F. (2013). Türk - Rus ilişkileri. Bilge Adamlar Kurulu Raporu.
• Özçelik, M. (2010). İkinci Dünya Savaşı’nda Türk dış politikası. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(29), 253-269.
• Özdal, H., Özertem, H. S. , Has, K., & Demirtepe, M. T. (2013). Türkiye-Rusya ilişkileri: rekabetten çok yönlü iş birliğine. International Strategic Research Organization (USAK).
• Özdal, H. (2016). Rus dış politikasında Ukrayna-Sovyetler Birliği’nin dağılmasından Kırım’ın ilhakına. Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu.
• Özdemir, L. (2021). Dağlık Karabağ meselesinde değişen gidişat ve Türkiye'nin rolü . Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 11(2) , 81-107 .
• Özer, Ç. (2021). Suriye krizi bağlamında Türkiye Rusya ilişkileri (2015-2021). 4. Uluslararası Türk – Rus Dünyası Akademik Araştırmalar Kongresi Kitabı içinde (ss. 53-62).Ankara: Asos Yayınları.
• Özkurt, O.E. (2019). Karşılıklı bağımlılık teorisi üzerinden Türkiye-Rusya ilişkileri. [yüksek lisans tezi].Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsüne Ankara
• Rehimov, R. (2021 30 Ocak). Dağlık Karabağ’da Türk-Rus ortak gözlem merkezi faaliyete başladı. https://www.aa.com.tr/tr/azerbaycan-cephe-hatti/daglik-karabagda-turk-rus-ortak-gozlem-merkezi-faaliyete-basladi/2128198
• Rehimov, T. (2023, 10 Ekim). Karabağ’daki Rus barış gücü askerlerinin boşalttığı noktalarda Azerbaycan polisi görevini sürdürüyor. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/karabag-daki-rus-baris-gucu-askerlerinin-bosalttigi-noktalarda-azerbaycan-polisi-gorevini-surduruyor/3013989
• Russell, M. (2021). Russia–Turkey relations: A fine line between competition and cooperation. Belgium: European Parliamentary Research Service.
• Sapmaz, A., & Sarı, G. (2012). Dağlık Karabağ sorununda Azerbaycan tarafından kuvvet kullanım olasılığının analizi. Güvenlik Stratejileri Dergisi, 8(15), 1-32.
• Sarıkaya, Y. (2021), İran’ın İkinci Karabağ Savaşı tutumu: Takke düştü kel göründü, Giresun Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 7(1), 84-103.
• Shlykov, P. (2018). Russian-Turkish relations in the Wider Black Sea Region: Cooperation and Competition. PERCEPTIONS: Journal of International Affairs, 93-116
• Sönmezoğlu, F. (2016). Son on yıllarda Türk Dış politikası. İstanbul: Der Yayınları.
• Suyundıkov, S. (2021). XXI. yüzyılda Türk-Rus ilişkileri (2000-2020). [yüksek lisans tezi]. Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırşehir.
• Svarin d. (2015) Towards a Eurasian axis? Russia and Turkey between cooperation and competition. Global Affairs, 1(4-5), 381-398, https://doi.org/10.1080/23340460.2015.1117250
• Szulecki, K., & Overland, I. (2023). Russian nuclear energy diplomacy and its implications for energy security in the context of the war in Ukraine. Nature Energy, 8(4), 413-421.
• Topsakal, İ. (2016). Tarihi süreçte Rusya-Türkiye ilişkileri. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 3(2), 33-53.
• Türkten, F. ve Cura, A. (2023, 4 Eylül). Cumhurbaşkanı Erdoğan Rusya Devlet Başkanı Putin ile bir araya geldi. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/cumhurbaskani-erdogan-rusya-devlet-baskani-putin-ile-bir-araya-geldi/2982815
• Ural, S. , & Topçu, İ. (2016). Soğuk Savaş dönemi Türk basınında Sovyet tehdidi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(44), 519-532.
• Uygur, B.Ö. (2022). 1921 Moskova Anlaşması ve bağlı gelişmelerin Türk Rus ilişkilerine etkileri ve günümüze yansımaları. [yüksek lisans tezi]. Ufuk Üniversitesi.
• Yeltin, H. (2019). Neoklasik realizm bağlamında son dönem Türkiye Rusya ilişkileri. [yüksek lisans tezi].Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Yeltin, H. (2021). Türkiye ve S-400 hava savunma sistemleri: Türkiye-ABD-Rusya ilişkilerindeki yeri. Anadolu Strateji Dergisi, 3(1), 65-78.
• Yeltin, H., & Işık, K. (2017). Rekabetten iş birliğine giden süreçte Türkiye-Rusya ilişkilerinde Bir Test: Suriye krizi. Uluslararası Politik Araştırmalar Dergisi, 3(3), 39-50.
• Yeşilot, O., & Özdemir, B. (2016). Türk-Rus ilişkilerinin geleceği: Rekabet mi? iş birliği mi?. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 3(2), 55-73.
• Yılmaz, M. E. (2010). Soğuk savaş sonrası dönemde Türk-Rus ilişkileri. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 8(13), 27-42.
• Yılmaz, S. , & Yakşi, A. (2016). Osmanlı Devleti’nden Günümüze Türk-Rus İlişkileri. Türk-Rus İlişkileri,(17), 9-57
• Yumuşak, T. (2023). Türkiye’nin Rusya-Ukrayna Savaşı’ndaki arabuluculuk rolünün değerlendirilmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 25(1), 165-194.
• Yılmaz, M.Ş. & Tarhan, M. (2022, 23 Temmuz). Dünya, İstanbul'daki tahıl koridoru anlaşması için Türkiye'yi tebrik etti. https://www.aa.com.tr/tr/gundem/dunya-istanbuldaki-tahil-koridoru-anlasmasi-icin-turkiyeyi-tebrik-etti/2644269