ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİ’NDE AVRUPA’DA DEVLET BURSUYLA EĞİTİM ALAN BİLİM İNSANLARININ TÜRK ARKEOLOJİSİ’NE KATKILARI

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: Cumhuriyet Özel Sayısı, 52 - 80, 29.10.2023

Hülya Kökmen-seyirci

https://doi.org/10.58884/akademik-hassasiyetler.1358142

Öz

Paleolitik Dönem’den itibaren birçok medeniyete ait kalıntıları bünyesinde barındıran Anadolu, tüm insanlığın ortak mirası olarak kabul edilen eserlere ev sahipliği yapmaktadır. Sahip olduğu bu değerler, tarihe ve arkeolojiye meraklı Avrupalı seyyah, gezgin ve araştırmacıların gözlerini ve ellerini Anadolu topraklarına çevirmesine neden olmuştur. 19. yüzyılda öncelikle yabancı bilim heyetleri tarafından planlı ve düzenli kazılar yapılmaya başlanmıştır. Bu dönemde Osmanlı yöneticileri Batı’da yaşanan gelişmelerin gerisinde kalmamak adına yurtdışına, daha çok da Fransa’ya, belirli alanlarda eğitim alması için öğrenci göndermeye başlamıştır, ancak arkeoloji bu alanlardan biri değildir. Cumhuriyetin ilanıyla birlikte yetişmiş insan açığını hızla kapatmak için yurtdışına çok daha fazla öğrenci gönderilmiş ve hatta bu uygulama için özel kanun çıkarılmıştır. Cumhuriyetin ilanından sonra Mustafa Kemal, zengin kültürel mirasa sahip olan ülkemizde arkeoloji bilimine gerekli önemin verilmediğini görmüş eserlerin toplanması, kazı ve müze sayısının arttırılması için çeşitli talimatlar vermiş ve arkeoloji, eskiçağ tarihi, sanat tarihi, Hititoloji alanında da ivedilikle yurtdışına öğrenci gönderilmesini sağlamıştır. Bu çalışmada, Erken Cumhuriyet Dönemi’nde devlet bursu ile yurtdışında eğitim alarak yurda dönen, ülkemiz taşınır ve taşınmaz kültürel mirasının araştırılmasına büyük emek veren Türk bilim insanları ve arkeoloji bilimine katkıları sunulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Arkeolojisi, Erken Cumhuriyet Dönemi, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi

Etik Beyan

Çalışma ile ilgili herhangi bir kurum veya kişi ile çıkar çatışması bulunmamaktadır.

Destekleyen Kurum

Çalışma için destek alınmamıştır.

CONTRIBUTIONS TO TURKISH ARCHAEOLOGY BY SCHOLARS STUDYING IN EUROPE WITH STATE SCHOLARSHIPS IN THE EARLY REPUBLICAN PERIOD

Öz

Anatolia, which embodies the remains of many civilisations since the Palaeolithic Period, has been hosting the works that are considered as the common heritage of mankind. These historical and archaeological treasures caused European voyagers, travellers and researchers to turn their eyes and hands to the lands of Anatolia. In the 19th century, planned and regular excavations started to be carried out by foreign scientific teams. During this period, Ottoman administrators started to send students abroad, mostly to France, to receive education in selected disciplines in order not to fall behind the developments in the West. However, archaeology was not one of these disciplines. With the declaration of the Republic, more and more students were sent abroad in order to overcome the deficiency of trained people and even a special law was enacted for this practice. After the declaration of the Republic, Mustafa Kemal observed that the discipline of archaeology was not given the required importance in Turkey, where a rich cultural heritage existed, and he gave various instructions to collect archaeological works and to increase the number of excavations and museums. He also ensured that students were urgently sent abroad in the fields of archaeology, ancient history, art history and Hittitology. In this article, it is aimed to present the Turkish scholars who returned home after studying in abroad with state scholarships in the Early Republican Period and made great contributions to the research of the movable and immovable cultural heritage of our country and their contributions to the science of archaeology.

Anahtar Kelimeler

Archaeology of Turkey, Early Republican Period, History of the Republic of Turkey

Kaynakça

• Akın, N. (1993). Osman Hamdi Bey, Asar-ı Atika Nizamnamesi ve dönemin koruma anlayışı üzerine. Zeynep Rona (Ed.), Osman Hamdi Bey ve dönemi (Sempozyum, 17-18 Aralık 1992) içinde (s. 233-239). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Akurgal, E. (1992). Préface. Otten, H. ve Alp, S. (Ed.), Hittite and other Anatolian and Near Eastern studies in honour of Sedat Alp: Sedat Alp'a armağan; Festschrift für Sedat Alp içinde (s. XI). Anadolu Medeniyetlerini Araştırma ve Tanıtma Vakfı Yayınları.
• Akurgal, E. (1999) Bir arkeoloğun anıları, Türkiye Cumhuriyeti kültür tarihinden birkaç yaprak. Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları.
• Alp, S. (1997 ). Assur ticaret kolonileri çağında Kaneš Neša’da Hititler’in varlığı ve yoğunluğu (Bilimsel bir oluşumun öyküsü). Archivum Anatolicum/Anadolu Arşivleri, 3, 2-17. https://doi.org/10.1501/Archv_0000000046.
• Bahrani, Z., Çelik, Z. & Eldem, E. (2022). Arkeoloji ve imparatorluk. Z. Bahrani, Z. Çelik, E. Eldem (Ed.), Osmanlı İmparatorluğunda arkeolojinin öyküsü içinde (s. 21-46). Ofset Yapımevi Yayınları.
• Bahrani, Z. (2022). Mezopotamya’nın keşfinin anlatılmamış hikayesi. Z. Bahrani, Z. Çelik, E. Eldem (Ed.), Osmanlı İmparatorluğunda arkeolojinin öyküsü içinde (s. 113-137). Ofset Yapımevi Yayınları.
• Başgelen, N. (1998). Arkeoloji dünyasının dedektifi Jale İnan, küçük dev kadın. Albüm Dergisi, I, 106-113.
• Başgelen, N. (1999). Dünden bugüne müzeciliğimiz. E. Yücel (Ed.), Türkiye’de Müzecilik içinde (s. 7-14). Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Başgelen, N. (2011). Atatürk’ün yurt dışına öğrenci gönderme projesi ve eskiçağ bilimleri alanında ilk yetişenler. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Başgelen, N. (2012). Antalya’ya adanmış bir yaşam Jale İnan yaptığı kazılar, bulduğu eserler (1914-2001). Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Bayram, F. (2008). Uluslararası kazı araştırma ve arkeometri sempozyumunun 30. yılı anısına Türkiye arkeolojisi: Önsöz. F. Bayram (Ed.), Uluslararası Kazı Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu'nun 30. Yılı Anısına Türkiye Arkeolojisi içinde (s. 8-9). Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü.
• Baydur, S.Y. (1948). Antik felsefe: Metinler ve açıklamalar. İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Baydur, S.Y. (1952). Dil ve kültür. Türkçenin ve başka dillerin gelişmeleri Türkçenin durumu ve soruları üzerine yazılar. Tük Dil Kurumu Yayınları.
• Belli, O. (2000). Türkiye arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi (1932 - 1999). İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları.
• Bezci, G. (2021). Kültür Hazinemiz: Hâmit Zübeyr Koşay. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 3, 501-510. https://doi.org/10.53718/gttad.857051.
• Burckhardt, J. (2010). İtalya’da Rönesans kültürü I. Okuyan Us Yayın.
• Bulduk, B. (2018). Müze kavramı ve modern müze örnekleri. Journal of Institute of Economic Development and Social Researches, 4 (9), 162-169.
• Celkan, G. (1989). 19. yüzyılda Osmanlı topraklarında dolaşan kadın seyyahlar ve eserlerinde Türklerle ilgili intibalar. Erdem, 5 (15), 825-846.
• Cezar, M. (1971). Sanatta Batı’ya açılış ve Osman Hamdi. Türkiye İş Bankası, Kültür Yayınları.
• Çal, H. 1997. Osmanlı Devleti’nde Âsâr-ı Atîka Nizamnâmeleri. Vakıflar Dergisi, 26, 391-400.
• Çal, H. (2009). Osmanlı’dan günümüze Türkiye’de müzeler. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 14, 315-334.
• Çetin, Y. (2007). Mustafa Kemal Atatürk döneminde (1920-1938) müze ve eski eserler konusunda yapılan çalışmalar. Sanat Dergisi, 12, 117-121.
• Çelik, Z. (2022). İmparatorluğun mirası: Geç Osmanlı Devrinde eski eserlerin algılanması. Z. Bahrani, Z. Çelik, E. Eldem (Ed.), Osmanlı İmparatorluğunda arkeolojinin öyküsü içinde (s. 379-409). Ofset Yapımevi Yayınları.
• Çevik, Ö. (2013). Türkiye arkeolojisinde öncü kadınlar. O. Tekin, M.H. Sayar, & E. Konyar (Ed.), Tarhan armağanı. M. Taner Tarhan’a sunulan yazılar içinde (s. 131-142). Ege Yayınları.
• Çığ, M.İ. (2006). Mustafa Kemal Atatürk ve Türkiye’de arkeoloji. Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Dün-Bugün-Yarın (Özel Sayı), 108-119, 621-627.
• Davenne, C. & Fleurent, C. (2012). Cabinets of wonder. Houston Yayınevi.
• Dirican, M. (1998) Türkiye arkeolojisinde bir hanımefendi Jale İnan. Bilim ve Teknik, 369, 84-90.
• Doksanaltı, E. (2015). Bir kültür yağması: Knidos Aslanı: C.T. Newton ve Mehmet Ali Ağa. Aktüel Arkeoloji, 47, 92-97.
• Dündar, C. & Sevinç, F. (2004). İlk Türk Hititoloğun yaşam öyküsü Sedat Alp. Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları.
• Eczacıbaşı, N. (2001). İzlenimler, umutlar. Dr. Nejat F. Eczacıbaşı Vakfı.
• Eldem, E. (2010). Osman Hamdi Bey sözlüğü. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınevi.
• Eldem, E. (2022). Huzurlu bir ilgisizlikten sıkıntılı bir kaygıya: Osmanlıların gözünde eski eserler, 1799-1869. Z. Bahrani, Z. Çelik, & E. Eldem (Ed.), Osmanlı İmparatorluğunda arkeolojinin öyküsü içinde (s. 243-281). Ofset Yapımevi Yayınları.
• Erder, C. (1971). Tarihi çevre kaygısı. ODTÜ Yayınları.
• Ergin, M. (2010). Erken Cumhuriyet Dönemi Türkiye’sinde Yunan, Roma ve Bizans Dönemlerinin algılanması ve arkeoloji. Redford, S., Ergin, M. (Der.), Cumhuriyet Döneminde geçmişe bakış açıları: Klasik ve Bizans Dönemleri içinde (s. 23-47). Koç Üniversitesi Yayınları.
• Erten, A.E. (2023). Osmanlı İmparatorluğu’nun ve Türkiye Cumhuriyeti’nin arkeolojiye bakış açıları. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cumhuriyetin 100. Yılı Özel Sayısı, 21-33. https://doi.org/10.56387/ahbvedebiyat.1189135.
• Gerçek, F. (1999). Türk müzeciliği. Kültür Bakanlığı Basımevi.
• Grafton, A. (2004). Yeni dünyalar eski metinler: Geleneğin gücü ve keşiflerin yarattığı şaşkınlık. Kitap Yayınevi.
• Greenwalt, C.H. (2005). Ekrem Akurgal, 1911-2002. American Journal of Archaeology, 109(3), 561–563.
• Hanilçe, M. (2021). II. kısım: Geçmişten günümüze seyyahlar ve seyahatnamelerin tasnifine dair bir deneme-2. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 32(2), 273-293. https://doi.org/10.17123/atad.1024339.
• Hitzel, F. (2015). Osmanlı arkeolojisinin başlangıcı: Osman Hamdi Bey. Aktüel Arkeoloji, 47, 36-45.
• Işık, F. (2003). “Akurgal” adlı bir köklü çınarın gölgesinde. Anadolu/Anatolia, 25, 71-74. https://doi.org/10.1501/andl_0000000294.
• İnan, A. (1957). Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesinin kuruluş hazırlıkları üzerine. Tarih Araştırmaları Dergisi, 1-16. https://doi.org/10.1501/Tarar_0000000338.
• Jockey, P. (2022). Milo Venüsü: Modern bir mitin doğuşu. Z. Bahrani, Z. Çelik & E. Eldem (Ed.), Osmanlı İmparatorluğunda arkeolojinin öyküsü içinde (s. 205-221). Ofset Yapımevi Yayınları.
• Kahya, T. (2014). Antalya’da bir arkeoloji çınarının gölgesinde. Prof. Dr. Jale İnan. Aktüel Arkeoloji, 38, 26-28.
• Karaduman, H. (2004). Belgelerle ilk Türk Asar-ı Atika Nizamnamesi. Belgeler, XXV, 73-104.
• Kağnıcı, G. (2016). Türkiye’de eskiçağ tarihçiliği ve Sedat Alp. A. Şimşek (Ed.), Türk tarihçileri içinde (s. 85-102). Pegem Akademi Yayınları.
• Kılınç, A. (2020). XV-XIX. yüzyıllar arası Batılı seyyahların gözünden değişen Türk imgesi, Osmanlı İmparatorluğu, İstanbul ve Ayasofya. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 7(3), 1842-1866.
• Koşar, H.Z. (1979). Ankara arkeoloji müzesinin ilk kuruluş safhası ile ilgili anılar. Belleten, 43, 309-312.
• Kökdemir, G. (2015). Magnesia ad Maeandrum: Mulâjlarının alınıp daha sonra iade edilmesi şartıyla götürebilirsiniz. Aktüel Arkeoloji, 47, 98-109.
• Kutlu-Dilbaz, B. (2016). Osmanlı Devleti’nde ören yerlerini incelemeye gelen seyyahlar. Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 30, 89-110.
• Madran, E. (1997). Cumhuriyet’in ilk otuz yılında (1920-1950) koruma alanının örgütlenmesi. ODTÜ MFD, 16 (1-2), 59-67.
• Muss, U. (2015). Efes’ten Viyana’ya. Aktüel Arkeoloji, 47, 56-61.
• Oralalp, F. (1996). Hititlerin üç bin yıllık suskunluğunu bozan Türk bilgini: Sedat Alp. Bilim ve Teknik, 340, 68-77.
• Önge, M. (2018). Kültür mirasını tanımlamak için Türkiye’de kullanılan ilk özgün terim: Âsâr-ı Atîka. Avrasya Terim Dergisi, 6(1), 8-14.
• Öz, T. (1949). Ahmet Fethi Paşa ve müzeler. Türk Arkeoloji Dergisi, 5, 1-15.
• Özdoğan, M. (2011). Arkeolojik Kazılar Bilimsel Çalışma mı? Toprak Harfiyatı mı? Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Özdoğan, M. (2002). Ideology and Archaeology in Turkey. L. Meskell (Ed.), Archaeology under fire. Nationalism, politics and heritage in the Eastern Mediterranean and Middle East içinde (s. 111-124). Routledge.
• Özgünel, C. (1986). Cumhuriyet Dönemi Türk arkeolojisi. Belleten, 50(198), 895-914.
• Reisman, A. (2011). Nazizmden kaçanlar ve Atatürk’ün vizyonu. Türkiye İş Bankası, Kültür Yayınları.
• Rıza, E. (2020, 2 Şubat). Suat Yakup Baydur - belgesel - Bir erken süvari. 12 Temmuz 2023 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=-f1Ea_liAoo&ab_channel=SuatYakupBaydur / adresinden edinilmiştir.
• Seyirci, M. (1981). Atatürk ve çağdaş müzeciliğimiz. Türkeli Matbaası.
• Süel, A. (2007). Ord. Prof. Dr. Dr. h. C. Sedat Alp (1 Ocak 1913 - 9 Ekim 2006). Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi, 10, 15-26.
• Shaw, W.M.K. (2004) Osmanlı müzeciliği: Müzeler, arkeoloji ve tarihin görselleştirilmesi. İletişim Yayınları.
• Shaw, W.M.K. (2022). Anıt mezardan müzeye: Eski eserlerin Osmanlı modernitesi için dirilişi. Z. Bahrani, Z. Çelik & E. Eldem (Ed.), Osmanlı İmparatorluğunda arkeolojinin öyküsü içinde (s. 359-377). Ofset Yapımevi Yayınları.
• Sunay, S. (2020). Bir hanedan damadının yaşam tarzı ve standardı: Ahmed Fethi Paşa’nın terekesi. Belleten, 84 (300), 745-788. https://doi.org/10.37879/belleten.2020.745.
• Şahinoğlu, M.H. (2002). Koşay, Hamit Zübeyr (1897-1984). TDV İslâm Ansiklopedisi, 26, 225-226.
• Şarman, K. (2021). Türk Promethe’ler. Cumhuriyet’in öğrencileri Avrupa’da. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Tarhan, M. (1996). Sevgili hocamız Prof. Dr. Afif Erzen. Anadolu Araştırmaları, 14, 1-19.
• Tekin, H. (2017). Tarihöncesinde Mezopotamya yeni yaklaşımlar, yeni yorumlar ve yeni kronoloji. Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Trigger, B.G. (1989). A History of Archeological Thought. Cambridge University Press.
• Tok, G. (1997). Anadolu arkeolojisinden aldığı ışık dünya uygarlığını aydınlattı Ekrem Akurgal. Bilim ve Teknik, 80-88.
• Tunçay, M. (2021). Türkiye’nin bütün entelektüel kaymağı. E. Yalçın (Ed.), Türk Prometheler. Cumhuriyet’in öğrencileri Avrupa’da içinde (s. xxv-xxviii). Türkiye İş Bankası, Kültür Yayınları.
• Ulu, C. (2014). 1416 Sayılı “Ecnebi Memleketlere Gönderilecek Talebe Hakkında Kanun” ve Cumhuriyetin ilk yıllarındaki uygulamaları. Tarih Okulu Dergisi, XVII, 495-525. https://doi.org/10.14225/Joh424.
• Ülgen, P. & Çaylı, M. (2020). Eski bir şövalyenin gözünden XIV. yüzyılda Ege adaları: Bizans İmparatorluğu, Haçlılar ve Türkler. Cappadocia Journal of History and Social Sciences, 14, 93-102. http://dx.doi.org/10.29228/cahij.43625.
• von Schlosser, J. (2021). Art and Curiosity Cabinets of the Late Renaissance. Getty Research Institute.
• Wooley, C.L. (1950). Ur of the Chaldees. Penguin Books.
• Yağuzluk, B. (2018). Suat Yakup Baydur. 12 Temmuz 2023 tarihinde https://translex.ege.edu.tr/tr-7122/suat_yakup_baydur.html/ adresinden edinilmiştir.
• Yıldırım, R. (1996). Atatürk'ten günümüze eskiçağ tarihi ve arkeoloji çalışmaları. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 2, 33-47.
• Yücel, E. (1999). Türkiye’de müzecilik. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Yücel, E. (2009). Anılarıyla Tahsin Öz. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.